7 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
7 qyrkúıek, JEKSENBІ Búgin - Soǵys oıynshyqtaryn joıý kúni. Bul kún 1988 jyly Dúnıejúzilik ata-analarynyń qamqorlyǵynan aırylǵan jáne jetim balalarǵa kómek qaýymdastyǵynyń bastamasy boıynsha alǵash ret atalyp ótti. Osy kúni soǵys oıynshyqtaryn táttilerge jáne jumsaq oıynshyqtarǵa aýystyrý qabyldanǵan. Búgin - Brazılııa Federatıvtik Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1822). Brazılııa - Ońtústik Amerıkada ornalasqan memleket. Astanasy - Brazılıa. Memlekettik tili - portýgal tili. Aqsha birligi - real. Qazaqstan Respýblıkasy men Brazılııa Federatıvti Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1993 jylǵy qyrkúıektiń 22-inde ornatyldy. ESTE QALAR OQIǴALAR 13 jyl buryn (2001) Elbasy N.Nazarbaev Aqtaý qalasynda ótken birneshe is-sharaǵa: parom termınalynyń, qalanyń «Yntymaq» alańyndaǵy «Dostyq» monýmentiniń ashylý saltanatyna jáne Qazaqstan jastarynyń birinshi kongresine qatysty. 10 jyl buryn (2004) Elbasynyń ókimine sáıkes, Beslandaǵy lańkestik aktiniń saldarynan qaza tapqandardy qazaqstandyqtar jalpyulttyq bir mınýt únsizdikpen eske aldy. Tús mezgilinde Qazaqstannyń barlyq telearnalary men radıostansalary habar taratýyn bir mınýtqa toqtatty. 9 jyl buryn (2005) Pavlodardyń «Kosmos» jastar-demalys ortalyǵynda ártis ári kınorejısser Qýat Ábýseıitovke arnalǵan eskertkish taqta ornatyldy. Osydan bastap jastardyń demalys ortalyǵy qazaq kınosy sheberiniń esimimen atalatyn boldy. Óziniń kindik qany tamǵan Baıanaýyldyń dańqyn aspandatqan jerlesterine arnalǵan keshte akter, kınorejısser, sazger ári aqyn Qýat Ábýseıitov týraly fılmniń tusaýkeseri boldy. 96 jyl buryn (1918) Petrograd telegraf agenttigi jáne RKFSR Halyq komıssarlary keńesi janyndaǵy baspasóz bıýrosy negizinde Reseı telegraf agenttigi (ROSTA) quryldy. 1925 jyly shildeniń 10-ynda KSRO Ortalyq atqarý komıteti Tóralqasy Keńes Odaǵynyń Telegraf agenttigin bekitti. 1992 jyly qańtarda Reseı egemendigin jarııalaǵannan keıin agenttik ataýyn ITAR-TASS dep ózgertti. Qazirgi ýaqytta ITAR-TASS ıÝNESKO-nyń kvalıfıkatsııasy boıynsha álemdegi iri aqparat agenttikteriniń biri. 10 jyl buryn (2004) Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń qatysýymen elordada evreılerdiń Ortalyq Azııadaǵy eń úlken «Beıt Rahel - Habad Lıýbavıch» sınagogasy ashyldy. 10 jyl buryn (2004) Izraıldiń Bas ravvıni Iona Metsger men amerıkalyq evreılerdiń fılantropy Ronald Laýder Elbasy Nursultan Nazarbaevqa órkenıetter arasyndaǵy dıalogqa qosqan úlesi úshin tuńǵysh ret taǵaıyndalyp otyrǵan Maımonıda atyndaǵy Halyqaralyq syılyqty tabys etti. Atalǵan syılyq HІ-HІІ ǵasyrlarda ómir súrgen, ıslam jáne ıýdaızm arasyndaǵy dıalogtyń negizin qalaǵan tanymal evreı fılosofy Maımonıdanyń (tolyq aty-jóni Rabı Moshe ben Maımon) qurmetine atalǵan. Maımonıda syılyǵyn Maımonıda atyndaǵy halyqaralyq syılyqty tabys etý jónindegi Halyqaralyq komıtet bekitken. 10 jyl buryn (2004) Qazaqstan áıelderiniń IV forýmy ashyldy. 10 jyl buryn (2004) Elbasy N.Á.Nazarbaev ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń 70 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan saltanatty jınalysqa qatysty. 9 jyl buryn (2005) Almatyda, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq kitaphanasynda «Opalennye Chernobylem» atty kitaptyń tanystyrylymy bolyp ótti. Kitap Chernobyl ardagerleri odaǵynyń qoldaýymen basyp shyǵaryldy. Avtory - Chernobyldyń ardageri Rahym Ábdikárimov. Oqyrmandardy qyzyqtyratyn qazaqstandyq chernobyl-jaýyngerleri týraly naqty materıaldar, aıǵaqtar jáne sýretter jınaqtalǵan. Kitaptyń tusaýkeser rásimine Chernobyl ardagerleri, qaıtys bolǵan ardagerlerdiń jesirleri, Chernobyl ardagerleri odaǵynyń tóraǵasy jáne Aýǵan ardagerler odaǵy, Reseı Ýkraına, Belarýsııa elshilikteriniń ókilderi qatysty. Chernobyl AES-nyń ıadrolyq apaty 1986 jyldyń 26 sáýirinde boldy. Ol adam balasynyń paıda bolǵannan beri bolǵan eń úlken tehnogendi apattyń biri boldy. Apattyń qaldyqtaryn joıýǵa qazaqstandyq jaýyngerler qatysty. №20040-shi áskerı bólim Qazaqstanda uıymdastyrylǵan. Bul polkte 1986-1989 jyldar arasynda 31730 qazaqstandyq jaýynger-joıýshylar qyzmet atqarǵan. Qazirgi tańda 6 myń 320 Chernobyl ardagerleri bar. 9 jyl buryn (2005) Oralda «Jaıyqtyń móldir syrlary - Poıýşıe berega Ýrala» atty jınaq jaryq kórdi. Kitapqa Aqushtap Baqtygereeva, Tatıana Azovskaıa, Sholpan Kydyrnııazova, Roza Tashenova, Darıǵa Mushtanova, Galına Samoılova syndy Batys Qazaqstanda turatyn belgili jazýshylardyń shyǵarmalary endi. Qatty tysta ádemi resimdelgen kitap Oraldyń «Polıgrafservıs» JShS baspahanasynan eki tilde basyp shyǵarylǵan. 7 jyl buryn (2007) Almatyda ál-Farabı dańǵyly men Fýrmanov kósheleriniń qıylysyndaǵy jol aıyryǵy ashyldy. 7 jyl buryn (2007) Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Glýbokoe kentinde «IZATEM» bazalt taýjynysynan mıneral-maqta buıymdaryn óndiretin jańa zaýyt ashyldy. Mıneraldy buıymdardyń joǵary deńgeıdegi otqa tózimdilik qasıeti bar jáne olar janbaıtyn materıaldar tobyna jatady, ony ǵımarattyń otqa tózimdi qurylymynda paıdalanýǵa bolady. Bul álemdik talaptarǵa saı jasalǵan Qazaqstandaǵy jalǵyz zaýyt bolyp sanalady. «Izatem» zaýyty «Vostok-Ýnıversal» óndiristik-ónerkásiptik kesheniniń birinshi kezegi bolyp tabylady. Zaýyttyń iske qosylǵan birinshi jelisiniń qýattylyǵy jylyna 28 myń tonna daıyn ónim. Ónimniń 40 paıyzy Reseı Federatsııasynyń Batys Sibir jáne Ortalyq Azııa elderiniń naryǵyna eksporttalady. 5 jyl buryn (2009) Astanada birinshi Ortalyq Azııadaǵy Estonııa Respýblıkasynyń konsýldigi ashyldy. Saltanatty sharaǵa Estonııa Respýblıkasynyń Premer-mınıstri Andrýs Ansıp, Qazaqstan Respýblıkasynyń Syrtqy ister mınıstrliginiń ókilderi, bıznesmender qatysty. 5 jyl buryn (2009) Petropavlda aýǵan-tájik shekarasynda qaza bolǵan jaýyngerlerdiń qurmetine eskertkish ashyldy. Jınalǵandar esimi granıt taqtasyna qashalyp jazylǵan qaza bolǵan 17 jaýyngerdi bir mınýttyq únsizdikpen eske aldy. 5 jyl buryn (2009) Taldyqorǵanda Qazaqstan ardager-energetıkteriniń І sezi bolyp ótti. ESІMDER 81 jyl buryn dopty hokkeıden sport sheberi, KSRO chempıonatynyń 4 márte qola, 5 márte kúmis júldegeri jáne chempıony BAIBOLOV Qazbek Dáýletbekuly (1933-1994) dúnıege keldi. Petropavl qalasynda týǵan. Almatynyń SKIF, «Býrevestnık», «Dınamo» komandalarynyń quramynda oınaǵan. Qazirgi Qazaq sport jáne týrızm akademııasynyń dotsenti, kafedra meńgerýshisi, «Dınamo» komandasynyń aǵa jattyqtyrýshysy bolǵan. Dopty hokkeıden V.Bochkov, V.Panev, ıÝ.Varzın, M.Jeksenbekov, A.Sársekeev, L.Lobachev, S.Shaımerdenov sııaqty sport sheberlerin daıyndaǵan. 61 jyl buryn (1953) Qazaqstan Respýblıkasy Іshki Іster mınıstriligi Qylmystyq-atqarý júıesi komıteti baspasóz qyzmetiniń bastyǵy HASENOV Ǵalymjan Akparuly dúnıege keldi. Qaraǵandy oblysynda týǵan. Qaraǵandy metallýrgııalyq kombınaty janyndaǵy zaýyttyń joǵary tehnıkalyq oqý ornyn bitirgen. 1985-1993 jyldary áskerılengen órt sóndirý bóliminde qyzmet istep, ishki qyzmet kapıtany sheninde bastyqtyń orynbasary laýazymyna deıin joǵarlaǵan. 1993-1998 jyldary - Qaraǵandy oblystyq ishki ister bas basqarmasynyń ınspektory, baspasóz qyzmeti bólimshesiniń bastyǵy. 1998-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstrliginiń bólim bastyǵy, Baspasóz qyzmeti basqarmasy bastyǵynyń orynbasary bolǵan. 2003 jyly qyrkúıekti onyń «10 let v dospehah «rytsarıa» ı pera» atty tuńǵysh jınaǵy jaryq kórdi. Hasenovtyń maqalalary oblystyq «Indýstrıalnaıa Karaganda» jáne «Argýmenty ı fakty», «Kazahstanskaıa pravda» gazetteriniń betinde jarııalanyp turady. 2006 jyldyń aqpanynan QazAqparat agenttigimen tyǵyz qarym-qatynasta. 66 jyl buryn (1948) medıtsına ǵylymynyń doktory, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty JAQYPOV Ýálıhan Ábýuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Almaty medıtsına ınstıtýtyn (qazirgi Qazaq ulttyq medıtsına akademııasy) bitirgen. 1972 jyldan Qazaq KSR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Klınıkalyq jáne eksperımentaldik hırýrgııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda (qazirgi A.Syzǵanov atyndaǵy Hırýrgııa ǵylymı ortalyǵy) qan tamyrlary hırýrgııasy bóliminiń klınıkalyq ordınatory, hırýrgi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. 1990 jyldan osy ǵylymı mekemeniń bólim meńgerýshisi. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı jumystary qolqa jáne qan tamyrlary aýrýlaryn hırýrgııalyq jolmen emdeýge arnalǵan. Qolqanyń joǵary bóligi keńeıgende (qolqa anevrızmosy); keýde qýysyn ashyp, ishki organdardyń keńeıgen qantamyrlaryn qalpyna keltirý (torako-abdomınaldy anevrızm) operatsııalaryn jasaǵan alǵashqy hırýrgtardyń biri. Ol mıkroangıopatııany, ishki organdardyń qan aınalý júıesiniń buzylýyn, júıke qantamyrlarynyń jańadan paıda bolý belgisin, aıaqqa baratyn qantamyrlardyń bitelip qalýyn hırýrgııalyq tásilmen emdeýdi usyndy. «Hırýrgııada jańa tehnologııany zerttep, ony tájirıbege engizý» ǵylymı-zertteý jumysy avtorlarynyń biri. 100-ge jýyq ǵylymı eńbektiń, onyń ishinde 2 monografııanyń avtory. 144 jyl buryn (1870-1938) orys jazýshysy KÝPRIN Aleksandr Ivanovıch dúnıege keldi. Reseıdiń Penza oblysynda týǵan. Ol alǵashqyda lırıkalyq, satıralyq óleńder, keıinnen áńgime jaza bastaǵan. Onyń tuńǵysh áńgimesi «Sońǵy debıýt» dep atalady. «Pırat áıel», «Mıllıoner», «Suraýshy», «Keremet dáriger» sııaqty áńgimelerinde ezilgen halyqtyń ómirin shyndyqpen sýrettese, «Túngi aýysym», «Joryq» shyǵarmalarynda patsha áskeriniń aýyr tirshiligin keńinen beıneleıdi. Kýprınniń ozyq shyǵarmalarynyń biri M.Gorkııge arnaǵan «Jekpe-jek» povesi. Onyń kóptegen tamasha shyǵarmalary álem ádebıetiniń altyn qoryna qosyldy. «Jekpe-jek» povesi t.b. shyǵarmalary qazaq tiline aýdarylǵan. 61 jyl buryn (1953) Qazaqstan Respýblıkasy Іshki Іster mınıstri Qylmystyq-atqarý júıesi komıteti baspasóz qyzmetiniń bastyǵy HASENOV Ǵalymjan Akparuly dúnıege keldi. Qaraǵandy oblysynda týǵan. Qaraǵandy metallýrgııalyq kombınaty janyndaǵy zaýyttyń joǵary tehnıkalyq oqý ornyn bitirgen. 1985-1993 jyldary áskerılengen órt sóndirý bóliminde qyzmet istep, ishki qyzmet kapıtany sheninde bastyqtyń orynbasary laýazymyna deıin joǵarlaǵan. 1993-1998 jyldary - Qaraǵandy oblystyq ishki ister bas basqarmasynyń ınspektory, baspasóz qyzmeti bólimshesiniń bastyǵy. 1998-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstrliginiń bólim bastyǵy, Baspasóz qyzmeti basqarmasy bastyǵynyń orynbasary bolǵan. 2003 jyly qyrkúıekti onyń «10 let v dospehah «rytsarıa» ı pera» atty tuńǵysh jınaǵy jaryq kórdi. Hasenovtyń maqalalary oblystyq «Indýstrıalnaıa Karaganda» jáne «Argýmenty ı fakty», «Kazahstanskaıa pravda» gazetteriniń betinde jarııalanyp turady. 2006 jyldyń aqpanynan QazAqparat agenttigimen tyǵyz qarym-qatynasta. 173 jyl buryn (1841-1918) halyq kompozıtory, ánshi-aqyn, kúıshi-dombyrashy MERALYULY Muhıt (Muhambetkereı) dúnıege keldi. Batys Qazaqstan oblysynyń Qaratóbe aýdanynda týǵan. Ábilqaıyr áýletinen shyqqan, Qarataı sultannyń nemeresi. Onyń týǵan aǵalary Pańgereı, Sháńgereı, Saqypkereı, Jansha, Júsip ónerpaz adamdar bolǵan. Muhıt Orynbor, Qostanaı, Jamanqala (Orsk), Qazaly, Troıtsk, Aqtóbe, Aral, Atyraý óńirlerin aralap, «Ánshi Muhıt», «Sal Muhıt» atandy. Onyń «Dúnıe-aı», «Záýresh», «Pań kóılek», «Qypshaq», «Dóń asqan», «Kerbez» ánderi ánshilik óneriniń san qyrly tabıǵatyn ashady. Oıly da qýatty, názik te syrly, móldir lırızmge tunǵan ánderin asqan sheberlikpen oryndaı júrip, óziniń ánshilik dástúrin qalyptastyrdy. Aleksandr Zataevıch «Qazaq halqynyń 1000 áni» jáne «Qazaqtyń 500 án men kúıi» kitabynda Muhıtty «qazaqtyń Baıany» atap, Qazaqstannyń batysynda Muhıttyń shyǵarmashylyǵyn belgili án mektebi dep qaraý kerek» dep jazdy. Ol tek ánshi, aqyn ǵana emes, kúıshilik ónerimen de tanyldy. Boǵda, Esbaı, Tazbala, Sáýlebaı, Abyl kúılerin óte áserli oryndap, ózi de kúı shyǵardy. Muhıttyń ánshilik, aqyndyq, kúıshilik murasyn bizdiń zamanǵa balalary - Shoń men Náý, nemereleri - Shaıhy, Luqpan, Ǵubaıdolla jetkizdi. Qazaqstan kompozıtorlary Muhıttyń týyndylaryn ózderiniń shyǵarmalarynda keńinen paıdalandy. Evgenıı Brýsılovskıı Muhıttyń «Alýash» ánin «Jalbyr», «Úlken Orazyn» - «Qyz Jibek», «Dúnıe-aı» ánin «Er Tarǵyn» operalaryna paıdalandy. 95 jyl buryn (1919-1988) kúıshi-dombrashy, Qazaq KSR halyq ártisi, Uly Otan soǵysyna qatysýshy OMAROV Rústembek Beısenuly dúnıege keldi. Pavlodar oblysynda týǵan. Lenıngradta (Sankt-Peterbor) mýzyka ýchılışesin, Almaty konservatorııasyn bitirgen. 1934 jydvan Qazaq halyq aspaptary orkestriniń dombyrashysy, kontsertmeısteri, solıst-dombyrashysy sonymen qatar konservatorııada sabaq berdi. Á.Esqalıev, Q.Ahmedııarov sııaqty kóptegen kúıshilerdi daıarlady. Qazaq halyq kúıleri murasyn, ásirese, Qurmanǵazy kúılerin, onyń oryndaýshylyq dástúrin jetik meńgergen. 107 jyl buryn (1907-1984) baletmeıster, rejısser, KSRO halyq ártisi, Qazaqstannyń halyq ártisi, ónertaný doktory ZAHAROV Rostıslav Vladımırovıch dúnıege keldi. 107 jyl buryn (1907-1975) tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan ǵylymyna eńbek sińirgen qaıratker LYSENKO Ivan Zaharovıch dúnıege keldi. 42 jyl buryn (1972) T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń anaıy kórkemsýret pánderiniń oqytýshysy MUQANOV Málik Floberuly dúnıege keldi. RKFSR Altaı aımaǵy Gorno-Altaısk qalasynda týǵan. T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń «Anımatsııa rejıssýrasy» kafedrasynyń aǵa oqytýshysy. N.V. Gogol atyndaǵy Almaty kórkemsýret ýchılışesin (1991) teatr sýretshisi mamandyǵy boıynsha; T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq memlekettik teatr jáne kórkemsýret ınstıtýtyn (1996) sýretshi-keskindemeshi mamandyǵy boıynsha bitirgen; oqýmen qatar Sáýle jáne Álibaı Bapanovtardyń sheberhanasynda qol toqymasy tásilin meńgergen. QR kórkemóner Akademııasynyń múshesi-korrespodenti. Kórmelik qyzmetin 1995 jyly bastady da kóptegen halyqaralyq jáne respýblıkalyq kórmelerge qatysty. «Kóshpendiler», «Úshbirlik» gobelender serııasynyń avtory. A. Jamhanmen birlese otyryp, «Reńkti dala», «Dala mozaıkasy», «Dala arabeskasy» gobelender serııasyn jáne gobelen tehnıkasynda «Turan dáýiri» monýmentaldy-sándik panno jasaǵan. A. Jamhanmen birge jáne E. Tólepbaıdyń jetekshiligimen QR Joǵarǵy soty men «AQ Orda» QR Prezıdentiniń rezıdentsııasynyń (Astana qalasy) ıntererlerine arnap monýmentaldy-sándik panno-gobelender serııasyn jasady.Sýretshi-monýmentalıs ter tobynyń quramynda Almaty, Astana, Atyraý, Pavlodar qalalary ortalyq meshitter ıntererlerin, sonymen qatar Qostanaı oblysy Qarabalyq aýdan ortalyǵyn, Astana qalasy Islam ortalyǵyn jáne t.b. kórkem bezendirý jumystaryna qatysty. Jumystary Qazaqstannyń jáne sheteldiń túrli jeke kollektsııalarynda saqtalýda. 1996 jyldan beri - T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń «Keskindeme» kafedrasynda arnaıy kórkemsýret pánderiniń oqytýshysy. QR Sýretshiler odaǵynyń múshesi. Memlekettik «Daryn-2008» jastar syılyǵynyń laýreaty. «Shabyt» (Astana .) jáne «Jiger» (Almaty .) halyqaralyq festıvalderiniń dıplomanty ári laýreaty.Ýrojenets Altaıskogo kraıa RSFSR. 68 jyl buryn (1946) «Prostor» jýrnalynyń bas redaktory, jýrnalıst, jazýshy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń «Alash» syılyǵynyń laýreaty MIHAILOV Valerıı Fedorovıch dúnıege keldi. Qaraǵandy qalasynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ýnıversıtetin, ken ınjeneri-geofızık mamandyǵymen bitirgen. 1969-1979 jyldary - «Vechernıı Alma-Ata», «Lenınskaıa smena», «Kazahstanskaıa pravda» gazetterinde ádebı qyzmetker, tilshi, bólim meńgerýshisi. 1979-1987 jyldary - «Prostor» jýrnalynda derekti proza bóliminiń meńgerýshisi.1993-1997 jyldary - «Kazahstankasıa pravda» gazetiniń Qaraǵandy oblysyndaǵy menshikti tilshisi, bas redaktordyń birinshi orynbasary. 1997-2003 jyldary - «Kazahstanskaıa pravda» gazetiniń bas redaktory. «Prıamaıa rech», «Hronıka velıkogo djýta», «Vest», «Nemertsaıýşıı svet», «Ograda» jáne basqa da kitaptardyń avtory. Qazirgi qyzmetinde - 2003 jylǵy mamyrdan beri. «Parasat» ordenimen marapattalǵan. 288 jyl buryn (1726-1795) frantsýz kompozıtory, frantsýz komedııalyq janryn jasaýshylardyń biri, shahmatshy, «Shahmat oıynyna taldaý» eńbeginiń avtory FILIDOR Fransýa Andre dúnıege keldi.