7 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
7 qazan. SEISENBІ Qyrǵyzstan azamattyq avıatsııasy kúni. Qyrǵyzstan Respýblıkasy Úkimetiniń 1994 jylǵy qazannyń 3-i kúngi qaýlysymen bekitilgen. ESTE QALAR OQIǴALAR 68 jyl buryn (1946) Almatydaǵy Qazaq opera jáne balet teatrynda «Birjan - Sara» operasynyń premerasy qoıyldy. Operanyń avtory M.Tólebaev, lıbrettosyn Q.Jumalıev jazǵan. Alǵashqy qoıylymdaǵy Birjan beınesin Á.Úmbetbaev somdasa, Sarany K.Baıseıitova oınady. «Birjan - Sara» - kóp aktili lırıkalyq-dramalyq opera. Onyń negizine XIX ǵasyrda ómir súrgen aqyn, ánshi-kompozıtor Birjan sal men Sara aqynnyń aıtysy alynǵan. Operaǵa 1949 jyly KSRO Memlekettik syılyǵy berilgen. 21 jyl buryn (1993) Almatyda jazýshy Іlııas Esenberlınniń murajaıy ashyldy. 15 jyl buryn (1999) Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń Qaýlysymen Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq muraǵat qory týraly ereje bekitildi. 15 jyl buryn (1999) Berlın kósheleriniń birine qazaq aqyny Abaı Qunanbaıulynyń esimi berildi. 10 jyl buryn (2004) 7-9 qazanda Latvııa Respýblıkasynyń Prezıdenti Vaıre Vıke-Freıbergtiń Qazaqstan Respýblıkasyna memlekettik sapary boldy. Kelissózderdiń qorytyndysynda seriktestik qatynastardy jandandyrýǵa baǵyttalǵan birqatar qujattarǵa qol qoıyldy. 10 jyl buryn (2004) Almatyda ótken «Qazirgi zamanǵy qazaqstandyq roman» ádebı saıystyń nátıjesinde tańdalyp alynǵan bes romannyń tusaýkeser rásimi ótti. Aıgúl Kemelbaevanyń «Munara», Dıdar Amantaıdyń «Gúlder men kitaptar», Talasbek Ásemqulovtyń «Taltús», Nıkolaı Verevochkınniń «Zýb mamonta», Ilıa Odegovtiń «Zvýk, s kotorym vstaet solntse» atty romandary jeńimpaz atandy. Saıys «Mádenıet jáne óner» ulttyq baǵdarlama sheginde «Soros-Qazaqstan» qorymen ótkizilgen bolatyn. Maqsaty - Qazaqstanda ádebı úrdisterdi jandandyrý. 9 jyl buryn (2005) Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde iri túrkitanýshy ǵalym, etnograf Lev Gýmılevtiń murajaıy kabıneti ashyldy. Munda L.Gýmılevtiń búkil shyǵarmalary toptastyrylǵan. Olardyń ishinde «Qazaq etnosynyń shyǵý tarıhy» qoljazbasy men «Etnogenez ben Jer bıosferasy» atty doktorlyq dıssertatsııasynyń túpnusqasy da bar. Sondaı-aq Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń eýrazııashyldyq ıdeıasyn qoldaıtyn birqatar eńbekteri qoıylǵan. Kabınettiń ashylý rásiminde ǵalymnyń zaıyby N.Gýmılevanyń jıeni M. Novgorodova eýrazııashyl jannyń óz týyndylaryn basqan «Continental» jazý mashınkasyn murajaıǵa tapsyrdy. 5 jyl (2009) buryn Astanada Shveıtsarııa Konfederatsııasynyń Qazaqstandaǵy elshiligi ashyldy. 3 jyl (2011) buryn Almatyda kórnekti ǵalym Reseı aýylsharýashylyq akademııasynyń jáne Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, Sotsıalıstik Eńbek Eri Qasym Ábýuly Asanovqa arnalǵan memorıaldyq taqta ashyldy. 3 jyl (2011) buryn Monakodaǵy Monako knıazdiginde Prınts Albert-ІІ, Premer-Mınıstr Mıshel Roje, sonymen qatar syrtqy saıasat vedomstvosynyń basshysy Joze Badıa men ózge de mınıstrlerdiń qatysýymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmetti konsýldyǵy ashyldy. 3 jyl (2011) buryn QR Memlekettik Ortalyq mýzeıinde belgili qoǵam jáne memleket qaıratkeri, tarıhshy-etnograf, óner zertteýshi, ǵalym, QR Gýmanıtarlyq ǵylymdar akademııasynyń akademıgi Ózbekáli Jánibekovtyń 80 jyldyǵyna arnalǵan kórme ashyldy. 3 jyl (2011) buryn Nıý-Iorkte Qazaqstan Respýblıkasy Bas konsýldyǵynyń qoldaýymen Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń Qazaqstanda álemdik jáne dástúrli din basshylarynyń sezin ótkizý bastamasy jaıynda túsirilgen «Dala arqyly dıalog» derekti fılminiń tusaýkeseri boldy. 2 jyl (2012) buryn Túrkııa astanasy Ankarada Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń «Eýrazııa júreginde», «Qazaqstan joly», «Syndarly 10 jyl», «Ǵasyrlar toǵysynda», «Tarıh tolqynynda» atty Qazaqstan Respýblıkasynyń Túrkııadaǵy Elshiligi túrik tilinde shyǵarǵan tańdamaly týyndylary kóptomdyǵynyń tanystyrylymy boldy. Atalǵan týyndylarda Qazaqstannyń memleket retinde qalyptasý jáne damý tarıhyna kýá bolatyn biregeı materıaldar jınaqtalǵan. 1 jyl (2013) buryn Kıshınevte ótken Táýelsiz memleketter dostastyǵy memlekettik aqparat agenttikteri basshylary keńesiniń XVII otyrysynda «QazAqparat» «TMD-ǵa 20 jyl» mereıtoılyq medalimen marapattaldy. Atalǵan medal agenttiktiń dırektory Dáýren Dııarovqa tabys etildi. Nagrada TMD-ǵa qatysýshy memleketterdiń yqpaldastyǵyn damytýǵa qosqan úlesi úshin berildi. 130 jyl buryn (1884) Florıdada alǵash ret tis şetkasyn óndirý jolǵa qoıyldy. Alǵashqy tis şetkasy 505 jyly Qytaı ımperatoryna arnalyp jasalǵan. 83 jyl buryn (1931) alǵash ret ınfraqyzyl sýret jasaldy. 48 jyl buryn (1966) KSRO men Qytaı arasyndaǵy baılanysqa kirbiń túsýi saldarynan KSRO-da bilim alyp jatqan qytaı stýdentteri elden qýyldy. 37 jyl buryn (1977) KSRO Keńes Odaǵy toǵyzynshy shaqyrylymynyń kezekten tys VII sessııasynda jańa jáne eń sońǵy KSRO Konstıtýtsııasy (Ata Zań) qabyldandy. ESІMDER 86 jyl buryn (1928-2008) allergolog, medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan memlekettik syılyǵynyń laýreaty MOShKEVICh Vıktor Semenovıch dúnıege keldi. Ýkraınanyń Harkov qalasynda týǵan. Harkov shet tilder ınstıtýtyn, Harkov medıtsına ınstıtýtyn bitirgen. Almaty oblysynyń aýrýhanasynda, qazirgi Gıgıena jáne epıdemıologııa ǵylymı-zertteý ortalyǵynda, Qazaq ulttyq memlekettik ýnıversıtetinde, ıAdrolyq qarý saldarynan zardap shekkenderge arnalǵan Medıtsınalyq-saýyqtyrý ortalyǵynda dárigerlik, ǵylymı jáne pedagogıkalyq, basshylyq qyzmetter atqarǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri allergologııa jáne ımmýnologııa máselelerine arnalǵan. Ol kapıllıarlyq-perıferııalyq (shetki) qan aınalysy buzylýynyń dıagnostıkasyn anyqtaıtyn jańa ádis - fotopletızmografııany oılap taýyp, óndiriske engizdi. Sonyń nátıjesinde tynys jolynyń allergııalyq aýrýlaryn anyqtaıtyn jańa aspap - fotopletızmografty jasap, ony klınıkalyq jáne ǵaryshtyq medıtsınaǵa (Baıqońyr qalasynda, 1980) engizdi. Tynys alý joldarynyń allergııalyq aýrýlaryn arnaıy shektelgen (lokaldy) allergendermen ımmýndy terapııa arqyly emdeýdiń ádisin usyndy. 1995 jyldan osy ádispen emdeý Qazaqstannyń barlyq allergııalyq kabınetterine engizildi. Allergııaǵa qarsy qoldanylatyn jańa preparat - ımmýndy globýlındy jasap, ony aprobatsııadan ótkizip, óndiriske engizdi. Pollınoz aýrýyn emdeıtin jańa preparat - antıpollın jasap, óndiriske engizdi. Ǵylymı jańalyqtary jáne ónertabystary úshin 10 patent alǵan. 63 jyl buryn (1951) akter, ánshi, Qazaqstanyń halyq ártisi, Qyrǵyzstannyń eńbek sińirgen ártisi, Qazaqstan Jastar odaǵy syılyǵynyń ıegeri JOLJAQSYNOV Dosqan Qalıuly dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Kúrshim aýdanynda týǵan. Almaty memlekettik óner ınstıtýtyn bitirgen. 1971 jyldan qazirgi Ǵ.Músirepov atyndaǵy balalar men jasóspirimder teatrynyń akteri. 1995-2001 jyldary osy teatrdyń dırektory ári kórkemdik jetekshisi bolǵan. Akter teatr sahnasynda jáne kınoda 200-den astam beıneni somdaǵan. Sonymen qatar halyq ánderi men qazirgi qazaq kompozıtorlary ánderin sheber oryndaýshy retinde keńinen tanymal. Joljaqsynov ulttyq kıno óneriniń damýyna óz úlesin qosyp, «Gaýhartas», «Daladaǵy qýǵyn», «Altyn kúz», «Ompa», «Aq barystyń urpaqtary», «Kóshpendiler» fılmderine túsken. 62 jyl buryn (1952) reseılik memleket jáne saıası qaıratkeri, RF prezıdenti PÝTIN Vladımır Vladımırovıch dúnıege keldi. 1952 jyly 7 qazanda Lenıngradta týǵan. 1970 jyly Jdanov atyndaǵy Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetine zań fakýltetiniń halyqaralyq qatynastar bólimine tústi. 1975 jyly ony oıdaǵydaı bitirgennen keıin KSRO Memlekettik qaýipsizdik komıtetine qyzmetke jiberildi. Sol jyly MQK-niń Lknıngrad basqarmasynyń birinshi bóliminiń qyzmetkeri boldy. 10 jyldan keıin ıÝ.V.Andropov atyndaǵy Qyzyl Tý KSRO MQK ınstıtýtyn bitirdi. 1984 jyly Germanııaǵa jiberildi, onda ol Drezdende keńes-nemis dostyǵy úıiniń dırektory bolyp qyzmet atqardy. 1992 jyly MQK-niń rezervindegi zapastaǵy podpolkovnıgi ataǵyn aldy. 1997 jyly 26 naýryzda RF Prezıdenti Ákimshiligi basshysynyń orynbasary - RF Prezıdentiniń Bas baqylaý basqarmasynyń bastyǵy boldy. Bir jyldan keıin RF Prezıdenti Ákimshiligi basshysynyń birinshi orynbasary boldy. 1999 jyly 31 jeltoqsanda Eltsınniń memleket basshysy qyzmetinen aıaq astynan ketýine baılanysty Pýtın Reseı Federatsııasy prezıdentiniń mindetin atqardy. 2000 jyly 26 naýryzda búkilhalyqtyq saılaýda prezıdent bolyp saılandy jáne tórt jyldan keıin ekinshi merzimge saılandy. 2008-2012 jyldary Vladımır Vladımırovıch Reseı Federatsııasy Úkimetiniń Tóraǵasy boldy. 2012 jylǵy 4 naýryzda prezıdenttik saılaýda 63,6 paıyz daýys jınap, jeńiske jetti jáne 2012 jylǵy 7 mamyrda Reseı Prezıdenti qyzmetine kiristi. 173 jyl buryn (1841-1921) knıaz, odan keıin Chernogorııa koroli Nıkola PETROVICh-NEGOSh dúnıege keldi. 138 jyl buryn (1876-1956) túrkitanýshy, KSRO ǴA-nyń akademıgi GORDLEVSKII Vladımır Aleksandrovıch dúnıege keldi. 129 jyl buryn (1885-1962) danııalyq ǵalym, qazirgi zamanǵy fızıkanyń negizin salýshylardyń biri, Kopengagendegi Teorııalyq fızıka ınstıtýtynyń (qazirgi Nıls Bor ınstıtýty) negizin qalaýshysy (1920) jáne onyń jetekshisi, KSRO ǴA múshesi (1929) BOR Nıls Henrık dúnıege keldi. Danııada týǵan. Kopengagen ýnıversıtetin bitirgen. 1911-1912 jyldary Kembrıdjde Djordj Tomsonmen, 1912-1913 jyldary Manchesterde Ernest Rezerfordpen birge ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizdi. 1916 jyldan Kopengagen ýnıversıtetiniń professory. Ol atomnyń alǵashqy kvanttyq teorııasyn jasaýshy, kvanttyq mehanıkanyń negizin qalaýshylardyń biri. Onyń qaǵıdalary (postýlattary) dep atalǵan tujyrymdar negizinde atomnyń ornyqtylyǵyn jáne sýtek tárizdi atomdardyń spektirlik zańdylyqtaryn túsindirdi. Onyń teorııasy boıynsha atomnyń ornyqty (statsıonar) kúıdegi energııasynyń úzilisti (dıskretti) mánderde bolatyndyǵy alynǵanymen, elektron sheńber ne ellıps tárizdi orbıta boıymen qozǵalatyn klassıkalyq bólshek retinde qarastyrylady. Atom qurylysynyń jáne onyń ishinde ótetin túrli protsesterdiń tolyq teorııasy kvanttyq mehanıka zańdary ashylǵan soń ǵana jasaldy. Nobel syılyǵynyń laýreaty (1922). 106 jyl buryn (1908-1972) keńestik dırıjer jáne mýzyka pedagogy RABINOVICh Nıkolaı Semenovıch dúnıege keldi. 64 jyl buryn (1950) 2005 jyldan Tanzanııa prezıdenti, 2008 jylǵy 31 qańtardan Afrıka odaǵynyń tóraǵasy Djakaııa KIKVETE dúnıege keldi.