60 jyl ustazdyq etken Sandýǵash Doldanqyzy: Eshqashan oqýshyǵa daýys kótergen emespin
- Sandýǵash Doldanqyzy, kásibı merekeńiz qutty bolsyn! Áńgimemizdi ózińiz bilim nárimen sýsyndaǵan mektepten bastasaq.
- Aqjar aýylynda jeti jyldyq orta mektepti támamdadym. Sol kezde toǵyz jyldyq mektep bolmaǵan. Odan keıin Qyzylordadaǵy pedagogıkalyq ýchılışege tústim. Nebári 13 jastamyn. Arman qýyp ońtústik óńirge keldim. Aldym «tuman», artym kúmán boldy. Orys tilinen beıhabarmyn, jat ólkede qushaq jaıyp kútip otyrǵan eshkimim joq. Dese de boıymdaǵy bilimge senimdi edim. Qaıda bararymdy, qaı tusta aıaldarymdy bir bet paraqqa túrtip alyp, qajet meken-jaılardy jazdym. Qaltamda – 40 som. Sol aqshany aýylda jer úıler salyna bastaǵanda er adamdarmen qatarlasa kirpish quıyp júrip taptym.
Áýel basta jol-pulymdy tóleı almaı qınalyp kettim. Aqyry ýchılışedegi qyzmetkerlerge jaǵdaıymdy aıtyp, «bir jumys tapsyrsańyzdar oryndaýǵa ázirmin» dedim. Sóıtip olar maǵan jumys taýyp berdi. «Sen myna partalardy syrla» dep, jumysyma qaraı tıyn-tebenderin tóledi. Sol aqshaǵa kóılegimdi, kıim-keshegimdi satyp aldym. Oqý jyly bastalǵanda jataqhanadaǵy jatatyn jerimiz, tamaǵymyz tegin boldy. Úsh jylda bilim oshaǵyn qyzyl dıplommen aıaqtap, mektepke deıingi bilim berý mamandyǵyn alyp shyqtym.
- Jarty ǵasyrdan asatyn jumys ótilińiz qalaı bastaldy ?
- 1962 jyly 15 tamyz kúni Aqjardaǵy aýdandyq oqý bóliminen shaqyrtý tústi. Sóıtip oqý bóliminiń basshysy Alekseı Kravtsovpen jolyqtym. Tóbeden tónip túsken usynysty estigende abdyrap qaldym. Onyń «Andreev bastaýysh mektebine dırektor bolyp barasyń» deıtini úsh uıyqtasam da túsime kirmegen. Osylaısha, eńbek jolym bastaýysh mektebiniń tizginin ustaýdan bastaldy. Balalarǵa qazaq tili men ádebıetinen sabaq berip te júrdim.
30 jyl jóndeý kórmegen sol mekteptiń edenin qopartqyzyp, aýdandyq oqý bóliminiń qyzmetkerlerine kómek berýge qolqa saldym. Áli 18-ge de tolmaǵan jaspyn. Ózimnen edáýir eresek qyzmetkerlerdiń qyr-sońynan qalmaı aqyry degenime jettim. Jeti aı ótken soń aýdandyq komsomol komıtetine qyzmetke shaqyrtyldym. Іsimniń ilgerileı túsýi osy kezden bastaldy. Araǵa 11 aı salyp laýazymym da joǵarylaı tústi. Joǵarǵy Keńes ótkizgen jıyndarǵa da jıi qatysatynmyn. Sodan keıin Ahmetbulaq aýylyndaǵy mektepke oqý isiniń meńgerýshisi qyzmetinde kiristim. Oǵan qosa maǵan Áıelder keńesin basqarý júktelgen-tuǵyn.
- Ol jyldary ustaz tapshylyǵy bolǵan shyǵar ?
- Bolǵanda qandaı. Birde meni aýdandyq komıtet sheshimimen oqý bólimine qazaq tili men ádebıet pániniń muǵalimderine metodıkalyq kómek beretin ádisker etip taǵaıyndady. Osy jerde taban aýdarmaı toǵyz jyl qyzmette boldym. Eńbek demalysy kezinde Pokrovka aýylynda tárbıeshi bolyp júrgenimde oblystyq, aýdandyq atqarý komıtetiniń ókilderi arnaıy izdep kelipti. Sóıtsem, maman jetpeı jatqanda oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy Aleksandr Protozanov «kadrdy shuǵyl taýyp kelińder!» dep qaramaǵyndaǵylarǵa dúrse qoıa bergen eken. Olar meni qoıarda-qoımaı kóndirip alyp ketip, oblystyq muǵalimder bilimin jetildirý ınstıtýtynyń qazaq tili men ádebıet kabınetine meńgerýshi etip bekitti. Alda – muǵalimderdiń bilimin kóterý, ustazdar daıarlaý mindeti turdy. Osylaısha, aýdandardy aralap, damylsyz eńbek ettik.
- Eń myqty shákirtim dep kimdi aıtar edińiz ?
- Qudaıǵa shúkir, oqýshylarymnyń arasynda respýblıkaǵa tanymal bolǵandar az emes. Onyń ishinde Shyǵys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary qyzmetin atqarǵan Túsiphan Túsipbekov pen belgili aıtysker aqyn, Memlekettik syılyqtyń ıegeri Abash Kákenov bar.
- Biregeı pedagog, «Qazaqtyń Maresevi» atanǵan Qumash Nurǵalıevke «Halyq muǵalimi» ataǵynyń berilýine úles qosqanyńyzdy estidik. Sol jaıly aıtyp berseńiz.
- Ekinshi dúnıejúzilik soǵysqa qatysyp, eki aıaq, bir qolynan aıyrylǵan ójet janǵa «Halyq muǵalimi» ataǵyn bererde tıisti jumystardy retteýdi oblystyq partııa komıteti maǵan júktedi. Boran aýylyndaǵy mektepke bararda «Siz abaı bolyńyz, ol kisige qarsy shyǵatyn adamdar kollektıv ishinen tabylady. Sondyqtan ár sózińizdi ańdap aıtqanyńyz jón» dep keńes aıtqandar boldy. Sóıtsem, Qumash Nurǵalıevke sol ataqty berýge bázbireýler kedergi bolyp, ústinen aryz jazǵan eken. Negizi muny Aleksandr Protozanov tekserýge tıis-tin. Alaıda ol tapsyrma maǵan tapsyryldy.
Baryp kelgen saparymnan soń meniń artymnan eshqandaı aryz jazylmaýy tıis. Sol kezdegi Boran mektebiniń dırektory Qumash Nurǵalıevke aryz jazǵandar qandaı da bir sebeptermen dırektorlyq qyzmetterinen alynyp tastalǵan jandar bolyp shyqty. Bir jaqta Qumash aǵa, bir jaǵynan oblystyq partııa komıteti… Eki ottyń ortasyna túspeý qamymen túni boıy bas qatyrdym. Aqyr sońynda aryz jazǵan tórteý jaıly anyq-qanyǵyn bilip, jıyp alyp mektep zalynda bas qostym. Qaǵaz júzinde qazaq tilin tekserýge baryp, is júzinde aryz máselesine úńilý úshin atizin saldym. Birtindep sóz bastaı kele máseleni tótesinen qoıyp qaldym. Eshkim tyrp ete almady, sebebi súıenish bolar shyndyqtyń aýyly alystap ketken edi. Árbiriniń olqylyǵyn jipke tize otyryp, bergen qaǵazdyń syrtyna «endi eshqaıda qaıtalap hat jazbaımyn» degizip, sońynan qoldaryn qoıdyrdym. Mine, osydan keıin Qumash Nurǵalıevke «Halyq muǵalimi» ataǵy berildi.
- Jaqsy ustaz bolýdyń qupııasy nede ?
- 58 jyl ǵumyrymdy ustazdyqqa arnadym. Sabaq barysyn qoryta almaǵan oqýshyǵa eshqashan zekip kórgen emespin. Ondaı áreket balanyń meselin qaıtaryp, jigerin qum qylady. Meniń oıymsha, muǵalim árdaıym sabyrly, salmaqty bolýy tıis. Qudaıǵa shúkir, eńbegim eleýsiz qalmady. «Qazaqstannyń Qurmetti azamaty», «Tarbaǵataı aýdanynyń Qurmetti azamaty» jáne «Halyq aǵartý isiniń ozyq qyzmetkeri» atandym.
33 jyl otasqan jarymnyń esimi – Murat Qadyrbekov. Qyzym Gaýhardan qylyǵy tátti Murat, Rýslan, Ámıná esimdi nemerelerimniń qyzyǵyn kórip jatyrmyn.
- Áńgimeńizge kóp rahmet!