6 mamyr. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
6 mamyr, SEISENBІ
AQSh-tyń Ulttyq meıramy - Muǵalimder kúni. Mamyr aıynyń birinshi tolyq aptasyndaǵy seısenbi kúni toılanady. Atalmysh kún tarıhı bastaýyn 1944 jyldan alady. Matszý aspan patshaıymynyń merekesi. Tıan-hoý Matszý (Matszý aspan patshaıymy) - ejelgi qytaı mıfologııasyndaǵy teńiz qudaıy. Onyń mádenıeti H-HІ ǵǵ. dúnıege keldi. Tıan-hoýdyń tolqynda, bultta nemese taqta otyrǵany beınelengen. Onyń eki kómekshisi bar: birinshisiniń qoly qulaǵyna, al ekinshisiniń qoly kózine qoıylǵan. Ańyzda aıtylǵandaı Matszý 960 jyldary ómir súrgen, Lın degen balyqshylar aýylynyń qyzy bolǵan, toqymamen teńiz arqyly júze bilgen jáne bulttarmen araldardy kesip ótetin bolǵan. Búgingi tańda Matszý eldegi jáne sheteldegi qytaılyqtardy baılanystyrady. Orta eseppen alǵanda, qudaı anaǵa álemniń túpkir-túpkirinen 200 mıllıonnan astam adam syıynady. Búkilálemdik demikpemen kúres kúni - jyl saıyn mamyr aıynyń birinshi seısenbisinde atap ótiledi. Ony 1998 jyly Global Initiative for Asthma (GINA) uıymy engizgen. Bul kúnniń basty maqsaty - demikpe aýrýy týraly jurtshylyqty barynsha habardar etý jáne onymen aýyratyn naýqastar úshin sáıkes emniń qoljetimdiligin qamtamasyz etý. Bolgarııada batyldyq kúni - osy eldiń qarýly kúshterinde qyzmet etkenderdiń meıramy. ESTE QALAR OQIǴALAR 22 jyl buryn (1992) Qazaqstan Respýblıkasy men Danııa Koroldigi arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatý týraly Hattamaǵa qol qoıyldy. 21 jyl buryn (1993) Almatyda Respýblıkalyq kıno úıinde 1991-1993 jyldary jasalǵan fılmderdiń baıqaýy ótti. Baıqaýdyń qorytyndysynda Gran-prı júldesi «Otyrardyń kúıreýi» (rejısseri A.Ámirqulov) jáne «Surjekeı» (rejısseri D.Manabaev) fılmderine berildi. 19 jyl buryn (1995) 6-8 mamyr aralyǵynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaev Londonda, Parıjde jáne Máskeýde ótken Uly Otan soǵysy jeńisiniń 50 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan saltanatty rásimderge qatysty. Elbasy merekelik sharalarǵa qatysý barysynda Edınbýrg jáne Ýelsskıı hanzadalarymen, Ulybrıtanııanyń Premer-mınıstri Dj.Meıdjormen, Frantsııa Prezıdenti J.Shırakpen, Germanııanyń federaldy kantsleri G.Kolmen, AQSh-tyń vıtse-prezıdenti A.Gormen, Iordanııa koroli Hýseınmen jáne basqa da memleketterdiń basshylarymen kezdesýler ótkizdi. 19 jyl buryn (1995) buqaralyq aqparat quraldarynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Uly Otan soǵysy ardagerleri men múgedekterine jáne olarǵa teń adamdarǵa jeńildik pen áleýmettik kómek kórsetý týraly» Jarlyǵy jarııalandy. 16 jyl buryn (1998) Prezıdent Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy - Aqmola qalasynyń ataýy Astana qalasy bolyp ózgerip, «Saryarqa» jáne «Almaty» aýdandary quryldy. 11 jyl buryn (2003) Astanada QR Prezıdenti N.Nazarbaevtyń qatysýymen «Dýman» oıyn-saýyq kesheniniń ashylý saltanaty ótti. 8 jyl buryn (2006) Aqmola oblysynyń Stepnogorsk qalasynda aımaqtyq qoǵamdyq-saıası «Stepnogorsk aqshamy» gazetiniń alǵashqy sany jaryq kórdi. 5 jyl buryn (2009) Almatyda «Spıra-Berga» JShS-nyń jańa polıetılen turbalar zaýyty iske qosyldy. «Spıra-Berga» zaýyty - qazirgi zamanǵy sýmen jabdyqtaý, kanalızatsııa jáne kabeldi qorǵaıtyn júıelerge arnalǵan polıetılen turbalarynyń joǵary sapaly óndirisin ońtaılandyrǵan Qazaqstan aýmaǵyndaǵy alǵashqy kásiporyndardyń biri. Ónim Cincinnati, Corma jáne Jweel syndy dúnıejúzilik óndirýshilerdiń jabdyǵynda shyǵarylady. ESІMDER 118 jyl buryn (1896-1927) halyq ánshisi, kompozıtor ShAMSÝTDINOVA Maıra Ýálıqyzy dúnıege keldi. Qazirgi Pavlodar qalasynda týǵan. Qazaq dalasyna keń tanylǵan ánshi Maıra jasynan garmon tartyp, án salǵan. Kereký, Baıanaýyl, Semeı aımaqtaryndaǵy jármeńke, toı-dýmandarda óner kórsetip, esimi elge tanylǵan. Onyń repertýarynda «Ahaý, Semeı», «Gaýhartas», «Ertis», «Sáýlem-aı», «Maqpal», t.b. halyq ánderi boldy. A.Zataeevıch Maıranyń oryndaýynda «Maqpal», «Kókmaısa», «Qarakóz», «Baıanaýyl», «Telqońyr», «Alqaraǵaı kók», «Dalanyń áni», «Husnı qurdas», «Smet» ánderin jazyp alyp, notaǵa túsrigen. Ol óz janynan «Maıra», «Qyzyl gúl», «Ókshesi etigimniń aınala jez», «Baqsha» ánderin shyǵarǵan. Maıra Arqanyń ánshilik dástúrin ilgeri damytty. Ol ánshilik ónerdi kásibı dárejede meńgerip, ózindik naqyshpen syrnaıǵa qosylyp aıtqan. Ánshi qazaq ánderimen qatar tatar, orys ánderin de naqyshyna keltire oryndaǵan. Onyń ánderin E.Brýsılovskıı «Qyz Jibek» operasynda, A.Zılber «Qaıta týǵan Qazaqstan» sımfonııasynda, B.Baıqadamov «Maıra» hor kapellasynda paıdalandy. Á.Tájibaev «Maıra» atty pesa jáne poema jazdy. Búginde Maıranyń 20-ǵa tarta áni belgili. Sonymen qatar jyl saıyn Maıra Ýálıqyzy atyndaǵy respýblıkalyq ánshi-sazgerler baıqaýy ótip turady. 78 jyl buryn (1936) jazýshy, kompozıtor, óner zertteýshisi, Qazaqstannyń jáne Qyrǵyzstannyń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Halyqaralyq Jambyl atyndaǵy syılyqtyń laýreaty JAQANOV Іlııa dúnıege keldi. Jambyl oblysynyń Sarysý aýdanynda týǵan. Qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. 1959-1963 jyldary - «Qazaqstan pıoneri» (qazirgi «Ulan») gazetiniń ádebıet jáne óner bólimniń meńgerýshisi. 1963-1984 jyldary - Qazaqstan teledıdar jáne radıohabarlar jónindegi memlekettik komıtetiniń redaktory, aǵa redaktory, Qazaq radıosy mýzyka redaktsııasynyń bas redaktory. 1984 jyldan bastap biryńǵaı shyǵarmashylyq jumyspen aınalysady. Alǵash ret oqyrmandaryna «Qaıta oralǵan án», «Hosh bol, vals» kitaptary arqyly tanylǵan. Qazaqtyń uly kúıshi, qobyzshysy Yqylas týraly romany «Kertologoo» degen atpen alǵash ret qyrǵyz tilinde, keıin «Yqylas» degen atpen qazaq tilinde jaryq kórdi. Onyń qazaq óneri qaıratkerleriniń ómirin zertteý negizinde «Eki jıren», «Birinshi kontsert», «Mahabbat valsi», «Aqqýlar qonǵan aıdyn kól» atty derekti jınaqtary, sodaı-aq «Qarabýra» tarıhı-tanymdyq shyǵarmalary, «Áselim ánim», «Danııardyń áni», «Edil men Jaıyq», t.b. halyq arasyna keńinen tanylǵan ánderi bar. Qyrǵyz jazýshysy T.Qasymbekovtyń «Synǵan qylysh» dılogııasyn qazaq tiline aýdarǵan. «Birjan sal», «Aqan seri», «Úkili Ybyraı», «Estaı ánshi», «Jaıaý Musa», «Mádı», «Maıra», «Balýan Sholaq» t.b. sal-seriler ǵumyrnamalary, M.Tólebaev, L.Hamıdı, B.Baıqadamov, Q.Mýsınderdiń shyǵarmashylyq portretterin somdaǵan týyndylary men «Shoqan jáne mýzyka», «Jambyl jáne mýzyka», «Sáken jáne mýzyka» atty derekti fılmderi bar. 76 jyl buryn (1938) jazýshy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, Jambyl atyndaǵy halyqaralyq syılyqtyń eki márte ıegeri QAÝPYNBAIULY Tólen dúnıege keldi. Almaty oblysynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin bitirgen. 1965 jyldan «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas Alash»), «Aýyl» gazetterinde, «Parasat», «Juldyz» jýrnaldarynda, «Jazýshy» jáne «Qazaqstan» baspalarynda bólim meńgerýshisi bolyp istegen. Alǵashqy týyndylary 1956 jyldan bastap respýblıkalyq basylymdarda jarııalana bastaǵan. Jazýshynyń «Jazıra», «Shuǵyla», «Ashylmaǵan araldar», «Keń qulash», «Nan men ter», «Baýyrjan batyrǵa barǵanda» dep atalatyn kórkem ocherkteri men esse kitaptary, «Marýsıa asýy», «Betegeli bel» atty áńgimeler men povester jınaǵy, «Qaban jyraý», «Babalar amanaty», «Alban», «Sýarylǵan semserler», «Batyr baba Álmerek» dep atalatyn tarıhı taqyryptaǵy kitaptary, «Kıeli kerýen», «Aqqý sazdary», «Qyran taǵdyr», «Tulǵa» atty roman, povesteri jaryq kórgen. 65 jyl buryn (1949) aıtys aqyny, Qazaqstannyń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri QYDYRNIıAZOVA Sholpan Batyrqyzy dúnıege keldi. Batys Qazaqstan oblysynda týǵan. Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Qaratóbe aýdandyq «Eńbek týy» gazetinde ádebı qyzmetker, Qaratóbe aýdandyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary bolyp jumys jasady. 1992-1993 jyldary - Qaratóbe aýdandyq ákimshiligi ákiminiń orynbasary. 1993-2002 jyldary - «Qazaqgaz» UK, «Batysgaz», «Tahat» mamany. 2002-2004 jyldary - Oral qalalyq mádenıet bóliminiń, Batys Qazaqstan oblystyq máslıhatynyń mamany. 2004 jylǵy naýryzdan Batys Qazaqstan oblystyq Tilderdi damytý basqarmasynyń bastyǵy. Batys Qazaqstan oblystyq máslıhatynyń depýtaty boldy. Qazirgi kezde qurmetti demalysta. 63 jyl buryn (1951) Olımpıada chempıony ÚShKEMPІROV Jaqsylyq dúnıege keldi. Semeı zooveterınarlyq ınstıtýtyn jáne Qazaq memlekettik dene shynyqtyrý ınstıtýtyn bitirgen. Qazaq sport jáne týrızm akademııasynyń qurmetti professory. 1984 jyldan «Qaırat» ESQ respýblıkalyq kúres mektebiniń dırektory. 1991 jyldan Qytaıda qurama komanda jattyqtyrýshysy. 1993 jyldan sporttaǵy qoǵamdyq jumysta jáne bızneste. Klassıkalyq kúresten KSRO chempıony; Eýropa chempıonatynyń kúmis júldegeri; Máskeýdegi Olımpıadalyq oıyndardyń chempıony; álem chempıony (Oslo, 1981); Álem kýbogynyń ıegeri (1982). Grek-rım kúresinen QR eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy. KSRO jáne QR eńbek sińirgen sport sheberi. 51 jyl buryn (1963) QR Prezıdenti teleradıo kesheniniń bas dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Jýrnalıstıka akademııasynyń akademıgi, Reseı jáne Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy syılyǵynyń laýreaty, «Jyldyń úzdik jýrnalısi» nomınatsııasy boıynsha «Altyn juldyz» syılyǵynyń laýreaty BEKHOJIN Erlan Qalıjanuly dúnıege keldi. Shymkent qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Ortalyq Azııa ýnıversıtetin bitirgen. 1994-1997 jyldary - «Habar» agenttigi aqparattyq baǵdarlamasynyń júrgizýshisi, «Jeti kún» aqparattyq baǵdarlamasynyń avtory ári júrgizýshisi. 1998-2003 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy «Mır» halyqaralyq teleradıokompanııasynyń dırektory. 2003 jylǵy jeltoqsannan «Lıter-Medıa» JShS bas dırektory, «Lıter» jáne «Aıqyn» gazetteri redaktsııalyq keńesteriniń tóraǵasy. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.