6 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
Chılı Respýblıkasynyń Memlekettik meıramy - Ulttyq yntymaqtastyq kúni.
Bolgarııa Respýblıkasynyń Memlekettik meıramy - Shyǵys Rýmelııamen birigý kúni. Qazaqstan Respýblıkasy men Bolgarııa Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy maýsymnyń 5-inde ornatyldy.
Svazılend Koroldiginiń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1968). Svazılend Koroldigi Afrıkanyń ońtústik-shyǵysynda ornalasqan. Shyǵysynda Mozambıkpen, ońtústik-shyǵysynda, ońtústiginde, batysynda jáne soltústiginde Ońtústik Afrıkamen shektesedi. Astanasy - Mbabane qalasy (ákimshilik), Lobamba qalasy (koroldik rezıdentsııa). Memlekettik tili - svazı jáne aǵylshyn tilderi. Aqsha birligi - lılangenı.
ESTE QALAR OQIǴALAR
21 jyl buryn (1994) Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler Kabınetiniń qaýlysymen «Qýat» holdıng-kompanııasy men «Amlon Treıdıng LTD» brıtan fırmasy negizinde «QýatAmlonMunaı» atty alǵashqy jeke munaı kompanııasy quryldy.
20 jyl buryn (1995) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasy týraly» Jarlyǵy jaryq kórdi.
18 jyl buryn (1997) alǵash ret qazaqsha kúresten álem chempıonaty ótti.
15 jyl buryn (2000) Nıý-Iorkte BUU Bas Assambleıasynyń 55-shi merekelik sessııasy bastaldy. Oǵan Elbasy N.Nazarbaev qatysyp, baıandama jasady.
15 jyl buryn (2000) Almatyda Ortalyq Azııa ken ónerkásip odaǵynyń uıymdastyrýymen «Qazaqstandaǵy ken isi. Jaı-kúıi jáne perspektıvalary» atty birinshi halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııa óz jumysyn bastady. Jeti elden jınalǵan 700-den astam maman osy salanyń damýy, jańa óndiristik jáne ınjenerlik tehnologııalar, jer qoınaýyn paıdalaný protsesterin retteý týraly baıandamalar jasady.
9 jyl buryn (2006) «Elektrondyq úkimet» sheńberinde qurylǵan Astana qalasynyń www.astana.kz atty resmı saıty óz jumysyn bastady. Saıt úsh tilde: qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde jumys isteıdi.
9 jyl buryn (2006) Máskeýdegi «Pýshkın» kınoteatrynda «Kóshpendiler» fılminiń alǵashqy kórsetilimi ótti.
90 jyl buryn (1925) «Tań» jýrnalynda Álıhan Bókeıhanov jasaǵan «Qobylandy» jyrynyń birinshi zertteýleriniń nátıjesi jarııalandy.
Qazirgi jer betindegi myńdaǵan etnostar sanaýly ǵana jyrlardy týǵyzady. Mysaly, grekterdiń «Ilıada» nemese «Odısseıa», úndisterdiń «Mahabharata» nemese «Ramaıana» syndy jyrlaryn keltirýge bolady. Qazaq halqynda, eger nusqalarymen birge esepteıtin bolsaq, myńdaǵan epostyq shyǵarmalar bar. Tek qana, «Qobylandy batyr» jyrynyń 29 nusqasy bar eken. «Qobylandy» jyry qazaq jyrlarynyń arasynda eń kóp zerttelgen.
Jyrdyń nusqalary batyr ómiriniń 5 kezeńin kórsetedi - 9 ǵasyrdan 18 ǵasyrǵa deıin, shyn máninde ol 15 ǵasyrda Ábilqaıyrhannyń tusynda jáne Qazaq handyǵynyń qurylý kezinde ómir súrgen. Kólemdi jyr birden jasalǵan joq, ony jazý kezinde, ol ómirdiń qajettilikterine qaraı, tarıhı kezeńderge sáıkes ózgertildi. Bul tarıhı eskertkishti saqtaýǵa jáne damytýǵa kóptegen jyraýlar at salysty, halyq ertegileriniń sansyz joldaryn urpaqtan urpaqqa ósıet etip berip otyrǵan. Qobylandy týraly jyrdy tuńǵysh ret V.Radlov basyp shyǵardy.
88 jyl buryn (1927) Oralda áıgili óner zertteýshisi, Qazaqstannyń halyq ártisi Aleksandr Zataevıchtiń (1869-1936) uıymdastyrǵan alǵashqy qazaq mýzykasynyń keshi bolyp ótti.
Keńes ókimeti ornaǵannan keıin qazaq dalasyna kelgen A.Zataevıch áýeli «Qazaq halqynyń 1000 ánin», sodan keıin «500 án-kúıdi» jınap bastyrǵany belgili. Ol qazaq án-kúıin jınap qana qoımaı, qazaq ónerpazdarynyń Máskeýde óner kórsetip, tanyla túsýine atsalysty. Al 1923 jylǵy 24 qazanda Máskeýde ol tuńǵysh ret qazaq mýzykasynyń keshin uıymdastyrdy. 1927 jyly osyndaı kontsert Máskeý konservatorııasynda qoıylyp, onda orys ult aspaptar orkestri A.Zataevıch óńdegen kúılerdi oryndady.
55 jyl buryn (1960) Ózbekstanda qazaq ádebıeti men óneriniń kúnderi bolyp ótti.
10 jyl buryn (2005) Almatydaǵy Qazaqstan-Japon ortalyǵynda «Akı» atty derekti fılminiń tanystyrylymy bolyp ótti.
Uıymdastyrýshysy - Jas PR-mamandar qaýymdastyǵy, Qazaqstan-Japon ortalyǵy jáne Bugs prodakshn-stýdııasy.
«Akı» qysqa metrajdy derekti fılmi Qazaqstannyń aýmaǵynda ómir súrgen japon áskerı tutqyndary týraly baıandaıdy. Fılmdi otandyq derekteýshiler túsirgen.
Fılmniń negizine hronıkalyq kadrlarmen qosa japon jaýyngerleriniń qábirdegi súıekterin shyǵaryp jáne olardy elderine qaıtarylǵany týraly jasalǵan jumystar da engen.
10 jyl buryn (2005) Oralda Sotsıalıstik Eńbek Eri Vardan Chamchııan turǵan úıdiń qasbetine eskertkish taqta ornatyldy.
Vardan Chamchııan (1916-2005) Tbılısı qalasynda týǵan. Ol 1954 jyly Batys Qazaqstanǵa qonys aýdardy. Tyń jerlerdi ıgerip, astyq ónimin damytýǵa óz úlesin qosty. «Perm» ujymsharynyń bas agronomy, al 1957 jyldan bastap onyń dırektory boldy. Ol basqarǵan sharýashylyq aımaqtaǵy aldyńǵy qatardaǵy bes keńshardyń biri boldy. 1966 jyly Vardan Shnorkovıch Chamchııanǵa Sotsıalıstik Eńbek Eri ataǵy berildi. Lenın ordenimen marapattalǵan.
8 jyl buryn (2007) Semeı aýmaǵyndaǵy Bajenov aýylynda jańa meshit ashyldy.
Bul bes myńǵa tarta turǵyny bar aýmaqtaǵy birinshi meshit. Meshitke bir ýaqytta 200 adam minajat ete alady.
ESІMDER
109 jyl buryn (1906-1972) ǵalym, ádebıet zertteýshisi, jazýshy, ádebıettanýshy, aýdarmashy, synshy, tarıhshy, fılologııa ǵylymynyń doktory TALJANOV Sáıdil Omaruly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynyń Nura aýdanynda týǵan. Tashkenttegi Orta-Azııa memlekettik ýnıversıtetin, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti) bitirgen. Qazaq KSR Oqý mınıstrliginde, Aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynda, Qazaq memlekettik kórkem ádebıet baspasynda, Qazaq KSR Ǵylym akademııasynda qyzmet istedi.
Alǵashqy áńgimeleri 1927 jyly jarııalandy. «Ustanyń úıi», «Seıfollanyń Sákeni», «Adam týraly ańyz» povesteri jaryq kórgen. Ǵylymı eńbekteriniń negizgi taqyryby kórkem aýdarma teorııasy, problemalary jáne ádebı baılanystarǵa arnalǵan. Ol Aleksandr Pýshkın, Maksım Gorkıı, Fedor Dostoevskıı shyǵarmalaryn qazaq tiline, Sáken Seıfýllın, Muhtar Áýezov, Beıimbet Maılın shyǵarmalaryn orys tiline aýdardy. Sonymen qatar ózi de birqatar shyǵarmalar men ádebı qundy eńbekterdiń avtory.
87 jyl buryn (1928-2002) orys kompozıtory, dırıjer, KSRO halyq ártisi, Sotsıalıstik Eńbek Eri SVETLANOV Evgenıı Fedorovıch dúnıege keldi.
Kompozıtor shyǵarmashylyq qyzmetin radıo-teledıdar orkestrinde dırıjer-assıstent bolýdan bastaǵan. Keıin Úlken teatrda qyzmet istep, Úlken sımfonııalyq orkestrdiń basqarýshysy ári bas dırıjeri bolǵan. Kompozıtor retinde V.Shýkshınge arnalǵan «Qyzyl búldirgen» operasymen tanymal boldy. 80 jyl buryn (1935-1995) aqyn ÓTEJANOV Májilis dúnıege keldi.
Reseı Federatsııasynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen.
1959 jyldan jýrnalıstıka salasynda qyzmet atqarǵan. Aýdandyq «Oktıabr týy» gazetinde jumys istegen.
«Sońǵy hat», «Ǵashyqtyń jyry» atty jyr kitaptarynyń avtory. Óleńderi «Altynjar valsi», t.b. birqatar án bolyp shyǵarylǵan.
64 jyl buryn (1951) Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri SULTANOV Bolat Qylyshbaıuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen. 1983-1993 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń assıstenti, aǵa oqytýshysy, tarıh fakýlteti syrttaı bóliminiń dekany, dotsenti. 1993-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi Batys Eýropa elderi bóliminiń birinshi hatshysy, meńgerýshisi. 1995-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Germanııa Federatıvti Respýblıkasyndaǵy Elshiliginiń birinshi hatshysy, keńesshisi. 2000-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń bólim meńgerýshisi, dırektor keńesshisi, birinshi orynbasary. 2001-2002 jyldary - «Syrtqy saıasat jáne analız ortalyǵy» JAQ-ynyń dırektory, «Qazaqstan jáne qazirgi álem» jýrnalynyń bas redaktory. 2002-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Germanııa Federatıvti Respýblıkasyndaǵy Elshiliginiń keńesshi elshisi. 2004 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń birinshi Prezıdenti qory janyndaǵy Álemdik ekonomıka jáne saıasat ınstıtýty dırektorynyń birinshi orynbasary bolǵan. Qazirgi qyzmetinde 2006 jyldan bastap isteıdi. 2007 jyly - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi janyndaǵy Qoǵamdyq palata keńesiniń múshesi.
Halyqaralyq qatynastar jáne qaýipsizdik jaǵdaıy týrasyndaǵy 10 kitaptyń, 200-ge jýyq maqalanyń avtory.
«Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Astanaǵa 10 jyl» medaldarymen, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń úsh alǵys hatymen marapattalǵan.
64 jyl buryn (1951-2012 ) dombyrashy, kúıshi, Qazaqstannnyń halyq ártisi, Qurmanǵazy atyndaǵy I respýblıkalyq oryndaýshylar baıqaýynyń laýreaty ShÁMELOV Tuıaqberdi Qajygereıuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Jańaqala aýdanynda týǵan. Almaty konservatorııasyn (qazirgi Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy) bitirgen. 1970 jyldan ómiriniń sońyna deıin Qazaq akademııalyq halyq aspaptary orkestri quramynda dombyrashy, kontsertmeıster jáne jeke oryndaýshy retinde qyzmet ettii.
Onyń oryndaýshylyq repertýarynan qazaq halyq kompozıtorlarynyń (Abyl, Dáýletkereı, Dına, Qurmanǵazy, Mámen , Seıtek, Táttimbet, t.b.) kúıleri mol oryn aldy. Ol birneshe án-kúılerdiń avtory. Gastroldik saparmen shet elderde (Aýǵanstan, Italııa, Koreıa, Qytaı, Portýgalııa, t.b.) bolyp óner kórsetti.
51 jyl buryn (1964) ánshi ABDÝLLIN Nýrlan dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Sáýlet-qurylys ınstıtýtyn, «Turan» ýnıversıtetin bitirgen. Dzıýdodan sport sheberligine kandıdat.
Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynda ánshi, «Toıbastar» habarynyń júrgizýshisi «Qazaqmys» korporatsııasy prezıdentiniń mádenıet jónindegi keńesshisi.Atyraýdyń 70 jldyǵyna arnalǵan merekelik sharany uıymdastyrýshy jáne qatysýshy boldy.
Almat satıra jáne ázil konkýsynyń laýreaty. «Azııa daýysy» halyqaralyq festıvaliniń laýreaty. «Jas qanat» konkýrsynyń dıplomanty. Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri.