6 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
6 qazan. DÚISENBІ
Dúnıejúzilik tabıǵı ortany qorǵaý kúni. 1979 jyly Eýropada jabaıy faýna men florany, janýarlar jaılaǵan tabıǵı ortany qorǵaý týraly Konventsııa aýmaǵynda bektildi. Belarýste muraǵatshylar kúni. Óz jumysyn 1863 jyldan bastaǵan tuńǵysh ortalyqtandyrylǵan memlekettik muraǵat - Vıtebsk kóne aktiler kitaptarynyń ortalyq muraǵaty. Mysyr áskeri kúni (Qarýly kúshter kúni). 1973 jyly dál osy kúni Egıpet áskeri Sýets kanalyn keship ótip, ızraıldik áskerlerge shabýyl jasady. ESTE QALAR OQIǴALAR 22 jyl buryn (1992) Almatyda Azııalyq táýelsiz jáne plıýralıstik aqparat quraldaryn damytýǵa yqpal etý jónindegi ıÝNESKO semınary óz jumysyn bastady. 10 jyl buryn (2004) Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti janyndaǵy Memlekettik onomastıkalyq komıssııa qorytyndysy negizinde Qaraǵandy oblystyq máslıhaty Osakarov, Jańaarqa jáne Shet aýdandary eldi mekenderiniń ataýyn ózgertý týraly sheshim qabyldady. Oktıabr selosy - Qaraǵaıly, Lıtvınovka men Krasnoarmeıskıı aýyldyq okrýgi - Esil, Skobelev aýyldyq okrýgi - Suńqar, Volskıı - Saryózek, Proletarskıı - Aqbulaq bolyp ózgertildi. Jańaarqa aýdanynyń Appaz aýylyna Muqajan Jumajanovtyń, Shet aýdanynyń Jaryq temirjol stansasyna Sáken Seıfýllın esimi berildi. 9 jyl buryn (2005) Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynda ǵalym, jazýshy, aǵartýshy Ahmet Baıtursynulynyń 125 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan poshta markasy aınalymǵa shyqty. Taralymy - 245 000 dana. 9 jyl buryn (2005) Pavlodar oblysy Lebıaji aýdanynyń Chernoe aýylyndaǵy kóshege burynǵy keńshardyń dırektory Muhtar Arynovtyń esimi berildi. HHIII partsezd atyndaǵy keńshardy 18 jyl boıy basqarǵan ol aýyldastarynyń muqtajdaryna kóńil bólip otyrǵan. Ol basqarǵan sharýashylyq joǵary kórsetkishterge jetti, Chernoe aýylynyń kóshelerine asfalt tóselip, mektep, jáne sharýashylyqtyń jumyskerlerine yńǵaıly úıler salyndy. Aýyldastarynyń M.Arynovtyń esimin máńgi este saqtap qalý nıetin jergilikti bılik ókilderi qoldady. 5 jyl buryn (2009) Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Kentaý qalasynda alǵashqy joǵary kerneýli transformator shyǵaryldy. Qýatty mashınany «Kentaý transformator zaýyty» AQ jasap shyǵarǵan, olar bir jyl ishinde qýattylyǵy 25000 kVA joǵary kerneýli transformatorlardy shyǵaratyn jańa tsehty saldy. Bul - otandyq energetıka salasyndaǵy ınnovatsııalyq joba. Jańa tseh jetekshi batys fırmalarynyń joǵary tehnologııalyq jabdyqtarymen jaraqtanǵan. 5 jyl buryn (2009) «Nur Otan» partııasynyń «Jas Otan» jastar qanatynyń jeke ınternet-saıty www.zhasotan.kz ashyldy. «Jas Otannyń» bedelin arttyrý, «Jas Otan» men jastar arasyndaǵy qarym-qatynasty kúsheıtý maqsatynda quryldy. 4 jyl buryn (2010) uly Abaıdyń otanynda, Semeıde jáne Abaı aýdanynda qazaqtyń uly oıshyly Abaı Qunanbaıulynyń 165 jyldyǵyna arnalǵan saltanatty sharalar ótti. Mereıtoılyq Abaı jylynyń aýqymynda oblys ortalyǵynda kóptegen ádebı jáne mýzykalyq janrlar boıynsha baıqaýlar, Abaı oqýlary, basqosýlar, kórmeler, kontsertter, kórkemsóz oqýshylar saıysy ótti. 4 jyl buryn (2010) Tarazda qalanyń ortalyq meshiti - hıbatýlla át Tarazı janynda medreseniń jańa korpýsy ashyldy. 331 jyl buryn (1683) alǵashqy nemis qonystanýshylary Amerıkaǵa (Penslvanııa) kelip, Germantaýn eldi mekeniniń negizin qalady. 325 jyl buryn (1689) Aleksandr VIII Rım Papasy bolyp saılandy. 224 jyl buryn (1790) Jeneva zergeri ıAkob Shvepp jasandy mıneraldy sýdy jasaý ádisin usyndy. 213 jyl buryn (1801) Napoleon Gollandııaǵa jańa konstıtýtsııany syıǵa tartty. 106 jyl buryn (1908) Krıt Túrkııadan táýelsizdigin jáne Grekııaǵa qosylatynyn jarııalady. 87 jyl buryn (1927) dybysty kınonyń dáýiri bastaldy - «Ýorner Brazers» kompanııasy shyǵarǵan «Djaz ánshisi» atty alǵashqy dybysty fılmniń premerasy boldy. 70 jyl buryn (1944) Bolgarııada halyq trıbýnaldary quryldy. 55 jyl buryn (1959) tańerteńgi 5:30-da Taıaý Shyǵystaǵy Izraıldiń Haıfa qalasyndaǵy alǵashqy «Karmelıt» metropolıteni jumys jasaı bastady. 55 jyl buryn (1959) planetaaralyq «Lýna-3» stansasynan Aıdyń ekinshi beti sýretke túsirilgen. Bortta ornalasqan fotokamera Aı sharynyń jartysynan kóbin túsirgen. Sýretter bortta óńdelip, foto teledıdar arqyly Jerge jiberilgen. 43 jyl buryn (1971) amerıkandyq BBN Technologies kompanııasynyń ınjeneri Reı Tomlınson keńse ishindegi bir kompıýterden ekinshisine lokaldyq júıe arqyly tuńǵysh ret elektrondyq hat jiberdi. 28 jyl buryn (1986) Atlant muhıtynda bortynda ballıstıkalyq zymyrany bar «K-219» atty KSRO-nyń sýasty atom súńgýir qaıyǵy batyp ketti. 28 jyl buryn (1986) Kanada saıası bosqyndary úshin BUÚ juldesine ıe boldy. 28 jyl buryn (1986) Garrı Kasparov Anatolıı Karpovpen matchynda shahmattan álem chempıony ataǵyn qorǵap qaldy. 2 jyl buryn (2012) Fort-Shevchenko qalasyndaǵy Taras Shevchenko murajaıy 80 jyldyǵyn atap ótti. 1716 jyly qazirgi qalanyń ornynda áýlıe Petr bekinisi bolǵan. Keıinnen munda Novopetrov bekinisi ornalasty. Osynda Taras Shevchenko Orynbordaǵy tutqynnan keıin jeti jyl aıdaýda boldy. Munda ol 200-den astam jumystaryn, osy jerdiń peızajyn beınelegen sýretteri men nobaılaryn jazdy. Shevchenko murajaıy bekinis komendanty Iraklıı Ýskovtyń jazǵy rezıdentsııasynda ornalasqan. Ǵımarattyń salynǵanyna 150 jyldan asty. Osy jerge uly Kobzarǵa eskertkish ornatylǵan.
ESІMDER 91 jyl buryn (1923-2001) respýblıkadaǵy horeografııa óneriniń qalyptasyp damý jolyna mol úles qosqan qazaqtyń tuńǵysh kásibı bıshi-baletmeısteri, Qazaqstannyń halyq ártisi ÁBІROV Dáýren Tastanbaıuly dúnıege keldi. Jambyl oblysynda týǵan. Almaty horeografııa ýchılışesin, Máskeý qalasyndaǵy teatr óneri ınstıtýtynyń baletmeısterlik bólimin bitirgen. 1952-1977 jyldary - Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynda baletmeıster bolyp, teatr sahnasynda M.Chýlakıdiń «Jastyq», F.ıArýllınniń «Shýrale», Ǵ.Jubanovanyń «Aqqus týraly ańyz», E.Brýsılovskııdiń «Qozy Kórpesh - Baıan sulý» t.b. baletterin, sondaı-aq operalyq jáne dramalyq spektaklder men fılmderdiń bılerin qoıǵan. Ol Alberttiń (A.Adan «Jızel»), Nuralynyń (B.Asafev «Baqshasaraı burqaǵy») t.b. partııalaryn bıledi. Máskeý qalasynda ótken qazaq ádebıeti men óneriniń 2-shi onkúndigine qatysqan. 1952 jyldan Almaty horeografııa ýchılışesinde, Almaty teatr jáne kıno óneri ınstıtýtynda, Qazaq qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtynda, Joǵary horeografııa mektebinde pedagogıkalyq qyzmetpen aınalysqan. Á.Ismaılovpen birge «Qazaqtyń halyq bıleri» atty kitap jazǵan. «Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen, medaldarmen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 57 jyl (1957) buryn tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, QR Joǵary mektep ǵylymdary ulttyq akademııasynyń akademıgi, QR Jaratylystaný ǵylymdary ulttyq akademııasynyń akademıgi NAIZABEKOV Ábdirahman Batyrbekuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. 1980 jyly Qaraǵandy metallýrgııalyq kombınaty janyndaǵy joǵary tehnıkalyq oqý ornyn támamdady. Almatyda «Qyzyl tý» plastmassa óńdeý zaýytynda ýchaske sheberi; 1981-1982 jyldary - Qaraǵandy metallýrgııa kombınaty janyndaǵy joǵary tehnıkalyq oqý ornynda oqytýshy. 1984-1987 jyldary - Máskeý qurysh jáne qorytpalar ınstıtýtynyń aspıranty; 1988 jyldan Qaraǵandy metallýrgııalyq ınstıtýtynda oqytýshy, dotsent, kásiptik-tehnıkalyq fakýltet dekanynyń orynbasary, oqý isteri jónindegi prorektor orynbasary, oqý isteri jónindegi prorektor. 1998 jyldan Qaraǵandy metallýrgııa ınstıtýtynyń rektory; 2012 jyldan Rýdnyı ındýstrııalyq ınstıtýtynyń rektory. 300-den astam ǵylymı-ádistemelik jumystardyń, eki monografııanyń, avtorlyq kýálikterdiń, patentterdiń, oqýlyqtardyń avtory, Qurmetti bilim qyzmetkeri. «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2001 j.), «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005 j.), «Eren eńbegi úshin» (2007 j.) medaldarymen marapattalǵan.
148 jyl buryn (1866-1932) kanadalyq jáne amerıkandyq ónertapqysh FESSENDEN Redjınald Obrı dúnıege keldi.
114 jyl buryn (1900-1987) keńestik grýzın teatr jáne kıno akteri ANDJAPARIDZE Verıko Ivlıanovna dúnıege keldi. 100 jyl buryn (1914-2002) ataqty norvegııalyq saıahatshy jáne ǵalym-antropolog HEIERDAL Týr dúnıege keldi. 83 jyl buryn (1930-2000) sırııalyq áskerı, saıası, memlekettik qaıratker, Sırııa qorǵanys mınıstri, Sırııa premer-mınıstri, 1971-2000 jyldardaǵy Sırııa prezıdenti, general Hafez ál-Asad dúnıege keldi. 74 jyl buryn (1940) keńestik jáne lıtvalyq teatr jáne kıno akteri, Lıtva halyq ártisi BÝDRAITIS ıÝozas Stanıslavovıch dúnıege keldi.
74 jyl buryn (1940-2006) keńestik jáne reseı teatr jáne kıno akteri, Reseı halyq ártisi PAVLOV Vıktor Pavlovıch dúnıege keldi. 168 jyl buryn (1846-1914) amerıkandyq ónertapqysh, ınjener jáne ónerkásipshi VESTINGAÝZ Djordj dúnıege keldi.