6 qarasha. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
6 qarasha. JUMA
Tájikstan Respýblıkasynyń konstıtýtsııa kúni. 1994 jyly eldiń negizgi zańy qabyldanǵan kúnge arnalady. Tájikstannyń qazirgi konstıtýtsııasy KSRO kúıregennen jáne Tájikstan derbes táýelsiz memleket bolǵannan keıin qabyldandy. Soǵys jáne qarýly qaqtyǵystar kezinde qorshaǵan ortany paıdalanýdan saqtaýdyń halyqaralyq kúni. BUU Bas Assambleıasynyń 2001 jylǵy qarashanyń 5-indegi 56/4 qarary boıynsha atap ótiledi. Bul sheshimdi qabyldaýda BUU qarýly qaqtyǵystardyń qorshaǵan ortaǵa tıgizetin keri áseri uzaq ýaqytqa deıin ekojúıe men tabıǵı resýrstarǵa zııanyn tıgizetinin negizge aldy. Tatarstan Respýblıkasynyń memlekettik meıramy - Konstıtýtsııa kúni (1992). Domınıkan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııa kúni. Konstıtýtsııa 1844 jyly 6 qarashada San-Krıstobal qalasynda qabyldandy. Fınlıandııadaǵy shved mádenıeti kúni. Tý kúni (zańdylyqtarmen bekitilgen oryndarda memlekettik tý kóteriletin meıramdar men eske alý kúnderi) 1908 jyldan Shvetsııa men shved mádenıetine arnalyp belgilengen jáne keńinen atalyp ótedi.
ESTE QALAR OQIǴALAR 3 6 jyl buryn (1979) azamat jáne Uly Otan soǵystarynda qaza tapqan soltústikqazaqstandyqtardy máńgi este qaldyrý maqsatynda Petropavl qalasynyń alańynda Revolıýtsııalyq jáne jaýyngerlik dańq memorıaly ashyldy. Memorıal avtorlary - lenıngradtyq sáýletshiler M.E.Konstantınov, V.A.Fedorov, V.N.Fýrsov jáne petropavldyq A.N.Býrgaev. 2 3 jyl buryn (1992) Almatydaǵy Raıymbek batyr kóshesiniń boıyndaǵy zıratta ataqty ánshi Ámire Qashaýbaevqa qoıylǵan eskertkish-qulpytastyń ashylý saltanaty boldy. 1 1 jyl buryn (2004) Almatydaǵy Ortalyq kontsert zalynda ataqty amerıkandyq dırıjer Rýbert Gýtterdiń jetekshiligimen Qazaq sımfonııalyq orkestriniń oryndaýynda «Amerıka kınosynyń áýenderi» kontserti bolyp ótti. R.Gýtter - Soltústik Karolına shtatyndaǵy Grınsboro fılarmonııasynyń mýzykalyq dırektory jáne Halyqaralyq dırıjerler ınstıtýtynyń art-dırektory. Nıý-Iork Mýzyka men Óner mektebin jáne Iel ýnıversıtetiniń mýzyka fakýltetin támamdaǵan. Dırıjer dárejesinde ol 25 eldiń aldyńǵy qatarly orkestrlerimen jumys istegen. 1 1 jyl buryn (2004) Tarazda Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy Marat Jahıttyń 60 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan qazaqsha kúresten kýbok týrnıri bolyp ótti. Qazaqsha kúresten Qazaqstan Kýbogyn jeńip alý úshin elimizdiń barlyq oblystarynan, Astana men Almaty qalalarynyń komandalary beldesti. Marat Jahıt - Qazaqstan Respýblıkasyna eńbek sińirgen bapker, kóptegen talantty shákirtter - qazaqsha kúresten birneshe márte respýblıkalyq jáne halyqaralyq jarystardyń jeńimpazdaryn tárbıelep shyǵardy.
11 jyl buryn (2004) Astana qalasynyń ákimdigi men Seýl qalasynyń meri Qazaqstan men Koreıa respýblıkalarynyń astanalary arasynda baýyrlastyq qatynas ornatý jónindegi kelisimge qol qoıdy. Bul - saýda-ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy yntymaqtastyq, sonymen qatar qalalyq ınfraqurylym máselelerindegi ózara is-árekettilik jónindegi kelisim.
8 jyl buryn (2007) Murajaı isiniń ardageri jáne ólketanýshy Ernest Sokolkınniń «Pavlodar kósheleri» dep atalǵan kitaby jaryq kórdi. Óziniń anyqtamalyq kitaby úshin materıaldardy zertteýshi ondaǵan jyldar boıy jınaǵan eken. Kitap qala qurylysynyń osydan bir jarym ǵasyr burynǵy, o bastaǵy Korıakovka kazaktar stanıtsasynyń qurylys jobasynan bastap, búgingi kezeńge deıingi ýaqytyn qamtıdy. Kezinde qurylysy nebári 30 kósheden turatyn Pavlodarda búginde úsh júzden astam kóshe bar. Ár kósheniń óz tarıhy bar, olardyń keıbireýileriniń ataýlary el tarıhyndaǵy dáýirlik kezeńderge baılanysty ózgerip otyrǵan. Pavlodardyń negizgi kóshesi 1920 jyldary Trotskııdiń atyna ıe bolsa, keıinnen Dzerjınskıı atyndaǵy kóshe bolyp atyn ózgertken. Al ol kóshe búginde Qazaqstannyń tuńǵysh akademıgi, osy ólkeniń túlegi Qanysh Sátbaevtyń atynda. 8 jyl buryn (2007) Astanadaǵy «Zerde» ınnovatsııalyq ortalyǵy ázirlegen qazaq tili sınonımder sózdiginiń elektrondyq nusqasy tanystyryldy. Elektrondyq sózdikke búginde qoldanystaǵy 20 myńnan astam sózdiń sınonımderi toptastyrylǵan. 8 jyl buryn (2007) Kaır qalasynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Mysyr Arab Respýblıkasynyń Úkimeti arasynda Kaır qalasynda Beıbarys sultannyń meshitin qalpyna keltirý jónindegi yntymaqtastyq týraly kelisimge» qol qoıyldy. Bul qujattyń negizinde Qazaqstan, XIII ǵasyrda salynǵan nysandardyń bastysy jáne ortaǵasyrlyq sáýlet óneriniń jaýhar eskertkishi sanalatyn bul meshitti qalpyna keltirýge 4,5 mln. AQSh dollary kóleminde qarjy bólip otyr. 6 jyl buryn (2009) Almatyda «Órleý» balet jas ártisteriniń teatry ashyldy. Teatr A.V.Seleznev atyndaǵy Almaty horeografııalyq ýchılışesiniń 75 jyldyǵyna oraı ashylǵan. 6 jyl buryn (2009) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Italııa Respýblıkasyna resmı sapary aıasynda Qazaqstan men Italııa arasynda Strategııalyq áriptestik týraly shartqa qol qoıyldy. 6 jyl buryn (2009) Bakýde Ázirbaıjannyń Ulttyq ǵylym akademııasynyń janyndaǵy Nızamı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtynyń uıytqy bolýymen, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Aıda Feızýllaevanyń avtorlyǵymen qazaqtyń tanymal aqyny jáne qoǵam qaıratkeri Oljas Súleımenov týraly kitap jaryq kórdi. 6 jyl buryn (2009) Astanada saıasatker áıelderdiń klýby ashyldy. Klýbtyń turaqty músheleri - Parlament depýtattary, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy áıelder men otbasy demografııalyq saıasaty jónindegi Ulttyq komıssııa músheleri kirdi. 6 jyl buryn (2009) Qostanaıda Tobyl ózeninen ótetin jańa kópir saltanatty túrde ashyldy. Qysqa merzimde salynyp bitken kópirdiń qurylysyna 331 mln. qarjy jumsalǵan. Júretin joldyń eni - 11,5 metr, jáne eki jaıaý júrip ótetin joldyń eni - 1,5 metr. Kópirdiń jaqyndaý jolynyń uzyndyǵy - 710 metr. Kópirdiń qurylysy endi Reseı Federatsııasymen baılanysyp jatqan jolda jyl boıy toqtaýsyz tranzıttik qozǵalyspen qamtamasyz etedi.
5 jyl buryn (2010) Qazaqstan «Spoı» telejobasy iske qosylǵan ekinshi memleket boldy.
4 jyl buryn (2011) QR Premer-Mınıstri Kárim Másimov Máskeýde Hrýnıchev atyndaǵy Memlekettik ǵaryshtyq ǵylymı-óndiristik ortalyǵyna barǵan kezinde «Reseı ǵarysh» basshylyǵymen kezdesti. Kezdesý barysynda Qazaqstannyń «Baıqońyrdan» ushyrylatyn «Proton» zymyran tasyǵyshynyń ekologııalyq qaýipsizdigin arttyrý máseleleri talqylandy. Sonymen qatar taraptar «QazSat-2» ǵaryshtyq apparatynyń jumysyn qamtamasyz etý jáne ǵaryshty ıgerý salasyndaǵy qazaqstandyq-reseılik yntymaqtastyq máselelerin talqyǵa saldy.
Bir jyl buryn (2014) Astanada oqýshylar arasynda halyqaralyq "FIESTALONIA-QAZAQSTAN" baıqaýy ótti.
Sharanyń negizgi maqsaty - balalar men jastar arasynda jańa daryndardy anyqtap, olardy halyqaralyq deńgeıge shyǵarý jáne shyǵarmashylyq ujymdar arasynda tájirıbe almasý. Ispanııalyq FIESTALONIA balalar festıvali alǵash ret Eýropa qurlyǵynan tys jerde ótkizildi.
Bir jyl buryn (2014) Barselonada ótken balalar men jasóspirimder shyǵarmashylyǵynyń birinshi halyqaralyq «HOLO, BARSELONA!» festıval-baıqaýynda «Úmit» balalar úıiniń tárbıelenýshileri 3 birdeı birinshi oryndy jeńip aldy.
Balalar biregeı janr, vokal jáne horeografııa boıynsha baıqaýlarǵa qatysty. Saıystyń barlyq úsh túri boıynsha olar júldeli birinshi oryndarǵa ıe boldy.
ESІMDER 91 jyl buryn (1924-1986) keskindemeshi, Qazaqstannyń halyq sýretshisi, ónertaný kandıdaty, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń ıegeri NURMUHAMEDOV Naǵymbek Jemal-ád-Dınuly dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Pavlodar oblysy Baıanaýyl aýdanynda týǵan. Teatr-kórkemsýret ýchılışesin, Sankt-Peterbor keskindeme, músin jáne arhıtektýralyq ınstıtýtyn, KSRO Kórkemsýret akademııasy janyndaǵy aspırantýrany bitirgen. «Daladaǵy órt», «Ákem kele jatyr», «Bes qarýyń saı bolsyn», «Keńes Odaǵy Áskerı Teńiz-flotynyń admıraly I.S.Isakov», «Keńes Odaǵynyń Batyry M.Ǵabdýllın», «Temirtaý sý qoımasy», «Alataý betkeıinde», «Fýdzııama taýy», «Eńbek dańqy erleri» atty eńbekteri keńinen tanymal. Búkilodaqtyq jáne respýblıkalyq kórmelerge qatysty. 7 márte óziniń jeke kórmesi boldy. Onyń eńbekteri Kanadada, Belgııada, ıÝgoslavııada, Fınlıandııada kórmelerge qoıyldy. Qazaqstannyń beıneleý óneri jónindegi birneshe kitaptar men albomdardyń avtory. 2-dárejeli Otan soǵysy, «Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan. 91 jyl buryn (1924-1996) Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen saýda qyzmetkeri SALTYBAEV Sáken Ábilǵazyuly dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Qaraǵandy oblysy Qarqaraly aýdanynda týǵan. KSRO Saýda mınıstrliginiń Joǵarǵy saýda mektebin bitirgen. 1945-1954 jyldary Túrkistan-Sibir temirjolynda jumys istegen. 1956-1958 jyldary - Túrkistan-Sibir temirjoly jumysshylardy qamtamasyz etý basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 1958-1961 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblystyq saýda basqarmasynyń bastyǵy. 1961-1962 jyldary - Shymkent qalalyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy. 1962-1963 jyldary - Ońtústik Qazaqstan ólkelik partııa komıtetiniń bólim meńgerýshisi. 1963-1966 jyldary - Qazaq KSR Partııalyq-memlekettik baqylaý komıtetiniń bólim meńgerýshisi. 1966-1971 jyldary - Qazaq KSR Saýda mınıstriniń orynbasary - Qazaq KSR Saýda palatasy prezıdıýmynyń tóraǵasy. 1971-1979 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń saýda, josparlaý jáne qarjy organdary bóliminiń meńgerýshisi. 1979-1984 jyldary - Qazaq KSR Eńbek jónindegi Memlekettik komıteti tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń 8-9 shaqyrylymdarynyń depýtaty. Uly Otan soǵysy, Qyzyl Juldyz, eki márte Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen, medaldarmen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 8 7 jyl buryn (1928-1978) Qazaqstandaǵy tas dáýiri arheologııasynyń negizin qalaýshy, alǵashqy qazaq maman arheologtarynyń biri ALPYSBAEV Hasen dúnıege keldi. Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdanynda týǵan. 1945-1950 jyldary Tashkenttegi Orta Azııa memlekettik ýnıversıtetiniń tarıh fakýltetinde oqyp júrip A.Okladnıkov pen M.Masson basqarǵan arheologııalyq ekspedıtsııalarǵa, keıinnen Ońtústik Túrkimenııa arheologııalyq keshendi ekspedıtsııalaryna, KSRO Ǵylym akademııasy Qyrǵyz bólimshesiniń paleolıt otrıadyna, keıin Soltústik Qazaqstan, Іle arheologııalyq ekspedıtsııasyna qatysqan. 1957-1960 jyldary Qarataý paleolıt otrıadyn basqarǵan. Tómengi paleolıt dáýiriniń adamdary qolymen jasalǵan tuńǵysh quraldar tabylǵan Bóriqazan, Táńirqazǵan, t.b. tas dáýiri turaqtaryn ashqan. Ǵalym ómiriniń sońyna deıin Qazaqstan Ǵylym akademııasy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynyń arheologııa bólimshesinde qyzmet istegen. Onyń «Ońtústik Qazaqstannyń tómengi paleolıt eskertkishteri» atty eńbegi bar. 8 5 jyl buryn (1930-1994) ınjener-gıdrotehnık, ǵalym, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen ónertapqyshy JANǴARIN Ádilbek Іztileýuly dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynyń Qazaly qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik aýyl sharýashylyq ınstıtýtyn (qazirgi Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtet) bitirgen. 1953-1956 jyldary - Shymkent qalasyndaǵy aýyl sharýashylyq tehnıkýmynda muǵalim, 1957-1962 jyldary - Qazaq energetıka ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda kishi jáne aǵa ǵylymı qyzmetker. 1963-1967 jyldary - Jambyl gıdromelıoratıvtik-qurylys ınstıtýtynyń (qazirgi M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıteti) «Teorııalyq mehanıka» kafedrasynyń meńgerýshisi, dotsenti. 1968-1991 jyldary - Qazaq sý sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda jumys istedi. 1992-1994 jyldary - Almaty avtomobıl joldary ınstıtýtynda kafedra meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Negizgi ǵylymı-ónertabystyq jumystary melıoratsııa, egin sýarý, aýyz sýmen qamtamasyz etý jáne jaıylymdardy sýlandyrý salalarynda aǵyn sýdy jáne jer asty sýlaryn tazalaý, gıdrotsıklondyq ádispen sý kóterý tehnologııalaryna arnalǵan. Ol jasaǵan qondyrǵylar 85 avtorlyq kýálikke ıe boldy. Búkilodaqtyq, dúnıejúzilik kórmelerdiń medaldaryn aldy. Onyń basshylyǵymen 2 ǵylym doktory, 6 ǵylym kandıdaty daıyndaldy. M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıtetindegi gıdravlıkalyq ǵylymı zerthanaǵa Janǵarınniń esimi berilgen. «Qurmet belgisi» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 5 3 jyl buryn (1962) QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń «Ulttyq týberkýlez problemalary ortalyǵy» RMKK dırektory ÁBІLDAEV Tileýhan Shildebaıuly dúnıege keldi. Jambyl oblysynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn bitirgen. 1983 jyldan - Almaty qalalyq №2 klınıkalyq aýrýhananyń medıtsına qyzmetkeri. 1985-1986 jyldary - Jambyl qalasynda OMK hırýrg-ınterni. 1986-1996 jyldary - Talas OAB hırýrgııa bóliminiń meńgerýshisi, bas dárigeri. 1996-1999 jyldary - Jambyl oblystyq týberkýlezge qarsy dıspanseriniń bas dárigeri. 1999-2005 jyldary - Jambyl oblystyq densaýlyq saqtaý departamentiniń bastyǵy. 2005-2010 jyldary - Jambyl oblystyq týberkýlezge qarsy dıspanseriniń bas dárigeri. 2010 jyldan bastap -QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Medıtsınalyq qyzmetterdi tóleý komıtetiniń Jambyl oblysy boıynsha departamentiniń dırektory. Qazirgi qyzmetinde - 2010 jyldan beri. «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2002), «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005) medaldarymen; QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń, Jambyl oblysy ákiminiń jáne oblystyq máslıhattyń qurmet gramotalarymen marapattalǵan. 5 2 jyl buryn (1963) QR Prezıdenti Ákimshiligi memlekettik baqylaý jáne uıymdastyrý-aýmaqtyq jumystar bóliminiń meńgerýshisi ORAZALIN Ońdasyn Seıiluly dúnıege keldi. Aqtóbe qalasynda týǵan. Aqtóbe pedagogıkalyq ınstıtýtyn jáne ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen, aǵylshyn tiliniń muǵalimi, zańger. 1985-1990 jyldary - Aqtóbe pedınstıtýtynyń oqytýshysy. 1990-2000 jyldary - «RIKA-TV» JShS bas dırektorynyń orynbasary, «Bank-RIKA» AAQ basqarma tóraǵasy, «Obltransgaz» JAQ prezıdenti, «Aqtóbegaz» JAQ basqarma tóraǵasy. 2000-2003 jyldary - Muǵaljar aýdanynyń ákimi. 2003-2004 jyldary Aqtóbe oblystyq syrtqy ekonomıkalyq baılanystar basqarmasynyń bastyǵy. 2004-2005 jyldary - Aqtóbe oblysy ishki saıasat departamentiniń dırektory. 2006-2014 jyldary - QR Prezıdenti Ákimshiliginde memlekettik ınspektor, memlekettik baqylaý jáne uıymdastyrý jumystary bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2014 jylǵy mamyr aıynan beri.
41 jyl buryn (1974) Italııa Respýblıkasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi NURTAEV Sergeı Nurtaıuly dúnıege keldi. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. Qazaqstan Respýblıkasynyń Syrtqy ister mınıstrliginiń Almaty qalasyndaǵy ókildiginiń úshinshi hatshysy, 2002-2004 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulybrıtanııadaǵy Elshiliginiń úshinshi hatshysy, 2004 jyldyń naýryz aıynan Qazaqstan Respýblıkasynyń Sankt-Peterbor qalasyndaǵy Bas konsýly bolyp qyzmetter atqarǵan. 2007 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasynyń Grekııa Respýblıkasyndaǵy isteri boıynsha ýaqytsha senimdi ókili. 2015 jyldyń qyrkúıeginen qazirgi qyzmetinde. 201 jyl buryn (1814-1894) belgııalyq dırıjer, saksofondy jáne saksgorndy jasaýshy ónertapqysh Adolf Antýan Jozef SAKS dúnıege keldi. 164 jyl buryn (1851-1902) jýrnalıst, Doý-Djons ındeksin jasaýshylardyń biri, The Wall Street Journal basylymnyń negizin qalaýshy Charlz DOÝ dúnıege keldi. 7 9 jyl buryn (1936-2003) keńestik jáne moldavan kınorejısseri LOTıANÝ Emıl Vladımırovıch dúnıege keldi.