5 jylda elimizde ajyrasý sany 7,5 myńǵa tómendedi
ASTANA. KAZINFORM – Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekterine sáıkes, elimizde erli-zaıyptylardyń ajyrasýy 2000-2019 jyldary aralyǵynda úzdiksiz ósip otyrdy. Al 2020 jyldan bastap ajyrasý sany azaıa tústi. Osyǵan oraı Kazinform neke jáne ajyrasý zańdylyǵynyń mán-jaıyn ashýǵa tyrysyp kórgen edi.
Elordada neke qııatyn jastardyń qarasy qalyń
Otbasyn qurý – bul óte jaýapty qadam. Ádette adamdar mundaı qadamǵa jan-jaqty oılanyp, sanaly túrde barady. Alaıda, ókinishke oraı nekeniń bári sátti bolyp, erli-zaıyptylar ómirleriniń sońyna deıin birge bola bermeıdi. osy oraıda elimizdegi nekelesý men ajyrasýlarǵa qatysty tsıfrlyq derekterge kóz júgirtip kórgen edik.
Sonymen, sońǵy 25 jyldyń ishinde elimizdegi eń kóp neke 2013 jyly qıylyp, sol ýaqytta 168 447 jup shańyraq kóterdi. Kórsetkishke pandemııa da áserin tıgizbeı qoımapty. Aıtalyq, 2020 jyly - 128 839, al 2021 jyly 140 256 neke qıylǵan eken. Demek, kóptegen jup vırýs «synaǵynan» shyńdalyp shyǵyp, shańyraq kóterý sheshimin qabyldaǵan. Karantın adamdardy «biriktire» túskendigin ózge de statıstıkalyq derekterden baıqaýǵa bolady: 2021 jyly 2020 jylǵa qaraǵanda 40 myń bala kóp dúnıege keldi.
Degenmen, «neke jáne bebı-bým» ótkennen keıin tsıfr birdeı tómendeı bastady: 2022 jyly azamattardyń hal aktilerin tirkeý organdary 2021 jylmen salystyrǵanda 8,5 paıyzǵa az neke tirkedi – 128,4 myń. Al 2023 jyly onyń aldyndaǵy jylmen salystyrǵanda taǵy 5,9 paıyzǵa azaıyp, 120,8 myń neke tirkeldi. Tek 2024 jyly ǵana 2,2 paıyzǵa ósti. Sol jyly 12,6 myń jup otbasyn qurdy.
Bir qyzyǵy, sońǵy 3 jyl qatarynan Astana Qazaqstan qalalary ishinde eń kóp neke qıylatyn shahar ataǵyn eshkimge bermeı kele jatyr.
Adamdardyń basym bóligi alǵash ret nekelesetindigi túsinikti. Al ajyrasqandardyń arasynda qaıta otaý qurǵandardyń qatarynda erlerdiń qarasy qalyń. Áıelder ekinshi márte qııýǵa asyǵa bermeıdi. Aıtalyq, 2023 jyly alǵash ret otaý qurǵandardyń 78,2 paıyzy erler jáne 79,4 paıyzy áıelder bolǵan. Al ajyrasqannan keıin nekeni qaıta tirkegen erlerdiń úlesi - 20,4 paıyzdy, áıelder 18,9 paıyzdy quraıdy. 2024 jyly ajyrasqan erlerdiń 20,8 paıyzy qaıta shańyraq kótersek, áıelderdiń 19,4 paıyzy nekelerin qaıtalap qıdyrdy.
Statıstıka kórsetip otyrǵandaı, Qazaqstan da álemdik tendentsııadan artta qalyp otyrǵan joq. Elimizde de orta jasta neke qııýshylar sany artyp kele jatyr: eger 2014 jyly boıjetkender alǵash ret ortasha eseppen 24,6 jasta, al erler 27,1 jasta, 2024 jyly qyzdar 25,2 jasta turmysqa shyqsa, erler 27,9 jasta úılengen.
Eń qıyny – otbasylyq ómirdiń alǵashqy jyldary
Elimizde jyl saıyn ondaǵan myń juptyń bas qosyp, shańyraq kóterip jatqandyǵy qýantady. Alaıda, ókinishke oraı ajyrasýshylardyń da qatary azaımaı tur. Árıne, kórsetkishtiń tómendep kele jatqany da baıqalady. Aıtalyq, eger 2000 jyly barlyǵy 27 391 jup ajyrassa, 2024 jyly olardyń sany 40 569-ǵa jetken. Al sońǵy 25 jyldyń ishindegi eń joǵary kórsetkish 2019 jyly tirkelgen – 59 796 erli-zaıypty ajyrasyp ketti.
Degenmen, sońǵy 5 jyldyń statıstıkasyna kóz júgirter bolsaq, onda otandastarymyzdyń arasynda ajyrasý kórsetkishiniń azaıa bastaǵanyn baıqaý qıyn emes: 2020 jyly – 48 002, 2021 jyly – 48 239, 2022 jyly – 44 519, 2023 jyly 40 227 jup ajyrasqan. ıAǵnı, 2022 jyly olardyń sany 7,7 paıyzǵa, al 2023 jyly taǵy 9,6 paıyzǵa azaıdy. Tómendeý tendentsııasy jalǵasyp keledi. Bul qýantarlyq jaıt.
Jyldarǵa qaramastan aýyldyq jerlerdegi ajyrasý koeffıtsıenti barlyq ýaqytta da qalalyq jerlerge qaraǵanda tómen bolyp keledi. Degenmen, aýyldyq jerlerde qalaǵa qaraǵanda halyq sany az, soǵan oraı nekelesý de tómen. Máselen, 2023 jyly qalalarda 80 myń neke (66,2 paıyz), al aýyldyq jerlerde 40,8 myń (33,8) neke tirkelgen. Ajyrasý boıynsha da derekter shamamen para-par: 2024 jyly qalalarda 30,1 myń (74,4 paıyz), aýyldyq jerlerde 10,4 myń jup ajyrasqan.
Ajyrasýdyń eń joǵary deńgeıi 1 000 adamǵa shaqqanda 3,12 koeffıtsıentpen (2024 jyl) Shyǵys Qazaqstan oblysynda tirkeldi. Al sońǵy ajyrasýdyń eń tómen deńgeıi Túrkistan oblysynda baıqalady – 1 000 adamǵa shaqqanda tıisinshe 0,98, 0,89 jáne 0,90 ajyrasý.
Tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, birge turyp jatqanyna kóp bola qoımaǵan erli-zaıyptylar jıi ajyrasyp ketedi: ótken jyly ajyrasýlardyń eń úlken úlesi (35 paıyz) nekede turǵandaryna 1-4 jyl bolǵan otbasylar arasynda tirkelgen. Al shańyraq kótergenderine 5,9 jyl bolǵandar arasyndaǵy ajyrasý úlesi 25 paıyzdy qurasa, ajyrasýlardyń taǵy 8 paıyzy neke qıylǵan alǵashqy jyldyń ishinde-aq tirkelgen. 2023 jyly da osyǵan uqsas jaıt oryn alǵan: shańyraq kótergenderine 1-4 jyl bolǵandardyń 34,9 paıyzy, úılengenderine 5,9 jyl bolǵandardyń 26,9 paıyzy ajyrasyp ketken.
Mundaı jaıtty psıhologtardyń álemdik statıstıkasy da rastaıdy: erli-zaıyptylar otbasylyq ómirdiń qıynshylyqtaryn úılengenderine 1-3 jyl bolǵan aralyqta aýyr eńseredi.
Buǵan deıin elimizde nekege turýdyń eń tómengi deńgeıi qaı óńirde ekenine sholý jasaǵan edik.