5 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
5 qyrkúıek, JUMA
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 1 jyl buryn (1933) Almatyda M.Lermontov atyndaǵy respýblıkalyq orys drama teatry ashyldy. Bul Qazaqstandaǵy baıyrǵy, eń úlken teatrlardyń biri. Teatr ujymy alǵash Semeıde uıymdastyrylyp, keıin Almatyǵa aýystyrylǵan. Sahna perdesin tuńǵysh ret K.Trenevtiń «Lıýbov ıArovaıa» pesasymen ashty. 1964 jyly orys aqyny M.Lermontovtyń 150 jyldyq mereıtoıyna oraı teatrǵa onyń esimi berildi. Teatr trýppasy 1974 jyly Máskeýge gastrolge baryp, úlken jetistikpen oralǵan soń, akademııalyq teatr ataǵyn aldy.
1 4 jyl buryn (2000) Atyraý qalasynda Dına Nurpeıisova atyndaǵy «Bulbul dombyra» atty áıel dombyrashylar arasynda ekinshi respýblıkalyq baıqaýdyń ashylý saltanaty boldy. Úsh kún boıy Qazaqstannyń shartarabynan kelgen 44 oryndaýshy halyq aspabynda saıysqa tústi. Osy baıqaý aıasynda Atyraý qalasyndaǵy jańa alańda Dına Nurpeıisovanyń eskertkishi ashyldy.
1 3 jyl buryn (2001) Pavlodar qalasynda Máshhúr Júsip meshitiniń ashylý saltanaty boldy. Meshit segiz qyrly, bul - Deshti Qypshaqtardyń sáýlet úlgisine jatady. Onyń ústindegi 8 qyrly juldyz - túrki jurtynyń ortaq rámizi. Kúmbezi - shańyraq úlgisinde, 4 munaranyń uzyndyǵy Paıǵambar jasyna oraı 63 metr. Bir mezgilde 1500 adam namazǵa jyǵylýǵa múmkindigi bar, erler men áıelder zaly bólek. Murajaı, kitaphana, ıslam dinin nasıhattaıtyn beıne zal, neke qııý bólmesi bar. Úlken zaldaǵy gaýhar tasty shamnyń salmaǵy 3,5 tonna, bıiktigi 16,5 metr, eni 6 metr.
9 jyl buryn (2005) Almatyda Ulttyq tuz óndirýshiler qaýymdastyǵy quryldy.
Sharaǵa Azııa damý banki, ıÝNISEF pen basqa da halyqaralyq jáne úkimettik emes uıymdarynyń ókilderi qatysty.
Qaýymdastyq jumysy eldegi tamaq ónimderin shyǵarýmen aınalysatyn kásiporyndarmen tyǵyz baılanys ornatyp, tamaq naryǵy marketıngi men ıod tapshylyǵy saldarynan aýrýǵa shaldyqqan turǵyndardyń densaýlyǵyn qadaǵalaıtyn bolady. Baǵdarlama «Iod tapshylyǵy aýrýlaryn aldyn alý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańy iske asýyna baılanysty qabyldandy.
9 jyl buryn (2005) Qostanaıdaǵy №23 orta mektep ǵımaratynyń qasbetine belgili ǵalym Manash Qozybaevtyń (1931-2002) qurmetine eskertkish taqta ornatyldy.
Qazaqstannyń Ata zańyn jasaýǵa atsalysqan tarıhshy jáne zańger, akademık Manash Qozybaevtyń týǵan jeri - Qostanaı óńiri. Ǵalymnyń aty berilgen Qostanaı mektebiniń tárbıe jumysyna marqumnyń ıdeıalary men oılary negiz bolyp otyr. Atap aıtqanda, bul bilim oshaǵynda «etnomádenı dıalog» dep atalatyn joba jumys isteıdi. Balalar osy jobanyń kómegimen túrli halyqtardyń salt-dástúrlerin tanyp bilýde.
7 jyl buryn (2007) Elbasy Nursultan Nazarbaev Balqashtaǵy kúkirtti angıdrıdti kádege asyrý zaýytynyń ashylý rásimine qatysty.
Bul óndiristegi eń mańyzdysy sol, onyń arqasynda aımaqtyń ekologııalyq problemasy sheshilgeli otyr. Kúkirt qyshqyly óndirisiniń iske qosylýy kúkirt dıoksıdiniń 99 paıyzdan astamyn súzip alyp, ony kúkirt qyshqylyna konversııalaýǵa múmkindik beredi.
7 jyl buryn (2007) qyrkúıektiń 5-10 aralyǵynda alpınıster buǵan deıin eshkim kóterilmegen Іle Alataýynyń Talǵar shatqalyndaǵy Pýshkın shyńyna shyqty.
Teńiz deńgeıinen 4387 metr bıiktiktegi bul shyń birde-bir taý bıiktiginiń klassıfaktorynda belgilenbegen. Sondaı-aq osy ýaqytqa deıin oǵan birde-bir alpınıstik top shyqpaǵan.
Pýshkın shyńynyń marshrýty eń ádemi shatqaldan bastalyp, barlyq tabıǵı aımaqtardy basyp ótedi.
7 jyl buryn (2007) Oraldaǵy «Dastan» baspasynan batysqazaqstandyq qalamger Qaıyr Quraqulannyń (Bekturǵanov) «Keri tolǵaý» atty kitaby jaryq kórdi.
«Keri tolǵaý» degen atpen berilgen esselerinde ulaǵatty ata-babalarynyń ónegeli úrdisi, ómirdegi ustanymdary, iriligi men márttigi sóz bolady. 324-bettik qatty muqabamen shyqqan kitap jaqsy bezendirilgen.
Qaıyr Quraqulan - Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi. Negizgi mamandyǵy matematıka pániniń muǵalimi. Sonymen qatar shyǵarmashylyq jumyspen shuǵyldanady. Onyń birinshi «Arman» atty áńgimesi 1965 jyly oblystyq «Oral óńiri» gazetiniń betterinde jarııalanǵan. Jazýshynyń shyǵarmashylyǵynda balalarǵa arnalǵan shyǵarmalar erekshe oryn alady. 1976 jyly «At jaly» atty povesi «Jalyn» baspasynyń jabyq konkýrsynda úshinshi orynǵa ıe bolǵan.
5 jyl buryn (2009) tuńǵysh ret qazaq kúıi Máskeýdegi Qyzyl alańda ótken «Spasskaıa bashnıa» halyqaralyq áskerı-mýzykalyq festıvalinde oryndaldy.
Óner ujymyna Qurmetti qaraýyl rotasynyń komandıri kapıtan Qanat Ázimbaev basshylyq jasady, al Prezıdenttik orkestrdiń bastyǵy podpolkovnık Talǵat Berdiǵulov dırıjerlik etti. Qazaqstandyq ulandar dombyramen Qurmanǵazynyń kúılerin naqyshyna keltire oryndap, kórermenderdi tánti etti.
5 jyl buryn (2009) Pavlodar oblysy Lebıaji aýdanyndaǵy Chernoe aýylynda «SMP-Pavlodar» JShS-niń kirpish zaýyty iske qosyldy.
Quny eki mıllıon teńge bolatyn, zamanaýı qytaılyq qural-jabdyqtarmen jaraqtalǵan kásiporyn jergilikti ken ornynyń sapaly sazyn paıdalanady.
2 jyl buryn (2012) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń ınteraktıvti dáris oqýy aıasynda «Nazarbaev Ýnıversıtetinde» orta jáne joǵary bilim berý menedjerlerin oqytatyn Joǵary bilim mektebi ashyldy.
1 jyl buryn (2013) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev 2013 jylǵy «Jıyrmalyq toby» sammıtine qatysý úshin Sankt-Peterborǵa keldi.
Qazaqstan Sankt-Peterbordaǵy G20 sammıtine EýrAzEQ, Kedendik odaq jáne Táýelsiz memleketter dostastyǵynyń (TMD) ókili retinde shaqyryldy. «Úlken jıyrmalyq» sammıtine 20 eldiń basshylary, sondaı-aq arnaıy shaqyrylǵan 6 memlekettiń jáne ekonomıka salasyndaǵy eń iri 8 álemdik uıymnyń jetekshileri qatysty.
ESІMDER
90 jyl buryn (1924-1991) kompozıtor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Qazaqstannyń jáne KSRO-nyń halyq artısi, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty MUHAMEDJANOV Sydyq dúnıege keldi. Qazirgi Qaraǵandy oblysy Shet aýdanynda týǵan. Almaty konservatorııasynyń (qazirgi Qazaq ulttyq konservatorııasy) kompozıtorlyq bólimin bitirgen. Konservatorııada oqyǵan jyldary Qazaq radıosynda mýzykalyq redaktor boldy jáne Qazaqstan Mádenıet mınıstrliginde qyzmet istedi. 1960-1962 jyldary - Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵy basqarmasynyń tóraǵasy. 1964-1968 jyldary - Qazaq fılarmonııasynyń dırektory ári mýzykalyq jetekshisi. 1969-1972 jyldary Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynyń dırektory qyzmetterin atqarǵan. Muhamedjanovtyń qazaq án ónerinde Abaı óleńderine jazylǵan «Jarq etpes qara kóńilim ne qylsa da», «Ózgege kóńilim toıarsyń», «Qaqtaǵan aq kúmisteı keń mańdaıly», «Ǵashyqtyń tili - tilsiz til» atty ánderi erekshe daralandy. Shýaqty lırızmge tunǵan «Kóktem valsi», «Syrly qaıyń», «Sholpanym», «Terbeledi tyń dala», «Jarqyraıdy Temirtaýdyń ottary», «Eńbek áni», «Jastar marshy», taǵy basqa balalyq shaq, jastyq shaq, beıbitshilik, eńbekti jyr etken kóptegen ánderi men romanstary el arasynda keńinen tanymal. Muhamedjanov «Beket», «Aqan seri - Aqtoty» operalaryn, «Ǵasyrlar úni oratorııasyn jazdy. Al «Daýyl» atty birneshe bólim sımfonııasy ulttyq mýzykaǵa qosylǵan eleýli úles boldy. Onyń skrıpka men fortepıanoǵa arnalǵan sonatalary, halyq aspaptar orkestrine jazylǵan pesalary, kúıleri, kameralyq orkestrge jazylǵan poemalary qazaqtyń aspaptyq, orkestrlik, kameralyq shyǵarmalarynyń jan-jaqty damyǵandyǵyn, onyń bıik kórkemdik dárejesin kórsetedi. Ol «Aldar kóse», «Botagóz», «Rábıǵa», «Beý,qyzdar-aı!», «Sáýle»,taǵy basqa spektaklderge, «Ana men bala», «Biz Jetisýdenbiz», «Partızan qyzy» kınofılmderine mýzyka jazǵan.
Qazan revolıýtsııasy, Halyqtar Dostyǵy, «Qurmet Belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
8 9 jyl buryn (1925-2001) general-maıor, KSRO Memlekettik qaýipsizdik komıtetiniń jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń UQK organdarynyń qurmetti qyzmetkeri MUSTAFIN Asqar Ǵabbasuly dúnıege keldi.
Reseı Federatsııasy Orynbor oblysynda týǵan. Qaraǵandy taý-ken tehnıkýmyn, S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen.
1945 jyldan bastap memlekettik qaýipsizdik organdarynda jumys istegen. 1969-1977 jyldary - Qazaq KSR MQK ekinshi basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 1977-1988 jyldary - Shymkent oblysy boıynsha MQK basqarmasynyń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan.
Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet Belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
8 4 jyl buryn (1930-1994) jazýshy, aýdarmashy, ádebıettanýshy-ǵalym, fılologııa ǵylymynyń kandıdaty, dotsent ORDALIEV Seıdilda dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Túlkibas aýdanynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen.
1956-1958 jyldary - ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti qazaq ádebıeti kafedrasynyń assıstenti, aǵa oqytýshysy. 1958-1972 jyldary - Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1972-1976 jyldary Respýblıkalyq muǵalimder bilimin jetildirý ınstıtýtynyń kafedra meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1977 jyldan ómiriniń sońyna deıin ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti qazaq ádebıeti kafedrasynyń dotsenti boldy.
«Sóz zergeri», «Qazaq dramatýrgııasynyń ocherki» atty monografııalardyń, «Qazaq dramatýrgııasy jáne sovettik ómir», «Istorııa mnogonatsıonalnoı sovetskoı lıteratýry» kitaptarynyń avtory. Túrikmen dramatýrgi G.Muhtarovtyń «Men ájeıge úılenem» atty komedııasyn qazaq tiline aýdarǵan.
7 3 jyl buryn (1941) dıplomat, QR dıplomatııalyq qyzmetiniń eńbek sińirgen qyzmetkeri, «Uly juldyzdar», «Farvater» kitaptarynń avtory ESQALIEV Nájimeden Yqsanuly dúnıege keldi.
Astrahan oblysynyń (RF) Krasnoıar aýdanynda týǵan. Astrahan pedagogıkalyq ýchılışesin, Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn, KSRO Mınıstrler Keńesi janyndaǵy Halyq sharýashylyǵy akademııasyn bitirgen. 1958-1972 jldary - «Talov» keńsharynda muǵalim, agronom, bas agronom. 1972-1983 jyldary - Jánibek aýdandyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń bastyǵy, Oral oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń bastyǵy. 1983-1985 jyldary - Taldyqorǵan aýdandyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1985-1990 jyldary - Taldyqorǵan oblystyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary - oblystyq agroónerkásiptik basqarmasynyń tóraǵasy, Oral oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1990-1993 jyldary - Oral oblystyq keńesiniń tóraǵasy, Batys Qazaqstan oblystyq ákimshiliginiń ákimi. 1993 jyly - Kókshetaý oblystyq ákimshiliginiń ákimi. 1993-1994 jyldary - QR Premer-Mınıstriniń keńesshisi, 1994-1997 jyldary QR-nyń Ózbekstandaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, Tájikstandaǵy elshi mindetin qosa atqarýshy. 1997-1999 jyldary - QR-nyń Ýkraınadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, Moldovadaǵy elshi mindetin qosa atqarýshy. 1999-2003 jyldary QR-ynan TMD atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary. KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, KSRO halyq depýtaty boldy.
«Halyqtar dostyǵy» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
60 jyl buryn (1954) QR Ortalyq memlekettik murajaıynyń dırektory, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, dotsent, Qazaqstannń eńbek sińirgen qaratkeri ÁLІMBAI Nursán dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Qazaq memlekettiýk ýnıversıtetin, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. Taldyqorǵan pedagogıkalyq ınstıtýtynda oqytýshy, 1979 jyldan Qazaqstannyń Ǵylym akademııasynyń Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynda aǵa laborant, kishi, aǵa, jetekshi ǵylymı qyzmetker bolyp jasady. 1979 jyldan astam kóptegen etnografııalyq ekspedıtsııalarǵa (sonyń ishinde, halyqaralyq) qatysty. 1993-1995 jyladary - mońǵolııanyń Baıanólgıı aýdanyna birqatar tnografııalq ekspedıtsııalar uıymdastyrdy. Qazirgi qyzmetinde - 1999 jyldan beri.
150-den astam ǵylymı jáne ǵylymı-kópshilik jumystardyń avtory. 8 ǵylymı kandıdatyn daıarlady. Máskeý, Sankt-Peterbor, Tashkent, Bishkek, Qazan, Іzmir, Ankara, Antalııa qaalarynda ótken birqatar halyqaralyq ǵylymı konferentsııalarǵa jáne sımpozıýmdarǵa qatysty.
7 9 jyl buryn (1935) aqyn QAPShYQBAIULY Serik dúnıege keldi.
Qytaı Halyq Respýblıkasynda týǵan. Shyńjań ınstıtýtyn bitirgen. 1994 jyly Qazaqstanǵa qonys aýdarǵan. Respýblıkalyq «Baldyrǵan» jýrnalynda bólim redaktory qyzmetin atqarǵan. Qazir shyǵarmashylyq jumysta. Birneshe jyr jınaqtary men prozalyq shyǵarmalardyń avtory. «Joq», «Tas» óleńder, «Jer basyp júrgende» pesa men proza, «Jylqy ishinde ala júr» óleńder men poemalar, «Bala» áńgimeler jınaǵynyń avtory.
5 1 jyl buryn (1963) «Eýrazııa» birinshi arnasy» bas dırektorynyń orynbasary ERMAN Muhtar Tildabekuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1986-1993 jyldary - Almaty sáýlet-qurylys ınstıtýtynda assıstent, taǵylymdamadan ótýshi. 1993-1999 jyldary - «ıAshar Holdıng» kompanııasynyń aımaqtyq menedjeri. 1999-2005 jyldary - «Almatyjarnama» memlekettik kásipornynyń dırektory.
2005-2006 jyldary «Asar» respýblıkalyq partııasy RQB Ortalyq apparatynda hatshynyń orynbasary, hatshy. 2006-2008 jyldary - «Nur Otan» HDP Ortalyq apparatynda hatshy. 2008 jyldan «Nur Otan» HDP Ortalyq apparaty jetekshisiniń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jyldan beri.
223 jyl buryn (1791-1864) nemis kompozıtory, «Robert-Dıavol», «Gýgenottar», «Paıǵambar», «Arfıkanka» operalarynyń avtory MEIERBER Djakomo (shyn aty-jóni ıAkob Lıbman Ber) dúnıege keldi.
68 jyl buryn (1946-1991) aǵylshyn rok-mýzykanty, «Queen» tobynyń jetekshisi, ánshi MERKЬıÝRI Freddı (shyn aty-jóni Farrýh Balsara) - anglııskıı rok-mýzykant, pevets, lıder grýppy