5 qarasha. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
Armenııa barlaýshylarynyń kúni. 1992 jyldyń 5 qarashasynan, Armenııa Qarýly kúshteriniń barlaý bólimshelerin qurý aıaqtalǵan kúnnen bastap atalyp ótedi.
Reseıde Áskerı barlaýshy kúni. Reseı Federatsııasy Qorǵanys mınıstrliginiń 2000 jylǵy 12 qazandaǵy № 490-ynshy buıryǵymen bekitilgen. Perýdegi Pýno kúni. Úndisterdiń ańyzynda ınkterdiń ejelgi ata-babalary - Manko Kapak pen onyń apaıy jáne áıeli Mama Oklo Tıtıkaka kóliniń sýynan shyǵyp, qalanyń negizin qalaıdy. Olar Manko Kapaktyń altyn asa taıaǵy jerge kiretin oryndy izdeıdi. Sol jerdi taba salysymen ınkterdiń qalasyn turǵyza bastaıdy. Pýno kúni dástúr boıynsha Tıtıkaka kóliniń jaǵasyndaǵy sol attas qalada atalyp ótedi.
Halyqaralyq eriktiler menedjerleriniń kúni
Bul mereke kóp jyldar boıy eriktilerdiń menedjmentimen kásibı túrde aınalysqan amerıkalyq Nan Haýtroýnnyń arqasynda paıda boldy.
Panamadaǵy Kolona táýelsizdiginiń kúni
1903 jyly 3 qarashada Panama AQSh qoldaýymen óziniń Kolýmbııadan bólingeni jaıly jarııalady.
ESTE QALAR OQIǴALAR 23 jyl buryn (1992) Almatyda Ǵabıt Músirepovtiń 90 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan teatr festıvali ótti. Festıval qorytyndysy boıynsha «Qozy Kórpesh - Baıan sulý» qoıylymyn sahnalaǵan Jezqazǵan oblystyq mýzykalyq drama teatrynyń ujymy birinshi syılyqqa ıe boldy. 22 jyl buryn (1993) Memleket basshysy N.Nazarbaevtyń «Shet elderde kadrlar daıarlaý úshin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń halyqaralyq «Bolashaq» stıpendııasyn belgileý týraly» № 1394 qaýlysy shyqty. 16 jyl buryn (1999) Kókshetaý qalasynda memleket qaıratkeri, qolbasshy jáne dıplomat Abylaı han eskertkishi ashyldy. 11 jyl buryn (2004) Qyzylordadaǵy kósheniń birine Saǵymbaı Rysbaevtyń esimi berildi. Ol ótken ǵasyrdyń 30-ynshy jyldary qala basshysynyń qyzmetin atqarǵan, mańaıdaǵy aýyldarynyń birindegi qoımada saqtalǵan 5-6 tonna taryny ashtyqtan qınalǵandar arasynda bólip bergeni úshin qýǵyn-súrginge ushyraǵan. Ol Sáken Seıfýllınmen jáne Beıimbet Maılınmen tyǵyz dostyq qarym-qatynasta bolǵan eken. S.Rysbaev - asqan mádenıetti adam bolǵan, aınalasyndaǵylarǵa adamgershilikpen qarap, janashyrlyǵymen, tyńǵylyqty bilimdiligimen de erekshelengen. 11 jyl buryn (2004) Tarazda respýblıkalyq jeńil atletıkalyq kross jarysy ótti. Oǵan Qazaqstannyń segiz oblysynan 200 sportshy qatysty. Birinshi oryndy Jambyl oblysynyń jeńil atletteri jeńip aldy. 10 jyl buryn (2005) Semeı qalasyndaǵy «Vesenıaıa» kóshesine qazaqtyń belgili saıası qaıratkeri, «Alash Orda» partııasy músheleriniń biri Raıymjan Marsekovtyń esimi berildi. Dál osy kúni oǵan memorıaldyq taqta saltanatty túrde ashyldy. Ashylý rásimine Raıymjan Marsekovtyń urpaqtary men týǵan-týystary qatysty. Raıymjan Marsekov memleketimizdiń damýy men qalyptasýyna óziniń eleýli úlesin qosqan. Ol alashorda qozǵalysynyń beldi jetekshileriniń biri, belgili zańger boldy, sotty basqardy. Raıymjan Marsekov qýǵyn-súrgin jyldary eldi tastap Qytaıǵa jer aýdarýǵa májbúr boldy. Qazaqtyń saıası qaıratkeri urpaqtarynyń aıtýynsha, qaladaǵy kóshelerdiń birine Raıymjan Marsekovtyń esimin berý úshin birneshe jyl qajet boldy. Qalalyq máslıhat depýtattary onomastıkalyq komıssııanyń usynystaryn qoldady. 10 jyl buryn (2005) «Qazaqkontsert» memlekettik gastroldik-kontserttik birlestiginde «Alystaǵy áýen» kitabynyń tanystyrylymy ótti. Jınaqqa 100-den astam óleńder kirdi, olardy Qytaıda turyp jatqan qazaq kompozıtorlary jasaǵan. Oqyrman jańa kitaptan Tańjaryq Joldyuly, Áset Naımanbaıuly, Áripjan Januzaquly, Sultan Májıtuly syndy kompozıtorlardyń shyǵarmalaryn taba alady. Jınaqtyń avtory - 80-jastaǵy Muhammed Ábdiqadyruly (tanymal opera ánshisi, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisi, kóptegen Halyqaralyq syılyqtardyń laýreaty Maıra Muhammedqyzynyń ákesi), ol QHR Shyńjań-Uıǵyr avtonomdy aýdanynda turady jáne kóp jyldar boıy halyq shyǵarmashylyǵynyń týyndylaryn jınaıdy jáne olardy zertteıdi. Bul onyń jetinshi kitaby. Buryn onyń kúı, óleń jáne basqa da shyǵarmalary jınaq bolyp shyqqan jáne onyń ulttyq mýzykalyq aspaptardyń tarıhyna arnalǵan kitaptary jaryq kórgen. 6 jyl buryn (2009) Oral qalasynyń elektrondyq kartasy jasaldy. Onyń resmı ataýy - memlekettik qala qurylysy kadastry. Oral - mundaı kartaǵa ıe bolǵan Astana men Qaraǵandydan keıingi úshinshi qala. Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik kadastry aqparattyq-quqyqtyq júıesine enetin kartada qalanyń burynǵy jáne qazirgi aýmaǵy, ǵımarattary men oryndary, qurylysy men ınjenerlik jelileri týraly derekter bar. Oǵan ǵımarattardan bastap, elektr jelileri baǵanalary, baǵdarshamǵa deıin bári engizilgen. Ol túrli ózgeristerge baılanysty tolyqtyrylyp otyratyn bolady. 6 jyl buryn (2009) Almatyda Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵalymy Berlın Irıshevtiń «Evropaǵa jol. Evroodaq: ıntegratsııalyq modeliniń tájirıbesi» atty jańa kitabynyń tusaýkeseri ótti. Kitapta ulttyq saıasat (bıýdjettik, qazynalyq, áleýmettik) jáne ult ústindegi saıasat (shaqalyq, básekelestik) arasyndaǵy ózara qatynas jazylǵan. Bul saıasat túrleriniń mazmuny men erekshelikterine, kitaptyń jeke bólimi arnalǵan, onda tolyǵymen Evroodaqtyń qyzmet isteý erekshelikteri baıandalǵan. Avtordyń bolashaq álemdik valıýta júıesiniń kórinisi tujyrymdamalyq bolyp tabylady, dollarlyq qalyptan úsh taǵanǵa (evro, dollar, ıýan) jáne sodan birlestirilgen álem valıýtasyna kelýi, aımaqtyq júıe men ult ústindegi valıýta arqyly bolyp sanalady. Kitaptyń bólimi Evroodaq pen Ortalyq Azııa arasyndaǵy strategııalyq seriktestiktiń qıyndyqtaryn qarastyrýǵa arnalǵan. Aımaqtaǵy ıntegratsııalyq modelderdiń galaktıkasyn qarastyra kelip, álide olardyń embrıonaldyq qalypta qalyp turǵanyna, avtor óz ókinishin bildiredi. Alaıda avtordyń pikirinshe bul aımaq tabıǵat qoryna baı bolyp keledi jáne naqty áleýet álemdik geosaıasatta mańyzdy sýbekt retinde bolýy ábden múmkin. Kólemi 567 betten turatyn jumys ornyqty statıstıkalyq jáne faktologıkalyq bazasymen qamtylǵan: onda 70 astam kesteler, shemalar jáne dıagrammalar beınelengen. 6 jyl buryn (2009) Qazaqstanda bıometrııalyq tólqujattar berile bastady.
Jańa tólqujattyń sońǵy paraqshasynda elektrondy chıp bar. Onda tegi, aty, ákesiniń aty, jynysy, týǵan kúni men jeri, azamattyǵy, tólqujat nómiri, qujat berilgen jáne jaramdylyq ýaqyty, jeke ıdentıfıkatsııalyq nómir, tsıfrlyq foto men ıesiniń qoltańbasy bar.
Elektrondyq bıometrııalyq qujat Qazaqstannan ózge álemniń 17 elinde bar.
5 jyl buryn (2010) Almatyda QR Ortalyq memlekettik murajaıynda kórnekti qazaq ǵalymy, saıahatshy, jazýshy Shoqan Ýálıhanovtyń 175 jyldyǵy qurmetine kórme ashyldy.
5 jyl buryn (2010) BUU Damý baǵdarlamasy Astanada 2010 jylǵy adam damýy týraly «Halyqtardyń naqty baılyǵy: adam damýyna jol» atty HH mereıtoılyq baıandamasyn tanystyrdy.
5 jyl buryn (2010) Óskemende «Qazaqstan - beıbitshilik eli» derekti fılminiń tanystyrylymy ótti. Fılm QR Syrtqy ister mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha jasalǵan, ol Semeı ıadrolyq synaq polıgonynyń 1947 jyldan qazirgi kúnderge deıingi tarıhyn baıandaıdy.
5 jyl buryn (2010) S. Toraıǵyroav atyndaǵy Pavlodar memlekettik ýnıversıtetinde «Ata-baba danalyǵy - urpaqtar ıgiligi» aktsııasy ótti. Aktsııanyń maqsaty - qazaq folklorynyń janrlyq jáne estetıkalyq negizderin, «Mádenı mura» memlekettik baǵdarlamasy boıynsha shyǵarylǵan «Babalar sózi» 100 tomdyq kitaptar serııasyn nasıhattaý.
4 jyl buryn (2011) Mańǵystaý oblysy Munaıly aýdanynda Ábilhaıyr hannyń úzeńgiles serikteriniń biri Shoǵy batyr Muńalulyna eskertkish ashyldy.
3 jyl buryn (2012) belgili jazýshy jáne ǵalym Syrym Bókeıhanovtyń «Qymbatty meniń almatylyqtarym» kitaby shyqty.
3 jyl buryn (2012) Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Ábý-Dabıdiń murager hanzadasy, Birikken Arab Ámirlikteri Qarýly Kúshteri Joǵarǵy Bas qolbasshysynyń orynbasary sheıh Mýhammad ben Zaıd ál-Nahaıannyń shaqyrýymen Formýla-1 jarystarynyń kezekti kezeńi «Gran-prı Ábý-Dabı» fınaldyq saıystarynyń ashylýyna qatysty.
2 jyl buryn (2013) Almatyda alǵashqy medıtsınalyq-sanıtarlyq kómek deklaratsııasynyń 35 jyldyǵyna arnalǵan memorıaldyq taqta ornatyldy. Memorıaldyq taqta Respýblıka saraıynyń qasbetine ornatyldy - budan 35 jyl buryn naq osy jerde Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń Almaty deklaratsııasy qabyldanǵan bolatyn.
2 jyl buryn (2013) «Astana Riano Rassion» jas pıanınoshylar baıqaýynyń fınalısi Sanjaráli Kópbaev Qazaqstannyń «Ult bolashaǵy» lıstıngine engizildi.
1 jyl buryn (2014) Frankfýrtte jyl saıyn ótetin álemdegi iri halyqaralyq kitap jármeńkesi ótti.
Qazaqstandyq basylym «Almatykitap baspasy» óziniń kitaptaryn usyndy. Ol úsh tildegi «Meniń Qazaqstanym» serııasy, «Alpamys batyr», «Qobylandy batyr», «Er Tarǵyn», «Qambar batyr», «Qozy Kórpesh-Baıan sulý», «Qyz Jibek» oqýlyqtary bar. Kitaptar jınalǵandardyń, ásirese, Kolýmbııa ókilderiniń qyzyǵýshylyǵyn týdyrdy.
9 jyl buryn (2006) Iraktyń burynǵy prezıdenti Saddam Hýseın, sonymen qatar Barzan Ibragım al-Tıkrıtı jáne Avad Hamed al-Bandar 1982 jyly 148 shıǵany óltirýge qatysqany úshin ólim jazasyna kesildi.
ESІMDER 74 jyl buryn (1941) jazýshy ShAHANULY Berik dúnıege keldi.
1941 jyly 5 qarashada Jambyl oblysy, Sarysý aýdany, «Jaıylma» aýylynda týǵan. 1959 jyly orta mektepti bitirgen soń eki jyl shopan bolyp istegen. 1961 jyly QazMÝ-diń fılologııa fakýltetiniń jýrnalıstıka bólimine oqýǵa túsken. Ýnıversıtetti bitirgen soń 1966-1970 jj. Jambyl oblystyq «Eńbek týy» gazetinde ádebı qyzmetker, 1970-1973 jyldary «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas alash») gazetinde ádebı qyzmetker, 1973-1989 jyldar aralyǵynda «Jazýshy» baspasynda redaktor, aǵa redaktor, 1989-1991 jyldary «Juldyz» jýrnalynda ádebı qyzmetker bolyp istegen. 1991-2002 jyldary Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda aǵa referent bolyp qyzmet atqardy. 1991-2002 jj. Qazaqstan Jazýshylar odaǵy kásipodaq komıtetiniń Tóraǵasy. 1996 jyldan beri Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń múshesi. 2002 jyly 27 sáýirde shaqyrylǵan Qazaqstan Jazýshylarynyń kezekti HІІ quryltaıynda Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasy Tóraǵasynyń orynbasary bolyp saılandy. 2007 jyly 6 maýsymda shaqyrylǵan Qazaqstan Jazýshylarynyń kezekti HІІІ quryltaıynda Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasy Tóraǵasynyń orynbasary bolyp qaıta saılandy. B.Shahanulynyń esimi Qazaqstan Kommýnıstik partııasy Ortalyq komıtetiniń, Qazaq SSR Joǵarǵy Soveti Prezıdıýmynyń jáne Mınıstrler Sovetiniń 1981 jylǵy 26 mamyrdaǵy qaýlysy boıynsha besjyldyqtyń tapsyrmalaryn oryndaýdaǵy asa kórnekti tabystary úshin Qazaq Sovettik Sotsıalıstik Respýblıkasynyń Altyn Qurmet kitabyna jazylǵan. 1991 jyly «Jazýshy» baspasynan jaryq kórgen «Qusa» atty povester men áńgimeler jınaǵy úshin 1992 jyly Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵyna ıe bolǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń jarlyǵymen «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl» merekelik medalimen (2002), «Eren eńbegi úshin» medalimen (2003), «Astanaǵa 10 jyl» medalimen (2008) marapattalǵan. 2002 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti janyndaǵy ádebıet, óner jáne sáýlet salasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik syılyqtary jónindegi komıssııanyń múshesi boldy. B.Shahanulyna Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2008 jylǵy jeltoqsannyń 5-indegi jarlyǵy boıynsha «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» qurmetti ataǵy berilgen. Sarysý aýdany, «Jaıylma» aýylynyń Qurmetti azamaty. Alǵashqy áńgimeleri «Aq teke» 1962 jyly «Baldyrǵan» jýrnalynda, «Meniń aǵalarym» 1963 jyly «Lenınshil jas» gazetinde jarııalanǵan. Sodan beri biryńǵaı proza janrynda eńbek etip keledi. Kórkem aýdarma salasynda da eńbek etken. Ázerbaıjan jazýshysy Anardyń «Aq jaǵalaý» atty povester, áńgimeler jınaǵyn, nıvhy jazýshysy Vladımır Sangıdiń «Qaıyrly maýsym» romany men bir top áńgimelerin qazaq tiline aýdaryp bastyrǵan. 52 jyl buryn (1963) aqyn, Dúnıejúzi qazaqtary jyr músháırasynyń eki dúrkin júldegeri ELEMES Qul-Kerim dúnıege keldi. Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Shynjań ólkesinde týǵan. 1986-1993 jyldary Іle Qazaq avtonomııalyq oblysynyń «Іle» gazetinde bólim redaktory, Shynjań halyq radıostansasynyń ádebı qyzmetkeri bolǵan. 1994 jyly atamekeni Qazaqstanǵa birjolata qonys aýdarǵan. Respýblıkalyq «Egemen Qazaqstan», «Qazaq eli» gazetterinde tilshi, «Jalyn» baspasynda aǵa redaktor bolyp jumys istegen. Qazir respýblıkalyq «Baldyrǵan» jýrnalynda bólim redaktory. Aqynnyń «Aq jalyn», «Juldyzdy tún», «Jetinshi aspan» atty jyr jınaqtary jaryq kórgen. 10 kúıdiń avtory. 51 jyl buryn (1964) kınoaktrısa DOSMATOVA Gúlnar Abdýllaqyzy dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. 1985 jyldan «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń aktrısasy. Kınodaǵy alǵashqy eleýli roli - «Daladaǵy qýǵyn» fılmindegi Áıgerim. 20-dan astam fılmge túsken. Olardyń ishinde «Jeńimpaz», «Merekeniń úsh kúni», «Kardıogramma», «Adam taǵdyry», otandyq teleserıal «Toǵysqan taǵdyrlar», jáne t.b. «Adamdyq taǵdyr» fılmindegi roli úshin 1985 jyly Mınskide (Belarýs) ótken Búkilodaqtyq kınofestıvalda «Eń úzdik áıel beınesi» júldesin ıelengen. 2000 jyly «Jyl tańdaýy» baıqaýynda «Jyldyń úzdik aktrısasy» atandy.
43 jyl buryn (1972) Soltústik Qazaqstan oblysy Qyzyljar aýdanynyń ákimi JUMABEKOV Bolat Serikuly dúnıege keldi. Kókshetaý oblysynda týǵan. Aqmola aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn, M.Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn SQO Tımırıazev aýdanynda sharýa qojalyǵynyń agronomy bolyp bastady. 1999-2007 jyldary - aýdandyq jer resýrstaryn basqarý aýdandyq komıtetiniń tóraǵasy, aýdandyq aýyl sharýashylyǵy bóliminiń bastyǵy. 2007-2009 jyldary - SQO Tımırıazev aýdanynyń ákimi. 2009-2011 jyldary - SQO ákimi apparatynyń jetekshisi. 2011-2012 jyldary - Soltústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary. 2012-2013 jyldary - Petropavl qalasynyń ákimi. 2014 jylǵy aqpan-tamyz aılarynda - «JELS-ASTANA» JShS kommertsııalyq dırektory. Qazirgi qyzmetinde - 2014 jylǵy tamyzdan beri.
95 jyl buryn (1910-1969) 28 gvardııashy-panfılovshylardyń biri, Keńes Odaǵynyń Batyry VASILЬEV Illarıon Romanovıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Kemerov oblysynda týǵan. Bastaýysh mektepti bitirgen. Etikshiler artelinde, odan keıin keńsharda jumys istedi. 1941 jyldan Qyzyl Armııa qatarynda boldy. 1941 jylǵy qyrkúıekten Uly Otan soǵysyndaǵy urystarǵa qatysty. 1075 atqyshtar polkiniń mergeni, qatardaǵy jaýynger (316-atqyshtar dıvızııasy, 16-armııa, Batys maıdan). Dýbosekovo temirjol razezinde (Máskeý oblysy, volokolam aýdany) 1941 jylǵy 16 qarashada saıası jetekshi V.G.Klochkovtyń basshylyǵymen tankilerdi joıǵysh top quramynda shaıqasty, bul top 18 jaý tankisin jaıratty. Osy urysta ol aýyr jaraqattandy. 1942 jyly 21 shildede nemis-fashıst basqynshylarymen shaıqasta kórsetken erligi men batyrlyǵy úshin oǵan Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berilip, Lenın ordeni men «Altyn juldyz» medali qosa berildi. 1943 jyly aǵa serjant I.R.Vasılev densaýlyǵyna baılanysty arımıa qatarynan bosatyldy. 1963 jylǵa deıin Taldyqorǵan oblysynyń Gvardııa aýdanyndaǵy Kóksý aýylynda, odan keıin Kemerov qalasynda turdy, 1969 jylǵy 6 qazanda qaıtys boldy. Kemerovta batyr atyndaǵy kóshe, Kemerov oblysyndaǵy Promyshlennyı aýdanyndaǵy Plotnıkovo aýlyndaǵy mektepke esimi berilgen. Máskeý oblysynyń Volokolam aýdanyndaǵy Nelıdovo derevnıasynda panfılovshy-batyrlarǵa murajaı ashylǵan. 28-panfılovshylar erlik kórsetken jerde memorıal ornatylǵan.
102 jyl buryn (1913-1967) aǵylshyn aktrısasy, eki márte Oskar syılyǵynyń ıegeri Vıven LI (Vıven Merı Hartlı) dúnıege keldi.
81 jyl buryn (1934) keńestik jáne ýkraın rejısseri jáne stsenarıst MÝRATOVA Kıra Georgıevna dúnıege keldi.
77 jyl buryn (1938-1980) amerıkalyq ánshi jáne mýzykant Djo DASSEN dúnıege keldi.
63 jyl buryn (1952) keńestik fýtbolshy, keńes fýtbolynyń kóptegen rekordtarynyń ıegeri BLOHIN Oleg dúnıege keldi.