5 qańtar. Týǵan kún ıeleri

ASTANA. QazAqparat - Búgin, ıaǵnı 5 qańtar kúni tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

ESІMDER

103 jyl buryn (1916-2001) ǵalym, abaıtanýdy ǵylymı negizdeýshi, shákárimtanýdyń negizin qalaýshy, tekstolog, Semeıde Abaı murajaıyn uıymdastyrýshy, ustaz, aqyn, jazýshy, dramatýrg, ádebı aýdarmashy, qoǵam qaıratkeri Qaıym Muhamedhanuly MUHAMEDHANOV dúnıege keldi. Semeı qalasynda týǵan.

Semeı pedagogıka ınstıtýtynyń fılologııa fakýltetin 1941 jyly bitirgen. Sodan kóp jyl ádebıet pániniń muǵalimi, Abaı murajaıynyń dırektory qyzmetin atqarǵan, «Abaıdyń ádebıet mektebi» taqyrybyna kandıdattyq dıssertatsııa qorǵaǵan (1951). Uly Otan soǵysyna qatysqan.

Ádebıetke 1930 jyldyń orta sheninde kelgen ol alǵashqyda óleń-jyrlar, dramatýrgııa janrynda birqatar shyǵarmalar jazdy, tárjime jasaýmen de kóbirek shuǵyldan dy. Ádebıet zertteýshi ǵalym retinde Abaı murasynyń tekstologııalyq zertteýlerine mol úles qosty. Abaı tóńiregindegi ataqty ánshiler: Kókbaı, Aqylbaı, Maǵaýııa týraly, ótken zamannyń keıbir muralary jaıynda zertteýler, kólemdi maqalalar jazdy. Qaıym Muhamedhanov ǵalym, abaıtanýdy ǵylymı negizdeýshi, ári alǵashqy tekstology, ustaz, aqyn, jazýshy, dramatýrg. Shákárimtanýdyń negizin qalaýshy. Qazaq KSR Gımniniń avtory, KSRO Jazýshylar odaǵynyń múshesi, ádebı aýdarmashy, Semeıde Abaıdyń murajaıyn uıymdastyrýshy, Qazaqstannyń Memlekettik sılyǵynyń, Jazýshylar odaǵy sılyǵynyń, Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń jáne Halyqaralyq Abaı akademııasynyń (London) Altyn medaliniń ıegeri, professor, KSRO jáne Qazaqstan halyq aǵartý isiniń úzdigi; Semeı qalasynyń, Aıagóz, Jańasemeı, Abaı aýdandarynyń Qurmetti azamaty; jarııalanǵan 800-den asa ǵylymı eńbektiń avtory. «Abaıdyń aqyn shákirtteri» atty tórt kitaptan turatyn jınaq qurastyrdy. «Abaı» jýrnalynyń qaıta jaryq kórýine kóp eńbek sińirdi. «Tolqyn», «Maıdannan maıdanǵa», «Er Bilisbaı» pesalarynyń avtory. Ázerbaıjan dramatýrgi Ý.Gadjıbekovtyń «Arshın mol alan», tatar jazýshysy Sh.Kamaldyń «Qajy ápendi úılenedi» pesalaryn qazaqshalaǵan. Shyǵarmalary: Abaı shyǵarmashylyqtyń tekstologııasy. A., «Qazaqstan», 1959; Komıssar Ǵabbasov. Pesalar. A., «Óner», 1984.

1996 jyly «Abaı» entsıklopedııasyn shyǵarýdaǵy eńbegi úshin QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty atandy. KSRO jáne Qazaq KSR aǵartý isiniń úzdigi. Semeı qalasynyń Qurmetti azamaty. Abaıdyń dúnıejúzilik akademııasynyń altyn medalimen marapattalǵan.

84 jyl buryn (1935-2011) qazaqtyń tamasha aqyny, Qazaqstannyń halyq jazýshysy, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Respýblıkalyq «Tarlan», Halyqaralyq «Azııas» (monǵolshadan aýdarǵanda «talant») syılyqtarynyń ıegeri Qadyr Ǵınaıatuly MYRZA ÁLІ dúnıege keldi.

Oral oblysynyń Jympıty kentinde týǵan. 1958 jyly Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin tamamdaǵan. Eńbek jolyn sol kezde jańadan ashylǵan balalar jýrnaly «Baldyrǵannan» bastaǵan. 1962-1965 jj. «Juldyz» jýrnaly redaktsııasynda poezııa jáne syn bóliminiń meńgerýshisi, jaýapty hatshy, bas redaktordyń orynbasary, 1968-1973 jj. «Jazýshy» baspasynda qazaq poezııasy bóliminiń meńgerýshisi, keıin Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda poezııa sektsııasynyń keńesshisi bolǵan.1993 jyldan «Balaýsa» baspasynyń dırektory boldy.

Tuńǵysh týyndysy 1954 jyly «Pıoner» jýrnalynda jarııalandy. Sodan bergi ýaqyt ishinde 40-tan astam jyr jınaqtary men ádebı-syn, án óleńderi men prozalyq kitaptary: «Kóktem» (1959), «Danyshpan» (1961), «Sabaq», «Oı ormany» (1965), «Dala dıdary» (1966), «Bulbul baǵy» (1967), «Aq otaý» (1968), «Kúmis qońyraý», (1970), «Dombyra» (eki kitap, 1971 jáne 1974), «Kesh» (1973), «Jeruıyq» (1976), «Qoramsaq», «Kókpar», «Qyzyl kitap», «Alaqan» (1981), «Saz sıqyry» (1982), «Kúnder-aı» (1984), sondaı-aq toqsanynshy jyldary tańdamaly shyǵarmalarynyń bes tomdyǵy, al 2001 jyly «Qazyǵurt» baspasynan 15 tomdyǵy shyqqan. Birneshe pesasy sahnada qoıylǵan. Eki júzge jýyq án mátinderin jazyp, «Kúnder-aı» (1984) degen atpen jeke jınaq bolyp shyqty. Kóptegen óleńderi oqýlyqtarǵa engen. Balalarǵa arnalǵan óleń, jańyltpash, jumbaq, mysaldarmen qazaq balalar ádebıetin damytýǵa eleýli úles qosyp keledi. Olar: «Jańǵalaqtar» (1960), «Danyshpan» (1961), «Noıan qoıan» (1962), «Alýan palýan» (1963), «Sabaq» (1964).
Óleńderi aǵylshyn, frantsýz, nemis, bolgar, vengr, fın t.b. kóptegen shetel tilderine aýdarylǵan. Ol Ovııdiń, Rýmıdiń, Geıneniń, Gıýgonyń, Lermontovtyń, Esenınniń, Rasýl Ǵamzatovtyń, Mejelaıtıstiń, Petıfıdiń t.b. jyrlaryn qazaq tiline aýdarǵan.
«Úkili úzindiler» (1996), «Ǵıbratnámá» (2001), «Jazmysh» (2001), «Eńirep ótken erler-aı» (2001), «Iirim» (2004), «Shyrǵalań» (2004), «Almas jerde qalmas» (2004), t.b. kóptegen kitaptardyń avtory.
Orys tilinde «Uıqysyz túnder», «Aq otaý», «Bulbul baǵy», «Dala dıdary», «Sabaq», «Alaqan», «Dombyra», ózbek tilinde «Alaqan», ázirbaıjan tilinde «Bulbul baǵy», monǵol tilinde «Shymyr jańǵaq» sııaqty kitaptary basyldy.
1966 jyly «Oı ormany» jınaǵy úshin Qazaqstan Lenın komsomolynyń syılyǵy berildi. 1980 jyly «Jeruıyq» jyr kitaby úshin Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty atandy. Qazaqstannyń Halyq jazýshysy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ánurany jańa mátini avtorlarynyń biri. 2001 jyly táýelsiz «Tarlan» syılyǵyn aldy. «Parasat» ordeniniń ıegeri (2005).

75 jyl buryn (1944-1993) jazýshy Jaqsylyq TÚMENBAEV dúnıege keldi.

Qyzylorda oblysynyń Aral aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. 1968-1975 jyldary Qyzylorda oblystyq «Lenın joly» (qazirgi «Syr boıy») gazetiniń qyzmetkeri bolǵan. 1975 jyldan Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi janyndaǵy aqparat agenttiginde bas redaktordyń orynbasary, respýblıkalyq «Densaýlyq» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetterin atqarǵan. Alǵashqy shyǵarmalary 1968 jyldan respýblıkalyq, oblystyq baspasózde, «Jalyn» almanahynda jarııalana bastady. Onyń «Qardaǵy izder», «Qımas qazyna», «Men súıgen qyz», «Tas bóget», «Mahabbat qoryǵy», «Aqyrǵy demim bitkenshe» atty povesteri men áńgimeleri jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda A.Lıhanovtyń «Shyrǵalań» romanyn, basqa da avtorlardyń povest, áńgimelerin tárjimalaǵan. Týǵan jerinde mektepke, kóshege Túmenbaevtyń esimi berilgen.

Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.


71 jyl buryn (1948) Qazaqstan Respýblıkasy Jýrnalıstıka akademııasynyń akademıgi, BAQ salasyndaǵy Prezıdent syılyǵynyń, Baýbek Bul­qyshev atyndaǵy syılyq­tyń laýreaty Erjuman Óteshuly SMAIYL dúnıege keldi.

Almaty oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn «Sotsıalıstik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetiniń tilshisi bolyp bastaǵan. 1979-1987 jyldary - «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas Alash») gazeti redaktordyń orynbasary. 1987-2003 jyldary - «Egemen Qazaqstan» gazetiniń bólim meńgerýshisi, redaktordyń oryn­basary, bas redaktorynyń birinshi orynbasary, bas redak­tory. 2003-2010 jyldary «Egemen Qazaqstan» respýb­lıkalyq gazeti» ashyq aktsıonerlik qoǵamynyń pre­zıdenti, vıtse-prezıdenti qyzmetin atqarǵan.

Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.

61 jyl buryn (1958) QR DSM Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý komıtetiniń tóraǵasy Jandarbek Muhtaruly BEKShIN dúnıege keldi.

Qostanaı oblysynda týǵan. 1982 jyly Sverdlov memlekettik medıtsına ınstıtýtyn támamdaǵan. Bilimi boıynsha - dáriger-gıgıenashy, epıdemıolog. Medıtsına ǵylymdarynyń kandıdaty.

Eńbek jolyn 1975 jyly bastaǵan. Memlekettik organdarda túrli qyzmetterde, onyń ishinde 2009 jyldan bastap QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginde qyzmet etken. 2014-2017 jyldary QR Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary - QR bas sanıtarııalyq dárigeri qyzmetin atqarǵan. 2017 jyldan bastap QR DSM Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary bolyp qyzmet etti.

«Qurmet» ordenimen, «Eren eńbegi úshin» medalimen marapattalǵan.

57 jyl buryn (1962) Almaty qalalyq sotynyń tóraǵasy Nurǵazy Ábenuly ÁBDІQANOV dúnıege keldi.

1988 jyly KSRO Іshki ister mınıstrliginiń Qaraǵandy joǵary mektebin bitirdi, zań ǵylymdarynyń doktory.

1982-1990 jyldary Qazaq KSR Іshki ister mınıstrliginiń organdarynda ár túrli laýazymdar atqardy. 1990-1996 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik tergeý komıtetiniń Almaty joǵary mektebinde oqytýshy, aǵa oqytýshy bolyp qyzmet atqardy.

1997-2002 jyldary - Almaty qalalyq sotynyń sýdıasy.

2002-2005 jyldary - Jambyl oblystyq sotynyń qylmystyq ister jónindegi alqa tóraǵasy.

2005-2009 jyldary - Joǵarǵy sottyń sýdıasy.

2009-2017 jyldary - Soltústik Qazaqstan jáne Aqmola oblystyq sottarynyń tóraǵasy.

N.Ábdiqanov «Minsiz qyzmeti úshin», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» jáne «Astananyń 10 jyldyǵy» medaldarymen marapattalǵan.

Monografııanyń, birqatar oqý quraldary men maqalalardyń avtory.

56 jyl buryn (1963) Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıtetiniń rektory Asqar Myrzahmetuly NÁMETOV dúnıege keldi.

K.I.Skrıabın atyndaǵy Máskeý veterınarlyq akademııasyn bitirgen. Almaty zooveterınarlyq ınstıtýtynyń anatomııa kafedrasynyń assıstenti, Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetiniń fakýltet dekanynyń orynbasary, oqý-ǵylymı-óndiristik keshenniń oqý-ádistemelik komıssııasynyń tóraǵasy, oqý bóliminiń bastyǵy jáne oqý jáne oqý-ádistemelik jumystar jónindegi prorektory, A.Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı memlekettik ýnıversıtetiniń rektory qyzmetterin atqarǵan. Buǵan deıin «Ulttyq agrarlyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵy» kommertsııalyq emes AQ basshysy qyzmetin atqardy. Melekettik nagradalarmen marapattalǵan.

QR AShM Veterınarııa departamentimen bekitilgen ádistemelik usynystar men 120-dan astam ǵylymı maqalalardyń avtory. Óndiris pen ǵylymı zerthanalarda qoldanylyp júrgen 10 ónertabystyń patent ıesi.

54 jyl buryn (1965) Qostanaı qalasynyń ákimi Bazyl Shamuqanuly JAQYPOV dúnıege keldi.

Aqmola oblysynda týǵan. 1991 jyly Tselınograd aýyl sharýashylyq ınstıtýtyn ǵalym-agronom mamandyǵy boıynsha bitirgen, 2006 jyly Almaty ekonomıka jáne statıstıka ınstıtýtyn qarjyger mamandyǵy boıynsha támamdaǵan.
Qostanaı oblysynyń ártúrli memlekettik organdarynda basshylyq qyzmetter atqardy.
2009 jyldyń aqpan aıynan Meńdiqara aýdanynyń ákimi bolyp istedi. 2012 jylǵy 13 aqpannan bastap oblys ákiminiń orynbasary boldy.

«Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Aýyl sharýashylyǵy sanaǵy» (2007) medaldarymen marapattalǵan.