4 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
4 jeltoqsan BEISENBІ
Úndi áskerı-teńiz flotynyń kúni. 1971 jylǵy úndi-pákistan soǵysy kezinde áskerı-teńiz floty Karachı portynyń (Pákistan porty) aýmaǵynda bombalaýda mańyzdy ról atqarǵan kúni atap ótiledi.
Informatıka kúni. 1948 jylǵy jeltoqsannyń 4-de KSRO-nyń Mınıstrler odaǵynyń Memlekettik komıteti I.S.Brýk jáne B.I.Rameev oılap tapqan sandyq elektrondy esepteýish mashınasyn halyq sharýashylyǵyna engizip, 10475 ret sanymen tirkedi. Bul Reseı Federatsııasynyń esepteýish tehnıkasynyń damýyna qatysty alǵashqy resmı túrde tirkelgen qujat. Bul kún Reseı ınformatıkasynyń týǵan kúni dep aıtylýǵa tolyq quqyǵy bar.
ESTE QALAR OQIǴALAR
9 5 jyl buryn (1919) Semeı gýbernııasy partııa komıteti «Qazaq tili» gazetiniń alǵashqy sany jaryq kórdi. Sodan keıin aptasyna 3 ret shyǵatyn boldy. Eńbekshilerdi revolıýtsııany qorǵaýǵa shaqyrdy. 1923 jyly «Eńbekshi jas» atty aıdaryn komsomol jastaryna arnap shyǵardy. «Qazaq tili» redaktsııasynda J.Aımaýytov, Sh.Toqjigitov, S.Dónentaev, M.Turǵanbaev, Sh.Qudaıberdiuly, M.Áýezov jumys jasady. 1928 jyldan bastap «Jańa aýyl» atymen okrýgtik gazet retinde shyǵa bastady, 1930 jyldan bastap - Aıagóz aýdandyq gazeti.
22 jyl buryn (1992) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń «Kóp balaly otbasylaryn áleýmettik jaǵynan qoldaý jónindegi sharalar týraly» Jarlyǵy jarııalandy.
19 jyl buryn (1995) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Jenevadaǵy BUU bólimshesi men basqa da halyqaralyq uıymdar janynan Qazaqstan Respýblıkasynyń Turaqty ókildigi ashyldy.
19 jyl buryn (1995) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Shveıtsarııa Konfederatsııasyndaǵy Elshiligi ashyldy.
18 jyl buryn (1996) Aqmola agrarlyq ýnıversıtetine qoǵam qaıratkeri, aqyn, jazýshy Sáken Seıfýllınniń esimi berildi.
16 jyl buryn (1998) Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlysymen «Qazteńizkólikflot» ulttyq teńiz keme kompanııasy» AQ quryldy. 16 jyl buryn (1998) Almatyda bilim berý salasy qyzmetkerleriniń 1-shi quryltaıy ótti.
9 jyl buryn (2005) Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq saılaý komıssııasy 2005 jyldyń jeltoqsanynyń 4-i kúni, túngi saǵat 3.00-de Qazaqstan Respýblıkasynyń prezıdenttigine kandıdattardyń, halyqaralyq baqylaýshylar men buqaralyq aqparat quraldary ókilderiniń qatysýymen «Saılaý» elektrondy daýys berý júıesin iske qosty.
2004 jyly iske qosylǵan «Saılaý» avtomattandyrylǵan aqparat júıesi saılaýdy uıymdastyrý men ony ótkizý sharalaryn avtomattandyrý jónindegi mindetti júzege asyrýǵa kómektesti. Onda tehnologııalyq tsıkldan «adamı faktorlardyń» áseri barynsha joıylyp, saılaý barynsha ashyq boldy. Avtomattandyrylǵan aqparat júıesin engizý, Memleket basshysynyń 2003 jyldyń 4 sáýirdegi Joldaýynda kórsetilgen saılaýshylardyń tizimin jasaý, daýys berý, daýys berýdiń qorytyndylary men saılaý qorytyndylaryn shyǵarý júıesin engizý týraly mindetteri negizinde júzege asyryldy. Qazaqstan Respýblıkasynyń 2004 jyldyń 4 sáýirindegi Konstıtýtsııalyq zańymen saılaýdy elektrondy saılaý júıesimen ótkizý jumystaryn reglamentteıtin «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Zańyna tolyqtyrýlar engizildi.
Qazaqstan Respýblıkasynda 2005 jyly ótken Prezıdent saılaýynda elektrondy daýys berý 1 myń 447 saılaý ýchaskesinde qoldanyla bastady. Bul eldegi barlyq saılaý ýchaskeleriniń 15 paıyzy. Osylaısha 2005 jyly jeltoqsannyń 4-de ótken Prezıdent saılaýynda elektrondy daýys berý júıesin elimizdegi salaýshylardyń 31 paıyzy paıdalanýǵa múmkindik aldy. Alaıda osy saılaýda saılaýshylarǵa daýysty elektrondy jolmen de qaǵazben de berýge múmkindik jasaldy.
9 jyl buryn (2005) Qazaqsatan Respýblıkasy Prezıdentiniń saılaýy ótti. Oǵan 5 kandıdat qatysty. Nursultan Nazarbaev 91,15% daýys jınap, 7 jyldyq merzimge qaıta saılandy. Saılaýǵa 77 % saılaýshylar keldi. Saılaý elektrondy daýys berý jáne dástúrli bıýlletender kómegimen ótti.
9 jyl buryn (2005) Almatyda otandyq saýda jelisiniń sýpermarketi «Halyq dúkeni» ashyldy.
Sýpermarket otandyq taýarlardy saýdalaıdy jáne ol tabysy orta deńgeıli turǵyndarǵa baǵyttalǵan. Saýda mekemesiniń kólemi 1,5 myń sharshy metr. Ol kúnine 5 myńnan astam adamǵa qyzmet kórsetedi.
8 jyl buryn (2006) Kolýmbııa ýnıversıtetinde rejısser Sultan Qojyqovtyń ataqty «Qyz Jibek» fılmi kórsetildi. Bul shara Garrıman ınstıtýtynyń stýdentteri men oqytýshylarynyń bastamashyl toby, ýnıversıtettiń tehnıkalyq personaly men BUU janyndaǵy Qazaqstannyń Turaqty ókildiginiń birlesken is-áreketteriniń arqasynda múmkin boldy. Kórsetilimge kóp qaýym jınaldy, olardyń arasynda Qazaqstanǵa úlken qyzyǵýshylyq bildiretin AQSh Memlekettik departamentiniń ókilderi, stýdentter, oqytýshylar boldy.
7 jyl buryn (2007) Aqordada Estonııanyń Qazaqstandaǵy tuńǵysh Tótenshe jáne Ókiletti elshisi Marına Kalıýrand hanym jáne Kýveıt memleketiniń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne Ókileti elshisi Ázız Rahım ál-Dehanı QR Memlekettik hatshysyna senim gramotalaryn tapsyrdy.
6 jyl buryn (2008) Astanada «Qazaqstan» kitabynyń tusaýkeser rásimi ótti. Onyń avtory - Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Ulybrıtanııa elshisi Pol Brammell. Ulybrıtanııa elshisiniń aıtýynsha, ol óz kitabynda Qazaqstannyń tarıhyn, nazar aýdaratyn jerlerin, tabıǵatyn jáne de elge keletin shetel týrısterine paıdaly aqparat berilýine basa nazar aýdarǵan. Kitaptyń tanystyrylymyna respýblıkanyń ortalyq memlekettik organdarynyń ókilderi, elshilik, kommertsııalyq uıymdar qatysty.
5 jyl buryn (2009) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Keden odaǵy Komıssııasynyń Hatshylyǵy týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy. Elbasy sonymen qatar qylmystyq ister boıynsha sotqa deıingi is júrgizýdi odan ári jetildirýge baǵyttalǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq is júrgizý kodeksine sotqa deıingi jeńildetilgen is júrgizý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy.
5 jyl buryn (2009) Astanada Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Sheteldik ınvestorlar keńesiniń 22-shi jalpy májilisi bolyp ótti.
Onyń jumysyna elimizdiń memlekettik organdary men ulttyq kompanııalarynyń basshylary, Qazaqstanda jumys isteıtin sheteldik kompanııalardyń basshylary qatysty.
Májiliste «Qazaqstannyń ártaraptaný jáne tehnologııalyq damý saıasatyna sheteldik ınvestorlardyń qatysýy» taqyryby qarastyryldy.
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Sheteldik ınvestorlar keńesi Elbasynyń 1998 jyldyń 30 maýsymyndaǵy № 3985 Jarlyǵymen Qazaqstanda jumys istep kele jatqan ınvestorlarmen tikeleı qarym-qatynasty ornatý, jáne de ınvestıtsııalaýdaǵy áriptestikterde týyndaıtyn máselelerdi jedel qarastyrý maqsatynda qurylǵan.
2 jyl buryn (2012) mýzykant jáne kompozıtor Marat Sadyqovty eske túsirýge arnalǵan kesh ótti. Onda kompozıtordyń «Týǵan jer», «Lebıaji valsi», «Ana» sııaqty halyqqa keń taraǵan ánderi oryndaldy.
2 jyl buryn (2012) Qazaqstan men Vengrııa arasyndaǵy ekijaqty qatynastardy damytýǵa sińirgen eńbegi úshin Vengrııa prezıdentiniń Jarlyǵymen osy elde mıssııasyn aıaqtaǵan QR Tótenshe jáne Ókiletti elshi Rashıd Ybyraev joǵary nagrada - «Komandor kresi men juldyzy» ordenimen marapattaldy.
2 jyl buryn (2012) Pavlodar memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýty 50 jyldyq mereıtoıyn atap ótti.
2 jyl buryn (2012) QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen Astanada jańa elektrovoz jasaý zaýyty ashyldy.
2 jyl buryn (2012) «Pekın-Palas» bıznes ortalyǵynda Qazaqstandaǵy ABG GmbH nemis kompanııasynyń turaqty ókildiginiń tanystyrylymy ótti.
2 jyl buryn (20102) «AWARD.kz» 10-shy merekelik syılyǵynyń «Bılik organdary jáne ózin ózi basqarý» atalymynda www.egov.kz elektrondy úkimet portaly 1-orynǵa ıe bolyp, 2012 jylǵy eki tildi qazaqstandyq ınternet-resýrsy arasyndaǵy eń úzdik dep tanyldy.
2 jyl buryn (2012) «Qazmedıa ortalyǵy» astanalyq teleradıo kesheniniń ǵımaratynda saǵat 18.30-da «Eýrazııa» Birinshi arnasy jańa stýdııasynan alǵashqy aqparattyq habaryn efırge taratty.
2 jyl buryn (2012) Almatyda QR Ulttyq bankin «Jyldyń úzdik banknoty-2011» atalymynda marapattaý saltanaty ótti. Bul marapatty osy jylǵy sáýirde Halyqaralyq banknot qoǵamdastyǵy 2011 jyldyń úzdik banknoty úshin bergen bolatyn.
2 jyl buryn (2012) Astanadaǵy «Alaý» muz saraıy TOP-10 úzdik muz aıdyndardyń qataryna endi.
1 jyl buryn (2013) QR Ulttyq banki «Shyǵys kúntizbesi» serııasynda 500 teńge nomınalymen «proof» sapaly «Jylqy jyly» altyn jáne kúmis estelik monetalaryn aınalymǵa shyǵarǵanyn aıtty.
41 jyl buryn (1973) adam balasy jasaǵan qurylǵy alǵash ret Kún júıesiniń eń alyp ǵalamshary ıÝpıterge taqaý tusqa jetip, Jerge onyń 80 sýretin jiberdi. Ol qurylǵy - amerıkandyq ǵalymdardyń aqyl-oıynan jasalǵan «Pıoner-10» atty ǵalamshararalyq stansa bolatyn.
ESІMDER
10 9 jyl buryn (1905-1987) ǵalym, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaq KSR-i eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty PAK Davıd Nıkolaevıch dúnıege keldi.
Reseı Federatsııasynda týǵan. Saratov zootehnıkalyq-maldárigerlik ınstıtýtyn, Búkilodaqtyq mal sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
1938-1942 jyldary - Qazaq mal sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty mal ósirý bóliminiń meńgerýshisi. 1947-1948 jyldary - Lenın atyndaǵy Búkilodaqtyq aýyl sharýashylyǵy ǵylymy akademııasynyń qazaq fılıaly mal sharýashylyǵy sektsııasynyń jetekshisi. 1954-1977 jyldary - Qazaq mal sharýashylyǵy tehnologııalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýty bóliminiń meńgerýshisi. 1978-1987 jyldary Qazaq mal sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý tehnologııalyq ınstıtýty professor-konsýltanty qyzmetterin atqarǵan.
Negizgi ǵylymı eńbekteri mal selektsııasy men mal ósirý máselelerine arnalǵan. Ol - sıyrdyń «Alataý» tuqymyn shyǵarýshylardyń biri.
«Porodoobrazovanıe ı evolıýtsııa krýpnogo rogatogo skota», «Alataýskaıa poroda krýpnogo rogatogo skota» atty eńbekteri jaryq kórgen. «Qurmet belgisi» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
7 6 jyl buryn (1938) fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi HARIN Stanıslav Nıkolaevıch dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Qarasaı aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin jáne aspırantýrasyn bitirgen. 1980-1994 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademııasy Matematıka jáne mehanıka ınstıtýty dırektorynyń orynbasary bolǵan. 1994-1997 jyldary Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasy fızıka-matematıka bólimshesiniń akademık hatshysy qyzmetin atqarǵan. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri matematıkalyq fızıkanyń teńdeýlerine, plazmatron men elektrlik túıispelerdegi qubylystardy matematıkalyq modeldeý qubylystaryna arnalǵan. 200-ge jýyq ǵylymı eńbektiń, 3 monografııanyń avtory.
6 4 jyl buryn (1950) tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Injenerlik Ǵylymdar Akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Respýblıkasy Indýstrııalyq qurylys tehnologııasy qaýymdastyǵynyń tóraǵasy, «Stromproekt» ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ǵylymı keńesshisi NURBATYROV Qanapııa Aqpanuly dúnıege keldi.
Astana qalasynda týǵan. Tselınograd ınjenerlik qurylys ınstıtýtyn (S.Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq ýnıversıteti) bitirgen.
1972-1978 jyldary - Tselınograd ınjenerlik qurylys ınstıtýtynyń oqytýshysy, Stepnogor qurylys basqarmasynyń proraby, tehnıka qaýipsizdigi jónindegi aǵa ınjeneri. 1978-2003 jyldary «Stromproekt» ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspıranty, ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi, ǵylym jónindegi dırektordyń orynbasary, dırektory, bas dırektory qyzmetterin atqarǵan.
Joǵary attestatsııalaý komıssııasy eksperttik keńesiniń, doktorlyq dıssertatsııalar qorǵaý jónindegi dıssertatsııalyq keńestiń tóraǵasy.
200 astam ǵylymı eńbekteri bar, 10 astam ǵylym doktorlary men kandıdattardy daıyndaǵan.
Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń ıegeri. «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» medalimen marapattalǵan.
5 8 jyl buryn (1956) OQO Maqtaral aýdanynyń ákimi TURBEKOV Serik Ordabekuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. K.A.Tımırıazev atyndaǵy aýyl sharýashylyǵy akademııasyn bitirgen, ǵalym-agronom.
1980-1982 jyldary - «Qarakól» ǵylymı-óendiristik birlestiginde zerthanashy. 1982-1985 jyldary - K.A.Tımırıazev atyndaǵy Máskeý aýyl sharýashylyǵy akademııasynyń aspıranty. 1985-1988 jyldary - «Krasnovodopad» memlekettik selektsııalyq stansasynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1988-1997 jyldary - «Shymkent» ǵylymı-óndiristik birlestiginiń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, dırektory. 1997-1999 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary. 1999-2003 jyldary - QR aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi janyndaǵy agroónerkásip kesheniniń OQO boıynsha aýmaqtyq ınspektsııasynyń bastyǵy. 2007-2008 jyldary - «Ońtústik» ÁKK UK AQ basqarýshy dırektory. 2008-2010 jyldary - «Ońtústik» ÁKK UK AQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2010 jylǵy tamyzdan beri.
«QR táýelsizdigine 10 jyl», «Eren eńbegi úshin» medaldarymen marapattalǵan, Saıram aýdanynyń qurmetti azamaty.
5 2 jyl buryn (1962) QR-nyń Qyrǵyz Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi ISABAEV Beıbit Óksikbaıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, QR SІM Dıplomatııalyq akademııasyn bitirgen.
1985-1987 jyldary - Qazaq KSR Televızıııa jáne radıohabary memlekettik komıtetinde redaktor. 1987-1991 jyldary - «Lenınshil jas» respýblıkalyq gazetinde tilshi, bólim meńgerýshisi. 1991-1994 jyldary - «Órken»- «Gorızont» gaeti redaktorynyń orynbasary, redaktory. 1994 jylǵy aqpan-sáýir aılarynda - Qazaq memlekettik televızııasynyń bas dırektory. 1994 jylǵy mamyr-shilde aılarynda - Almaty qalasy ákimshiliginde ákimniń orynbasary. 1994-1995 jyldary - Almaty qalasy ákimdiginiń ishki saıasat komıtetiniń tóraǵasy. 1997-1999 jyldary - QR SІM Dıplomatııalyq akademııasynyń tyńdaýshysy. 2000 jyly - QR Premer-Mınıstri Keńsesinde úkimettik aqparat bóliminiń meńgerýshisi. 2002 jyly - QR Syrtqy ister mınıstriniń keńesshisi, QR SІM erekshe tapsyrmalar jónindegi elshisi. 2002-2003 jyldary - QR-nyń Ortalyq Azııa yntymaqtastyǵy» uıymynyń ulttyq úılestirýshisi. 2003-2006 jyldary - QR-nyń Pákistan Islam Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi. 2006-2008 jyldary - QR-nyń Túrik Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, QR-nyń Albanııa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi mindetin qosa atqarýshy. 2008 jylǵy aqpan-tamyz aılarynda - QR mádenıet jáne aqparat vıtse-mınıstri. 2008-2009 jyldary - QR Prezıdentiniń baspasóz hatshysy. Qazirgi qyzmetinde - 2009 jylǵy shildeden beri.
«Qurmet» (2007) ordenimen; «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Qazaqstan Parlamentine 10 jyl» medaldarymen; QR Qurmet gramotasymen (2001) marapattalǵan. .
50 jyl buryn (1964) QR Parlamenti Májilisi apparaty jetekshisiniń orynbasary BISEMBAEVA Baǵıla Múbarakqyzy dúnıege keldi.
Tselınograd oblysynda týǵan. M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin, Qazaq memlekettik basqarý akademııasynyń Naryq ınstıtýtyn bitirgen.
1991-1996 jyldary - Kókshetaý pedagogıkalyq ınstıtýtynda saıasattaný jáne ekonomıkalyq teorııa kafedrasynyń oqytýshysy. 1996-1998 jyldary - Naryqtyq ekonomıka jónindegi halyqaralyq ortalyǵynyń baǵdarlamalar boıynsha menedjeri. 1998-2001 jyldary - QR Parlamenti Senatynyń ekonomıka, qarjy jáne bıýdjet komıteti hatshylyǵynyń sektor meńgerýshisi. 2001-2004 jyldary - QR Úkimetiniń Parlamenttegi ókildigi jetekshisiniń orynbasary. 2004-2007 jyldary - QR Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń kóshi-qon komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 2007-2012 jyldary - QR Parlamenti Májilisiniń qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń qyzmetin qamtamasyz etý bóliminiń meńgerýshisi. 2012 jylǵy qazannan - qazirgi qyzmetinde.
«Eren eńbegi úshin» medalimen, merekelik medaldarmen marapattalǵan.
3 9 jyl buryn (1975) «Habar» agenttigi» AQ basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary AHMETJANOVA Almagúl Aýǵalıqyzy dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen, áleýmettanýshy. Eńbek jolyn 1999 jyly «Habar» agenttiginde bastady. 2004-2011 jyldary - baǵdarlamalar dırektsııasyn basqardy. 2011 jyldan qazirgi qyzmetinde.
13 3 jyl buryn (1882-1942) keńestik ǵalym, ǵylymı-kópshilik ádebı janrynyń negizin salýshylardyń biri ıAkov PERELЬMAN dúnıege keldi.