4 TAMYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
4 tamyz, SEISENBІ
Nıgerııanyń táýelsizdik kúni (1960). Nıgerııa - Batys Afrıkada ornalasqan memleket. Soltústiginde Aljır, Lıvııamen, shyǵysynda Chad, ońtústiginde Nıgerııa, Benınmen, Batysynda Býrkına-Faso, Malımen shektesedi. Astanasy - Nıameı qalasy. Memlekettik tili - frantsýz tili, sonymen qatar jergilikti halyqtardyń haýsa, fýlanı, tamaıek, djerma tilderi de keńinen qoldanylady. Aqsha birligi - frank. AQSh jaǵalaý kúzetiniń kúni. Bul kún 1790 jyly Amerıkanyń Mınıstrler keńesinde arnaıy bekitilgen. Sebebi, dál sol jyldyń 4 tamyzynda AQSh Kongresiniń Qarjy mınıstri A.Gamıltonnyń jetekshiligimen flot qurylysy bastalǵan.
Jaǵalaý kúzeti - AQSh Qarýly kúshteriniń mańyzdy bóligi. Onyń quzyryna halyqaralyq sýlar, Amerıkanyń jaǵalaý jelisi, porttar men ishki sýlaryn qosqanda, AQSh-tyń kez kelgen teńiz aımaǵyndaǵy turǵyndardy, qorshaǵan ortany qorǵaý jáne ekonomıka men qaýipsizdikti saqtaý kiredi.
ESTE QALAR OQIǴALAR 39 jyl buryn (1976) Qazaq KSR-niń «Jer týraly» Kodeksi qabyldandy. 12 jyl buryn (2003) Astanadaǵy Respýblıkalyq klınıkalyq aýrýhanada álemde tuńǵysh ret julynnyń júıke kletkalaryn transplantatsııalaý boıynsha operatsııa ótkizildi. Operatsııa sırıngomıelııa aýrýyna shaldyqqan aýrýǵa (julynnyń atrofııasy) oıdaǵydaı jasaldy. Operatsııa ótkenen soń, ekinshi kúni aýrýdyń aıaqtarynda eki jyl bolmaǵan jan kirip, sezildi. Operatsııany sol kezdegi Qazaqstan Respýblıkasynyń Densaýlyq saqtaý mınıstri, professor Jaqsylyq Dosqalıev ótkizdi. 11 jyl buryn (2004) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń Іshki saıasat basqarmasy quramyndaǵy Qazaqstan halqy Assambleıasynyń hatshylyǵy quryldy.
10 jyl buryn (2005) tamyzdyń 4-6 aralyǵynda Oralda, «Eýrazııa» týrıstik-saýyqtyrý kesheninde, oblystyń jas natýralısteriniń sleti bolyp ótti. Sletke Batys Qazaqstan oblysynyń Syrym, Aqjaıyq, Bórli jáne Tasqala aýdandarynyń jas natýralısteri qatysty. «Ekologııa jáne qoǵam», «Ǵylymdaǵy alǵashqy qadamdar» jáne «Jas bıolog» degen ataýmen úsh sektsııa jumys istedi. Oqýshylar pikirtalas ótkizip, oılarymen bólisti jáne baıandamalar oqydy. Tabıǵatta tájirıbelik jumyspen shuǵyldandy. Balalar daladaǵy shatyr qalashyǵyna ornalasyp, sol jerdiń florasy men faýnasyn zerttedi. 6 jyl buryn (2009) Astanada tirek-qımyl apparatynyń aýrýlary bar turǵyndardy emdeıtin ortalyq ashyldy. Ortalyqta «kınezıs-terapııa» ádisi boıynsha emdik jattyǵýlar ótkiziledi. 6 jyl buryn (2009) Aqtóbede, Abaı saıabaǵyndaǵy №16 turǵyn úıdiń qabyrǵasyna Qazaqstannyń Qurmetti qurylysshysy Nıkolaı Jılenkovqa arnalǵan eskertkish taqta ornatyldy. Nıkolaı Jılenkov (1934-2008) - «Aqtóbequrylys» qaýymdastyǵynyń prezıdenti, «Eńbek Qyzyl Tý», «Otan», «ІІІ dárejeli Danııl Moskovskıı» syılyǵynyń ıegeri, Aqtóbe oblysynyń eńbek sińirgen qaıratkeri. Qala jáne oblys qurylystaryna zor úles qosyp, qalanyń qoǵamdyq ómirine belsendi aralasqan tulǵa. Ol Aqtóbe qalasynyń bas josparyn daıyndaýǵa qatysqan jáne Svıato-Nıkolskıı shirkeýiniń qurylysyn qadaǵalaǵan.
4 jyl buryn (2011) Almatyda Qazaqstanda alǵashqy «Tamagochı» web-cinema tanystyrylymy ótti.
Web-cinema janry - ınternet úshin arnaıy shyǵarylǵan tolyq metrajdy oıyn kórkem fılmi. «Tamagochı» fılmi paıdalanýshylar úshi sapaly kontentti qamtıdy.
2 jyl buryn (2013) Tegeranda Parlament Medjılısinde QR Prezıdenti N. Nazarbaev jańadan saılanǵan Iran Islam Respýblıkasynyń prezıdenti Hasan Rýhanıdiń ınagýratsııasy rásimine qatysty.
238 jyl buryn (1777) Londonda álemdegi alǵashqy tsırk ashyldy. 1770 jyly áskerı qyzmetinen oralǵan aǵa serjant Fılıpp Estlı Londonda shabandozdardyń mektebin qalyptastyrdy. Kóp uzamaı attyń qulaǵynda oınaǵan sporttyq-akrobattyq kórsetilimder úshin arnaıy ǵımarat salyndy. Fılıpp Estlı alǵashqy tsırk áýletiniń negizin salýshy boldy. Ol osyǵan uqsas kásiporyndardy ózge de qalalarda ashyp, uıymdastyrdy. 1782 jyly onyń fılıaly Parıjde ashylǵan. 311 jyl buryn (1704) Frantsııa men Reseı dostyq týraly kelisimge qol qoıdy. 123 jyl buryn (1892) Vladımır Ýlıanov (Lenın) sot isterin júrgizýge quqyq aldy. 101 jyl buryn ( 1914) Ulybrıtanııa Germanııaǵa soǵys jarııalady. 93 jyl buryn (1922) novator Aleksandr Bellany aqtyq saparǵa shyǵaryp salý rásimi ótti. 1 mınýt boıy Soltústik Amerıkanyń 13 mıllıon telefony únsizdikte boldy. ESІMDER 9 7 jyl buryn (1918-1993) jazýshy, aýdarmashy, Uly Otan soǵysynyń ardageri Іslám JARYLǴAPOV dúnıege keldi. Ol Qaraǵandy oblysynyń Jańaarqa aýdanynda týǵan. Almaty pedagogıkalyq ýchılışesin, Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn KSRO Syrtqy ister mınıstrliginiń joǵary dıplomatııalyq mektebin bitirgen. Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń lektory, sektor meńgerýshisi bolǵan. «Jazýshy» baspasynda, Mádenıet mınıstrliginde, Qazaq KSR Baspa, polıgrafııa jáne kitap saýdasy isteri jónindegi memlekettik komıtetinde jaýapty qyzmetter atqarǵan. «Qazaq ádebıeti» gazetiniń redaktory, «Juldyz» jýrnaly bas redaktorynyń orynbasary, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń kórkem ádebıetti nasıhattaý bıýrosynyń dırektory bolyp istegen. 1975 jyldan shyǵarmashylyq jumysta bolǵan qalamger kórkem aýdarma salasynda jemisti eńbek etken. Ol aýdarǵan A.Pýshkınniń, A.Gertsenniń, M.Sholohovtyń, D.Sobolevtiń, M.Lermontovtyń, M.Prıshvınniń jáne kóptegen shetel jazýshylarynyń shyǵarmalary kórkem aýdarma janrynyń ozyq úlgisi retinde tanyldy. Ásirese, onyń ádebı termınder, jeke ataýlar jasaýdaǵy eńbegi erekshe. Jazýshy ulttyq termınologııa jasaý isine aralasyp, qazaq tili qoryn «oqyrman», «jaǵajaı», «balmuzdaq», «perzenthana», «ýyzdyq», «teledıdar», «ǵarysh», «saıajaı», «kórermen», t.b. 500-den astam jańa termındermen baıytqan. Birneshe márte Qazaq SSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 10 6 jyl buryn (1909-1998) qylqalam sheberi, KSRO Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri LIZOGÝB Marııa Sergeevna dúnıege keldi. Ol Reseıde týǵan. Kıev kórkemsýret ınstıtýtyn bitirgen. 1939 jyldan bastap, Almaty qalasynda turǵan. Onyń «Q.Qýanyshbaev», «Nan», «Tańsári», «Jas dáriger», t.b. sýretteri bar. Týyndylary Qazaqstannyń memlekettik óner murajaıynda saqtaýly. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen, medaldarmen marapattalǵan.
69 jyl buryn (1946) Sh.Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» AQ aktrısasy, N.Tilendıev atyndaǵy halyqaralyq qoǵamdyq qordyń prezıdenti, QR eńbek sińirgen ártisi Darıǵa TІLENDIEVA dúnıege keldi. Ol Taldyqorǵan oblysynyń Kóksý aýdanynda týǵan. "Qazaqfılm" kınostýdııasynyń 2 jyldyq kýrsyn, Abaı atyndaǵy QazPI-di bitirgen (1980 j.). Alǵash ret "Qazaqfılm" kınostýdııasynda túsirilgen "Qulager", sodan keıin "Aq mashına", "Alty jasar Alpamys", "Qoshtasqym kelmeıdi", "Jambyldyń jastyq shaǵy", taǵy basqa kórkem fılmderge tústi. 1993 jyldan beri «Otyrar sazy» orkestrinde qyzmet isteıdi. N. Tilendıev atyndaǵy Halyqaralyq qoǵamdyq qordyń prezıdenti. 58 jyl buryn (1957) Jambyl oblysy ákiminiń birinshi orynbasary ORYNBEKOV Bekbolat Serikbekuly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. V.I.Lenın atyndaǵy Qazaq polıtehnıkalvyq ınstıtýtyn (ınjener-elektrık) jáne Agrotehnıkalyq ınstıtýtty (ekonomıst-býhgalter) bitirgen.
1979 jyly - №110 Qarataý kásiptik-tehnıkalyq ýchılışesinde oqytýshy, óndiris sheberi, dırektordyń orynbasary. 1992-1993 jyldary - «Qarataý» qaýymdastyǵynyń bas dırektory. 1994-1997 jyldary - «Birlik» kásipornynyń dırektory. 1997-1998 jyldary - «Jambylavtojol» kommýnaldyq kásipornynyń jetekshi mamany. 1999-2003 jyldary - Qarataý qalasy ákiminiń orynbasary. 2003-2010 jyldary - Talas aýdany Qarataý qalsasynyń ákimi. 2010 jyly - Sarysý aýdanynyń ákimi. 2010-2013 jyldary - Jambyl oblysy Taraz qalasynyń ákimi.
Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy jeltoqsannan beri.
66 jyl buryn (1949) jazýshy, fılologııa ǵylymynyń doktory, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń professory, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi Qunypııa Qojahmetuly ALPYSBAEV dúnıege keldi. Qytaı eliniń Baıandaı aýylynda týǵan. 1974-1975 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń kásipodaq komıtetiniń tóraǵasy. 1987-1989 Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń daıyndyq bólimi dekanynyń orynbasary, 1993-1994 jyldary Qazaq memelekettik ýnıversıtetiniń syrttaı oqytatyn fılologııa fakýltetiniń dekany qyzmetterin atqarǵan. 1995 jyly Túrkııanyń Ankara, Bolý, Konııa qalalarynda ótken «Manas» jyrynyń 1000 jyldyǵyna arnalǵan halyqaralyq ǵylymı konferentsııaǵa qatysyp, baıandama jasaǵan. 100-den asa ǵylymı-zertteý eńbegi, otandyq jáne shetel baspalarynda 15 kitaby men kitapshalary shyqqan. 54 jyl buryn (1961) saıası qaıratker, Amerıka Qurama Shtattarynyń 44-inshi prezıdenti, Nobel syılyǵynyń laýreaty Barak OBAMA dúnıege keldi. Ol Gavaıı shtatynyń Gonolýlý qalasynda (AQSh) týǵan. Sol jerde ol beldi jekemenshik mektepti támamdap, bilim jolyn Los-Andjelestegi kolledjde, odan keıin Kolýmbııalyq ýnıversıtette jalǵastyrdy. 1983 jyly Obama, Nıý-Iork ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń Halyqaralyq bıznes-korporatsııasynda qarjy sarapshysy bolyp jumys istedi. 1985 jyly Barak Chıkagoǵa kóship, onda ár túrli qyzmet istedi. Obamanyń saıasattaǵy mansaby Illıons shtatynyń Senatynda bastaldy. Onda ol 1996-2004 jyldar aralyǵynda úsh ret saılandy. Obama 2002 jyly prezıdent Djordj Býsh ákimshiliginiń Irakqa áskermen basa kóktep kirý josparyn synǵa alǵan sózderinen keıin tanymaldylyqqa ıe boldy. 2004 jyly Obama AQSh Senatyna saılaýǵa túsip, onda jeńiske jetti. 2007 jyldyń aqpanynda Obama AQSh prezıdenttigine óziniń kandıdatýrasyn usyndy. Óziniń saılaýaldy naýqanynda ol Iraktaǵy soǵysty toqtatý, jappaı medıtsınalyq saqtandyrý jáne energetıkalyq táýelsizdik máselesin qozǵady. 2008 jyldyń qarashasynda Barak Obama prezıdenttik saılaýdy jeńip, 2009 jyldyń 20 qańtarynda AQSh-tyń 44-inshi prezıdenti retinde ant qabyldady. B.Obama AQSh basshylyǵyna kelgen qara násildi alǵashqy prezıdent boldy. 11 4 jyl buryn (1901-1971) ataqty amerıkandyq djaz mýzykanty Lýı ARMSTRONG dúnıege keldi.