4 shilde. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
4 shilde, JUMA Amerıka Qurama Shtattarynyń Memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni. 1776 jyly Tomas Djefferson «AQSh Táýelsizdigi deklaratsııasyna» qol qoıdy. AQSh - Soltústik Amerıkada ornalasqan memleket. Ońtústiginde Kanadamen, ońtústik-batysynda Meksıkamen shektesedi. Shyǵysyn Atlant muhıty, ońtústik-shyǵysyn Meksıka shyǵanaǵy, batysyn Tynyq muhıty qorshaıdy. Ákimshilik jaǵynan 50 shtatqa bólinedi. Astanasy - Vashıngton qalasy. Resmı tili - aǵylshyn tili. Aqsha birligi - dollar.
Qazaqstan Respýblıkasy men AQSh arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1991 jylǵy jeltoqsannyń 26-ynda ornatyldy.
Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezindegi evreılerdiń bastan keshken zulmatyn eske alý kúni
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 2 jyl buryn (1932) bir top qazaq zııalylary - Ǵ.Músirepov, M. Ǵataýlın, E. Altynbekov, M. Dáýletqalıev, Q. Qýanyshev BK (b) P Qazaq ólkelik komıtetiniń birinshi hatshysy F. Goloşkınge hat (beseýdiń haty) joldady. Bastapqyda hat I. Stalınge arnap jazylǵan bolatyn. Beseýdiń haty respýblıkadaǵy mal sharýashylyǵynyń kúıregendigi saldarynan eldi alapat asharshylyq jaılaǵandyǵyn aıtyp saqtandyrǵan alǵashqy dabyldardyń biri boldy. Hatta qazaq aýylyndaǵy sotsıalıstik qaıta qurýlar búkilhalyqtyq qasiretke aınalyp, barlyq áleýmettik toptardy - baılardy, orta sharýalardy, kedeılerdi qamtyǵany, kúshtep ujymdastyrý men otyryqshylandyrý, alym-salyq jınaýdaǵy qııanattar jurttyń jappaı ashtyq pen indetke, aýa kóshýine ákelip soqqandyǵy shynshyldyqpen baıandaldy.
2 2 jyl buryn (1992) Qazaqstan Respýblıkasy Halyqaralyq valıýta qoryna, Halyqaralyq qaıta qurý jáne damý bankine, Halyqaralyq qarjy korporatsııasyna, Halyqaralyq damý qaýymdastyǵyna, Investıtsııalar kepildiginiń kóp jaqty agenttigine jáne Investıtsııalyq daýlardy retteý jónindegi halyqaralyq ortalyqqa múshelikke ótti.
2 2 jyl buryn (1992) Almaty estrada-tsırk ýchılışesine Júsipbek Elebekovtiń esimi berildi.
1 4 jyl buryn (2000) Atyraý qalasynda qazaq halqynyń uly kúıshisi, kompozıtor, dúldúl dombyrashy, qazaqtyń aspaptyq mýzykasynyń klassıgi Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń eskertkishi ashyldy. Ol 1823 jyly qazirgi Qurmanǵazy aýdanynyń Jıdeli eldi mekeninde dúnıege kelip, 1896 jyly Astrahan oblysynyń Altynjar aýylynda qaıtys bolǵan.
1 4 jyl buryn (2000) Shyǵys Qashaǵanda munaıdyń orasan mol munaı qorynyń ashylý saltanaty bolyp, oǵan Elbasy N.Á. Nazarbaev qatysty. Onda álemdegi eń úlken barja qurastyrylyp, jeti memleketten mamandar tartylǵan. Shyǵys Qashaǵandaǵy «qara altyn» qory 7 mıllıard tonnany quraıdy. Osy Kaspıı tabanyndaǵy «qara altyn» elimizge 1 trıllıon dollardan astam tabys ákeledi. Sarapshylar jańa kenishten jylyna 100 mıllıon tonna munaı óndirýge bolatyndyǵyn aıtýda.
1 4 jyl buryn (2000) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev qazaqstandyq sportshy, 1994 jyly Norvegııanyń Lıllehammer qalasynda ótken qysqy Olımpıadada, 50 shaqyrymǵa sozylǵan shańǵy jarysynyń jeńimpazy Vladımır Smırnovqa «Dańq» ordenin tabys etti. Jalpy qazaqstandyq sportshylar qysqy Olımpıada ótken 46 jylda 11 medaldi (1 altyn, 5 kúmis, 5 qola) jeńip alsa, sonyń jeteýi (1 altyn, 4 kúmis, 2 qola) Smırnov enshisinde.
1 1 jyl buryn (2003) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Nazarbaev «Avtomobıl kóligi týraly» Zańǵa qol qoıdy.
9 jyl buryn (2005) Aqtóbede kásipkerlik jáne ishki saıasat departamenti uıymdastyrýymen oblystyq áıelderdiń oılary men taýarlarynan quralǵan «Qanatty áıel-2» jármeńkesi bolyp ótti.
Sharaǵa oblystyń 80-nen astam qolónershi, tabysqa jetken kásipkerler, modeler men sýretshi, mádenıet pen óner salasynyń qyzmetkerleri, uıymdar men kásiporynnyń basshy áıelderi qatysty. Jármeńkege óndiris, densaýlyq saqtaý, bilim, qoǵamdyq jáne ǵylymı-óndiristik birlestik salasynyń ıdeıalary men ónimderi kórsetilgen 60 jádiger qoıylǵan.
Jármeńkeniń basty maqsaty - áıel mártebesin joǵarylatý, áıel kásipkerligin kórsetý jáne nasıhattaý.
5 jyl buryn (2009) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Astanada jetim balalarǵa arnalǵan 300 oryndy mamandandyrylǵan kásibı-tehnıkalyq lıtseıdi ashty.
Qurylysty «Qazaqmys» korporatsııasy júrgizgen.
Bul oqý ornynda tokar, gazben jáne elektrmen dánekerleýshi, ekskavator jáne býldozer júrgizýshisi, kranda jumys isteýshi, elektr monteri, aspaz, barmen, túrli sanattaǵy júrgizýshi sııaqty mamandardy daıarlaıdy. Lıtseıde alańy 360 sharshy metrlik oqý-jattyǵý basseıni, alańy 180 sharshy metrlik zal jáne qala mektepteriniń ishindegi eń úlken - uzyndyǵy 42 metrlik sportzal jáne 204 oryndyq trıbýna bar.
5 jyl buryn (2009) Aqmola oblysynda «Semizbaı-U» jaýapkershiligi shekteýli seriktestigi jyldyq qýaty 500 tonna ýran óndiretin jańa kásiporyndy iske qosty.
Barlaý jáne qazba jumystarynda saladaǵy ozyq tehnologııalyq jetistik keńinen qoldanylyp, qorshaǵan ortaǵa esh zııan keltirmeý qamtamasyz etilgen. Shıkizatty óńdeýde «Stepnogor taý-hımııa kombınaty» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiktiń óndiristik qýaty paıdalanylady.
5 jyl buryn (2009) Almatyda «Shańyraq-1» yqshamaýdanynda Alataý aýdanynyń tusaýkeser rásimi bolyp ótti.
2008 jyly Almaty qalasynyń ákimshiligi men máslıhatynyń birlesken sheshimi boıynsha Áýezov, Jetisý jáne Almaly aýdandarynyń aýmaǵynan uıymdastyrylǵan Alataý aýdany quryldy. Jańa aýdanyń aýmaǵy 7190 gektar jerdi alyp jatyr. Onyń quramyna «Ójet», «Krasnyı trýdovık», «Zarıa Vostoka», «Uljan» - 1,2, «Darhan», «Baıbesik», 6-gradkompleks, «Shańyraq» - 1, 2, 3, 4, 5, 6, «Kókqaınar», «Áıgerim» - 1, 2, «Qurylysshy», «Túrkistan», «ADK», «Aqbulaq», «Alǵabas» atty qosylǵan aýyldar kiredi.
Jańa ákimshilik aýdandy qurýdyń basty maqsaty qosylǵan aýyl turǵyndarynyń hal-jaǵdaılaryn jaqsartý, sonymen birge Almaty qalasyn soltústik jáne soltústik-batys baǵyttarynda ári qaraı damytý bolyp tabylady.
1 8 jyl buryn (1996) Qytaı Halyq Respýblıkasynyń burynǵy Tóraǵasy Tszıan Tszemın tuńǵysh resmı saparmen Qazaqstanǵa kelip, Elbasy Nursultan Nazarbaevpen kezdesti. Kezdesý barysynda eki el arasyndaǵy birlesken deklaratsııaǵa qol qoıyldy.
3 jyl buryn (2011) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Astana qalasynyń jańa kólik júıesi» jobasy iske asyryla bastalýyna oraı kapsýlany qalaý rásimine qatysty. Jalpy uzyndyǵy 41,81 shaqyrymdyq jobany 3 kezeńde júzege asyrý josparlanǵan.
3 jyl buryn (2011) elordada ASTANA MINING & METALLURGY atty 2-shi halyqaralyq taý-ken metallýrgııa kongresi ótti.
2 jyl buryn (2012) Elbasy Nursultan Nazarbaev London Olımpıadasyna qatysatyn qazaqstandyq sportshylardy qabyldady. Oǵan Qazaqstannan 20 sport túri boıynsha 107 sportshy qatysty.
2 jyl buryn (2012) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev qazaq halqynyń uly kúıshisi Qurmanǵazynyń eskertkishiniń ashylý rásimine qatysty.
Uly kompozıtor, dáýlesker kúıshi Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń eskertkishi elordadaǵy Turan dańǵylynyń boıyndaǵy «Dýman» konaqúı kesheniniń aýmaǵynda ornatyldy. Eskertkishtiń jalpy bıiktigi 10 metrdi quraıdy: 5,5 m tuǵyry jáne 4,5 m - eskertkishtiń bıiktigi. Avtory - músinshi Asan Moldabaev.
«Qazaq halqy barda, Qurmanǵazynyń esimi de máńgi óshpeıdi», - dedi saltanatty shara barysynda sóz sóılegen Elbasy N. Nazarbaev.
Kúı óneriniń klassıgi Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly - qazaq mýzyka tarıhynda erekshe orny bar asa uly tulǵa. Ári kúıshi-sazger, ári dúldúl dombyrashy. Kúıshilik ónerdi erekshe satyǵa kótergen ol ulttyq aspaptyq mýzykany álemdik klassıkalyq týyndylarmen taıtalasa alatyn dárejege jetkize bilgen. XIX ǵasyrda ómir súrgen uly kúıshi-kompozıtor, Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń «Saryarqa», «Balbyraýyn», «Alataý», «Kishkentaı», «Qaıran, sheshem», «Adaı», taǵy da basqa kóptegen kúıleri álemdik mýzyka qoryna qosylǵan altyn qazyna deýge bolady. Qazaq dalasynyń ásemdigin sýretteıtin «Saryarqa» kúıi kompozıtor shyǵarmashylyǵynyń shyńy bolyp sanalady. Qazirgi ýaqytta Qurmanǵazynyń 60 kúıi saqtalǵan.
38 3 jyl buryn (1631) Parıjde alǵashqy mekenjaı bıýrosy ashyldy.
19 5 jyl buryn (1819) Kronshtadttan «Vostok» jáne «Mırnyı» shaǵyn qaıyqtary jer sharyn aınalǵan saıahatqa shyqty. Osy ekspedıtsııa barysynda altynshy kontınent Antarktıda ashyldy.
1 30 jyl buryn (1884) Azattyq eskertkishi Frantsııadan Amerıkaǵa ákelindi. 92 metr, 255 tonnalyq músinniń ashylý saltanaty 1886 jyly qazannyń 28-inde boldy.
6 8 jyl buryn (1946) Fılıppın táýelsiz el bolyp tanyldy.
5 4 jyl buryn (1960) Gavaı araldarynyń quramaǵa enýine oraı AQSh-tyń memlekettik týyna 50-shi juldyz qosyldy.
3 9 jyl buryn (1975) Kabo-Verde araly Portýgalııadan táýelsizdigin aldy.
ESІMDER
8 8 jyl buryn (1926-2013) ánshi (lırıkalyq barıton), Qazaqstan Respýblıkasy Mýzyka qaıratkerleri odaǵy basqarmasynyń tóraǵasy, Abaı atyndaǵy Memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynyń jeke oryndaýshysy, KSRO men Qazaqstannyń halyq ártisi, professor, Sotsıalıstik Eńbek Eri SERKEBAEV Ermek Bekmuhameduly dúnıege keldi.
Petr Chaıkovskıı atyndaǵy Almaty mýzykalyq ýchılışesin (Petr Chaıkovskıı atyndaǵy Almaty mýzykalyq kolledji), Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasyn bitirgen.
Ermek Serkebaev oryndaǵan partııalardyń ishinde Ahmet Jubanov jáne Latıf Hamıdıdiń operasyndaǵy - Abaıdy, «Birjan men Sara» operasyndaǵy Qojaǵul, Amangeldi, Petr Chaıkovskııdiń «Evgenıı Onegın» jáne «Pıkovaıa damasynda» Onegın men Eletskıdi, Djoakkıno Rossınıdiń «Sevıl shashtarazy» Fıgarony, «Ýkroşenıe stroptıvoı» Petrýchchıony, Evgenıı Brýsılovskıı men Erkeǵalı Rahmadıevtiń operasyndaǵy Er Tarǵyn jáne Alpamys batyrlar jáne basqa da kóptegen operalarda oınaǵan. Kıno óneri salasynda da atsalysyp, «Taqııaly perishte», «Bizdiń súıikti dáriger», t.b. fılmderge túsken. Gastroldik saparmen álemniń 50-den asa elderinde bolǵan. 1973 jyldan qazirgi kezge deıin Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynda vokal klasy boıynsha dáris beredi. 2006 jyly - Máskeý konservatorııasynyń úlken zalynda án shyrqaǵan. Qazirgi qyzmetinde 1947 jyldan bastap isteıdi. KSRO Joǵarǵy Keńesi 7-shaqyrylymynyń depýtaty, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi 8, 11-shaqyrylymdarynyń depýtaty.
«Otan», Eńbek Qyzyl Tý, Qazan revolıýtsııasy, 2 márte Lenın ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. KSRO men Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń, Halyqaralyq vokalıster konkýrsynyń laýreaty, vokalıster men balet ártisteriniń búkilodaqtyq konkýrsy syılyǵynyń jáne «Tarlan» syılyǵynyń ıegeri. 2011 jyly jeltoqsannyń 22-si kúni Almatyda Irına Serkebaevanyń «I jızn, ı molodost, ı schaste» atty kitabynyń tusaýkeseri ótti. Kitap Qazaqstannyń halyq ártisi, ataqty ánshi Ermek Serkebaevtyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan.
6 9 jyl buryn (1945) fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasynyń Jaratylystaný Ǵylymdary Akademııasynyń akademıgi ShERIıAZDANOV Ǵalym Bekenuly dúnıege keldi.
Almaty oblysy Kóksý aýdanynda týǵan. T. Shevchenko atyndaǵy Kıev memlekettik ýnıversıtetin jáne onyń aspırantýrasyn bitirgen.
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti teorııalyq mehanıka kafedrasynyń aǵa oqytýshysy, dotsenti, tutas orta mehanıkasy kafedrasynyń dotsenti, professory qyzmetterin atqarǵan. 2000 jyldan - ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti mehanıka kafedrasynyń professory.
Fızıka-matematıka ǵylymdarynyń 6 kandıdatyn daıyndady. 110 ǵylymı jumystardyń, 1 oqýlyq jáne 5 oqý quraldarynyń avtory.
Medaldarmen, KSRO Joǵarǵy oqý oryndary mınıstrliginiń «Za otlıchnye ýspehı v rabote» jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń «Za zaslýgı v razvıtıı naýkı Respýblıkı Kazahstan» tós belgilerimen marapattalǵan. 2007 jylǵy «Joǵarǵy oqý oryndarynyń úzdik oqytýshysy» atty memlekettik granttyń ıegeri. 67 jyl buryn Qazaqstan-Brıtan Tehnıkalyq Ýnıvercıtetiniń «Munaı-gaz ken oryndaryn modeldeý» ǵylymı zertteý laboratorııasynyń meńgerýshisi, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Jaratylystaný ǵylym akademııasynyń akademıgi, KSRO Ǵylym akademııasy men Chehoslovakııa Ǵylym akademııasy syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstan Respýblıkasy bilim berý isiniń úzdigi, Raıymbek aýdanynyń qurmetti azamaty SAQABEKOV Áýjan dúnıege keldi. QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń ǵylymdy damytýǵa sińirgen eńbegi úshin medalimen marapattalǵan.
Almaty oblysy, Narynqol (Raıymbek) aýdanynda tuǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń mehanıka-matematıka fakýltetin bitirgen (1970); fızıka-matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty (1982); fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory (1993); professor (1996).
Qaraǵandy polıtehıkalyq ınstıtýtynyń joǵary matematıka kaferdrasynyń oqytýshysy (1970 - 1971); Zabaıkale áskerı okrýgynda zenıt-artıllerııa vzvodynyń komandıry (1971-1973); V.I.Lenın atyndaǵy Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy, dotsenti, professory, qoldanbaly matematıka kafedrasynyń meńgerýshisi (1973 - 2001).
2001 jyldan bastap Qazaqstan-brıtan tehnıkalyq ýnıvercıtetiniń oqý isi jónindegi prorektory, oqý-ádistemelik departament jetekshisi, joǵary matematıka jáne kıbernetıka kafedrasynyń meńgerýshisi, munaı-gaz ken oryndarynyń geologııalyq modelin qurý laboratorııa meńgerýshisi.
160 tan astam ǵylymı jumystardyń avtory, onyń ishinde 6 oqý quraly, eki monografııanyń avtory.
Sáýleni tasymaldaý teorııasy, atmosferalyq optıka máseleleri, Boltsman teńdeýiniń teorııasy men qoldanylýy, Boltsmannyń momenttik teńdeýler júıesi jáne munaı-gaz ken oryndaryn ıgerý salalaryndaǵy maman.
5 7 let nazad (1957) QR Prezıdenti Ákimshiliginiń quqyq qorǵaý júıesi bóliminiń meńgerýshisi ShPEKBAEV Alık Jatqambaıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysy Qaskelen aýdany Abaı aýylynda týyldy. 1980 jyly QSRO ІІM Shymkentte arnaıy mektebin bitirdi. 1987 jyly QSRO ІІM Qaraǵandy joǵary mektebin, 1992 jyly RF ІІM Akademııasyn támamdady.1980-1991 jj. - Almaty oblystyq ІІB bólimsheleriniń operatıvti jáne basshylyq quramy laýazymdarynda qyzmet etti.1991-1992 jj. - RF Akademııasynyń tyńdaýshysy.1995-1997 jj. - Almaty oblysy ІІB basshylyq laýazymdarynda qyzmet etti.1997-2000 jj. - Almaty oblysy MTKB basshylyq laýazymdarynda qyzmet etti.2000-2003 jj. - Almaty oblysy ІІB bastyǵy qyzmetin atqardy. 2003-2008 jj. - Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister vıtse-mınıstri qyzmetin atqardy. 2008 jylǵy qarasha aıynda Memleket basshysynyń Ókimimen Prezıdent Ákimshiligi Quqyq qorǵaý júıesi bóliminiń meńgerýshisi qyzmetine taǵaıyndaldy. Zań ǵylymdarynyń kandıdaty. «Ólim jazasyn joıý suraqtary boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynda halyqaralyq normalar men standarttardy ımplementatsııalaý máseleleri» jáne 15-ten artyq maqalalar men jarııalymdardyń avtory. 2 dárejedegi «Dańq» ordeni, 2 dárejedegi «Aıbyn» ordeni, «Parasat» ordeni, «Qazaqstan Respýblıkasy ІІM eńbek sińirgen qyzmetkeri», 30-dan artyq medaldar.
40 jyl buryn (1974) Astana qalasy ákiminiń orynbasary BALAEVA Aıda Ǵalymqyzy dúnıege keldi.
Almaty oblysy Jambyl aýdany Jambyl aýylynda dúnıege kelgen. 2000 jyly Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetin «orys tili men ádebıetiniń muǵalimi» mamandyǵy boıynsha bitirgen. 2007 jyly Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetin «quqyqtaný» mamandyǵy boıynsha bitirgen. 1999 jyldan bastap memlekettik qyzmette. Qyzmetin Qazaqstan Respýblıkasy Aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrliginiń Almaty oblystyq aqparat jáne qoǵamdyq kelisim basqarmasynyń qoǵamdyq-saıası protsesterdi taldaý jáne úılestirý bóliminiń jetekshi mamany bolyp bastaǵan. Atalǵan mınıstrlik júıesinde 2004 jylǵa deıin jetekshi mamannan bastap Almaty qalasynyń Aqparat basqarmasy bastyǵynyń mindetin atqarýshysyna deıin túrli qyzmetter atqarǵan. 2004 jyly Almaty qalasynyń Іshki saıasat departamenti bastyǵy dırektorynyń birinshi orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. 2006 jyly Almaty qalasynyń Іshki saıasat departamentiniń dırektory bolyp aýysty. 2008 jyldyń 16 sáýirinen bastap Astana qalasy Іshki saıasat departamentiniń dırektory, keıin basqarma bastyǵy bolyp jumys isteıdi. 2010 jylǵy aqpannan bastap Astana qalasy ákiminiń orynbasary qyzmetinde.
23 4 jyl buryn (1790-1866) aǵylshyn geografy, geodezıst, álemniń eń bıik shyńyna esimi berilgen Djordj EVEREST dúnıege keldi .
14 2 jyl buryn (1872-1933) memleket jáne saıasat qaıratkeri, AQSh-tyń 30-shy Prezıdenti (1923-1929) Kalvın KÝLIDJ dúnıege keldi.
6 2 jyl buryn (1952) Kolýmbııa saıasatkeri, 2002-2010 jyldar aralyǵynda Kolýmbııa perzıdenti bolǵan Alvaro Ýrıbe VELES dúnıege kelgen.