4 myńnan astam adam aǵzaǵa muqtaj: máıittik donorlyqty damytý nege tejelip tur
ASTANA. KAZINFORM – Búginde Qazaqstanda aǵza aýystyrýǵa muqtaj 4 myńnan astam adam bar. Kezegin kútkender arasynda jyl saıyn 300 adam ómirden ótedi. Mamandardyń pikirinshe, máıittik transplantatsııany damytý – ózgeniń ómirin saqtaıtyn qadam. Alaıda qoǵamdaǵy stereotıpter, senimsizdik pen aqparat jetispeýshiligi ony tejep otyr. Kazinform analıtıkalyq sholýshysy sarapshylarmen birge máseleni zerttedi.
Týysynyń kelisim bermeýi jaǵdaıdy turalatady
Statıstıka boıynsha Qazaqstanda aǵza aýystyrýǵa muqtaj 4 521 azamat bar, onyń 106-sy – balalar. Azamattardyń basym kópshiligine búırek transplantatsııasy qajet.
– Donorlar men retsıpıentter esepke alynyp, derekter bazasy turaqty jańartylady. Bizde esepke alý medıtsınalyq aqparattyq júıesi qalyptasqan, barlyq derek elektrondy formatta qoljetimdi. Bul óńirlerdegi dárigerlerdiń jedel áreket etýine sep. Sońǵy 12 jylda elde shamamen 3200-den astam aǵza aýystyrý otasy jasaldy. Biraq olardyń kóbi tiri donorlardyń esebinen júzege asty, – deıdi Transplanttaýdy jáne joǵary tehnologııalyq medıtsınalyq qyzmetti úılestirý jónindegi respýblıkalyq ortalyq dırektorynyń orynbasary Nazgúl Jylgeldına.
Maman ár aǵzanyń ıshemııa merzimin atap ótti.
– Mysaly, júrek pen baýyr 4-5 saǵat ishinde, búırek 8-10 saǵat ishinde alynýy tıis. Ýaqyt tyǵyz, ár saǵat, ár mınýt esepteýli. Donorlyq protsess kezinde medıtsınalyq avıatsııa, eń tıimdi qural-jabdyq pen tehnıka qoldanylady. Protsess bastalǵanda 50-70 maman qatysady jáne tıimdi uıymdastyrý transplantatsııa koordınatorynyń jumysyna tikeleı baılanysty, – dep túsindirdi ol.
Birneshe jyl buryn e-gov portalynda qaıtys bolǵannan keıingi aǵza donorlyǵyna kelisim berý júıesi engizildi.
Maman júıeniń nátıjesi týraly bylaı deıdi:
– Búginde e-gov portalynda qaıtys bolǵannan keıingi aǵza donorlyǵyna kelisim bergen qazaqstandyqtardyń sany 7 357-ge jetti. Qoldanystaǵy normaǵa sáıkes, donor bolýǵa kelisim bergen adamdar kóz jumsa, onyń aǵzasyn alý úshin týystarynyń ruqsaty qajet bolady. Týystary kelisim bermese, marqumnyń kózi tirisindegi tańdaýy kúshin joıady.
Máıittik donorǵa kelisim bergen azamattarǵa erekshe baqylaý nemese arnaıy medıtsınalyq tekserýden ótý qajet emes. Sebebi kelisim bergen adam mindetti túrde donor bolatynyna kepil joq. Mundaı donor bolý úshin naýqasta kúrdeli asqyný saldarynan týyndaǵan mı ólimi anyqtalý kerek, al bul dıagnoz barlyq naýqasqa qoıylmaıdy, – deıdi maman.
Belgili zańger, «One Stop Service – Bir qadam» jobasynyń koordınatory Lázzat Raqysheva aıtqandaı, kez kelgen adamnyń donor bola almaıtyny taǵy bar.
– «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» QR Kodeksiniń 210-babynyń 1-tarmaǵyna jáne 212-babynyń 1-tarmaǵyna sáıkes, yqtımal donor 18 jastaǵy jáne odan úlken, áreketke qabiletti, retsıpıentpen genetıkalyq baılanystaǵy nemese onymen tini úılesetin, jazbasha notarıat kýálandyrǵan kelisimin bildirgen adam tiri kezindegi donor bolýy shart.
Sondaı-aq on segiz jastaǵy jáne odan úlken, mıynyń birjola semýi rastalǵan, aǵzalary nemese tini retsıpıentke transplanttaý úshin paıdalanylýy múmkin adam qaıtys bolǵannan keıingi donor bolýy múmkin. Donordyń aǵzalary patologııasyz, qaterli jáne juqpaly aýrýlary, qant dıabeti jáne basqa da aýrýlary bolmaý kerek, – dedi zańger.
Jeti jyl júrek kútýdiń azaby
Transplantatsııany taǵatsyz kútýdiń azabyn almatylyq Danııar Baıbýllaev jaqsy biledi. 25 jastaǵy jigit jeti jyl boıy donor kútip kelgen. Dıagnostıka kezinde onyń ókpesinde suıyqtyq jınalyp, júregi aıtarlyqtaı úlkeıgen. Aıtýynsha, dárigerler oǵan sırek kezdesetin «dılatatsııalyq kardıomıopatııa» dıagnozyn qoıǵan.
– Tumaý tıgizdim. Ýaqyt óte kele aıaqtarym istemeı qaldy, sosyn dárigerler ókpemde suıyqtyq baryn jáne júregim úlkeıip ketkenin anyqtady. Bala kezimde muny sezine qoımadym. Jyldar óte júrek transplantatsııasy qajet ekenin bildim. Qıyn sátterdi eshqashan umytpaımyn. 7 jyl boıy júrekti qaıdan tabýǵa bolatynyn oılap mazasyzdandym. Jap-jaspyn, ómir súrgim keldi. Kútýden sharshaǵan sátte call-ortalyqtan qońyraý shalyp, donor tabylǵanyn aıtty. Osylaısha, maǵan júrek transplantatsııasy sátti jasaldy, – dedi Danııar Baıbýllaev.
Retsıpıenttiń aıtýynsha, donor 53 jastaǵy áıel bolǵan.
– Bilýimshe, onyń balalary donorlyqqa kelisim bergen. Sol úshin sheksiz alǵysymdy bildiremin. Bul sheshim arqyly olar meniń ǵana emes, taǵy birneshe adamnyń ómirin uzartty. Qazir minez-qulqym ózgerdi, tańdaýym turaqtaldy, ózim de basqa adam retinde damyp jatyrmyn, – dedi ol.
Retsıpıent áli tolyq qalpyna kelmegenin alǵa tartty.
– Aǵzanyń keri reaktsııasyn boldyrmas úshin gormondyq preparattar qabyldaımyn. Dárilerdiń janama áseri bar. Barlyǵyn densaýlyǵyma qulaq asa otyryp, ózimdi baqylaı otyra qabyldaımyn. Qazir bankte jumys istep jatyrmyn, jaǵdaıym birqalypty, – dedi ol.
Tiri donordan aǵza alý qaýipti
Uzaq jyldar boıy transplantatsııa salasynda eńbek etip kele jatqan Lıza Nursultanovanyń aıtýynsha, qoǵam máıittik donorlyqtyń mánin áli tolyq túsine qoıǵan joq. Transplantúılestirýshi, joǵary sanatty nefrolog dárigerdiń sózinshe, bir ǵana donor birneshe adamnyń ómirin arashalaýǵa múmkindik beredi.
– Bir adamnyń máıitinen alynǵan aǵza birneshe adamǵa jańa ómir syılaıdy. Bul – búgingi medıtsınanyń dáleldengen jetistigi. Ókinishke qaraı kópshilik túsinistik tanytqanmen, kóp adamdardyń kelisim berýge batyly jetpeı jatady. Biraq mundaı jaǵdaı kez kelgen otbasynyń basynan ótýi múmkin ekenin umytpaýymyz kerek, – deıdi dáriger.
Málimetterge súıensek, bıyl 131 áleýetti donor anyqtalsa, onyń 10-y ǵana kelisimin bergen. Qalǵan jaǵdaılarda týystary quptamaǵan. Al 10 aktýaldy donordyń 6-aýy ǵana medıtsınalyq turǵydan jaramdy bolyp tanylyp, olardyń aǵzalary kútý paraǵyndaǵy naýqastarǵa salyndy. Tiri donordan ádette tek bir búırek nemese baýyrdyń bir bóligi ǵana alynady, al qalǵan aǵzalar tek máıitten transplantatsııalanady.
– Tiri donordan aǵza alýdyń óz qaýpi bar, sebebi retsıpıenttiń aǵzasy transplantty qabyldamaýy múmkin, – deıdi maman.
Qaýeset kóp. Din ne deıdi?
Máselege Májilis depýtaty Ashat Aımaǵambetov te nazar aýdaryp, elimizde máıittik donorlyq júıesin jetildirý mańyzdy ekenin atap ótti. Onyń aıtýynsha, taqyrypty aınalyp ótip, «dinı nemese adamgershilik turǵydan qıyn» dep únsiz qalýǵa bolmaıdy.
– Adamgershilikke jat, dinge qarsy dep únsiz otyrýǵa bolmaıdy. Problema bar jáne ony sheshý kerek. Sebebi bárimizdiń de aınalamyzda osyndaı dertke shaldyqqan, ómirin saqtap qalýǵa bolatyn jandar bar, – deıdi depýtat.
Depýtat máıittik donorlyqty damytý úshin qoǵamda durys túsinik qalyptastyrý sheshýshi ról atqaratynyn aıtty.
– Bul – ómirdi saqtap qalý. Endigi másele – muny qalaı qaýipsiz ári etıkalyq turǵydan, al qajet bolsa, dinı kózqarastardy eskere otyryp iske asyrýǵa bolatynynda. Óıtkeni elimizde dinge berik azamattar kóp. Sondyqtan tepe-teńdikti saqtaý mańyzdy. Bul baǵytta túsindirý jumystaryn kúsheıtý qajet, – deıdi depýtat.
Al dintanýshy Nurlan qajy Asanov sharıǵatta aǵza transplantatsııasyna ruqsat berilgenine toqtaldy.
– Quranda «Ózderińdi óz qoldaryńmen qaýip-qaterge salmańdar» degen «Baqara» súresi bar, ıaǵnı dinimiz densaýlyqty kútýge jáne ólimge aparatyn aýrýlardan aýlaq bolýǵa shaqyrady. Degenmen, ǵalymdar osy aıatty negizge ala otyryp, aǵzany aýystyrý aýrýdan emdelý jolynyń biri dep qarastyrady. Odan keıin Quranda «...bir adamdy tiriltkenmen teń» degen «Máıda» súresi bar, ıaǵnı naýqas adam zárýlik jaǵdaıǵa ótkende, óliniń aǵza múshesin ózine aýystyrtýyna sharıǵı turǵyda haram emes. Muny ólige degen qurmetsizdik dep túsinbeý kerek, bul jerde tiri adamnyń múddesi birinshi orynǵa ótedi, – deıdi ımam.
Sonymen birge Nurlan Asanov aǵzany saýdalaýǵa sharıǵatta qatań tyıym salynǵanyn atap ótti.
– Aǵza tiriden tirige bolsyn, óliden tirige bolsyn tegin bolý kerek. Ony taýar sekildi satyp, paıda tabý - haram. Bizdiń elde de oǵan zań júzinde tyıym salynǵan. Biraq zańsyz jolmen paıda tabýǵa tyrysatyndar bar ekenin estip júrmiz. Ol - aram, – deıdi dintanýshy.
Osylaısha, sarapshylar bul túıtkildi sheshý úshin bir ǵana shara jetkiliksiz ekenin aıtady. Eń áýeli zańnamany zaman talabyna saı naqtylaı túsý qajet. Donorlar men retsıpıentter jónindegi derekterdi tolyq tsıfrlandyrý, tirkeý tetikterin barynsha ashyq etý – júıege degen senimdi kúsheıtetin basty qadamdardyń biri.
Buǵan qosa qoǵamǵa baǵyttalǵan keń kólemdi túsindirý jumystary qalyptasqan kúmándi seıiltip, donorlyq mádenıetti ornyqtyrýǵa múmkindik beredi. Tek quqyqtyq retteýdi túzetip, adamdardyń sanaly túrde sheshim qabyldaýyna jaǵdaı jasaǵanda ǵana júıege degen senim artpaq.