4 qazan. Jylnama
QazAqparat oqyrman nazaryna 4 qazanǵa arnalǵan ataýly kúnder men este qalar oqıǵalar kúntizbesin usynady.
ATAÝLY KÚNDER
Halyqaralyq janýarlar kúni
Florentsııada 1931 jyly ótken Tabıǵatty qorǵaýshylar qozǵalysy belsendileriniń halyqaralyq kongresi sheshimimen bekitilgen. Jer sharynyń basqa da tirshilik ıeleriniń máselelerine adamzattyń nazaryn aýdarý maqsatyn kózdeıdi.
Ǵaryshty ıgerý dáýiri bastalǵan kún
4-10 qazan – Dúnıejúzilik ǵarysh aptalyǵy. 1957 jyly 4 qazanda Baıqońyr ǵarysh aılaǵynan ǵalamshar tarıhynda alǵash ret jerdiń jasandy serigi ushyryldy. 1967 jyldyń qyrkúıek aıynda Halyqaralyq astronavtıka federatsııasy bul kúndi mereke retinde jarııalady. Ǵarysh ǵylymy men tehnologııasynyń jer betindegi adamzattyń ómirin jaqsartýǵa qosqan úlesin eskerý maqsatynda 1999 jylǵy 6 jeltoqsandaǵy BUU Bas Assambleıasynyń 54/68 qararyna sáıkes atalyp ótedi.
Qazaqstan Qarýly kúshteriniń zymyran áskerleri jáne artıllerııa kúni
2000 jyldyń 4 qazanynda Qorǵanys mınıstriniń dırektıvasyna sáıkes, Zymyran áskerleri men artıllerııasy qolbasshysynyń basqarmasy quryldy.
Halyqaralyq balalar arasyndaǵy tserebral sal aýrýy kúni
Qazannyń birinshi sársenbisinde atalyp ótedi. Balalar arasyndaǵy tserebral sal aýrýy alıansy (Aýstralııa) men Balalar arasyndaǵy tserebral sal aýrýy birlestigi (AQSh) bekitken. Jobany 46 eldiń 270-ten astam uıymy men aýrýhanalary qoldady. Bul kúni adamdar tserebral sal aýrýyna (DTsP) shaldyqqan balalar úshin ómirdi qalaı jaqsartýǵa bolatyny týraly oılarymen bólisedi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1920 jyly Orynborda Qazaqstan keńesteriniń Quryltaı sezi ótip, Qazaq ASSR-niń (Qazaq Avtonomııalyq Sovettik Sotsıalıstik Respýblıkasy) Deklaratsııasy qabyldandy. Deklaratsııa RKFSR quramyna kiretin Qazaq ASSR-niń qurylǵanyn jarııalady. S. Meńdeshev basshylyq etken Ortalyq Atqarý Komıteti jáne V. Radýs-Zenkovıch basshylyǵyndaǵy Halyq komıssarlarynyń Keńesi saılandy. Reseı quramyndaǵy Qazaq ASSR-niń astanasy Orynbor qalasy boldy. Osyǵan oraı, Orynbor gýbernııasy 1920 jylǵy qyrkúıekte Qazaq ASSR quramyna kirdi. Semeı, Aqmola, Torǵaı, Oral oblystary, Mańǵystaý ýezi, Krasnovod ýezi, Astrahan gýbernııasynan quralǵan Respýblıkanyń jer kólemi 2 mln sharshy shaqyrymdy qurap, halqynyń sany 5 mıllıonǵa jetti.
1931 jyly Qaraǵandy oblysynyń «Qaraǵandy proletarıaty» atty gazeti shyǵa bastady (qazirgi «Ortalyq Qazaqstan»). Soǵystan keıingi jyldary onyń ataýy «Sovettik Qaraǵandy» dep ózgertilip, keıinnen «Ortalyq Qazaqstan» dep ataldy. Qazirgi «Ortalyq Qazaqstan» gazetinde bir kezderi jazýshy Ǵabıden Mustafın, Áljappar Ábishev, pýblıtsıst Sattar Erýbaev syndy tulǵalar qyzmet etken.
1957 jyly Qazaqstanda Baıqońyr aılaǵynan qurlyqaralyq ballıstıkalyq zymyran kómegimen orbıtaǵa alǵashqy jasandy serik ushyryldy. Ol jerdiń jaqyn núktesi perıgeıde 228 shaqyrym jáne alys núkte – apogeıde 946 shaqyrymǵa kóterilip, jyldamdyǵy 28 565 km/saǵ deıin jetti.
1991 jyly Gýrev qalalyq Halyq depýtattary keńesi oblys ortalyǵynyń ataýyn Atyraý qalasy dep ózgertý týraly sheshim qabyldady.
1994 jyly Angola Respýblıkasymen Dıplomatııalyq qarym-qatynastar ornatý týraly hattamaǵa qol qoıyldy.
2005 jyly Aqmola oblysynyń Bulandy aýdanyndaǵy elimizdiń birtýar uly, ataqty balýan, ánshi, kompozıtor, aqyn Balýan Sholaqqa (Nurmaǵambet Baımyrzauly) memorıaldyq eskertkish ashyldy. Bıiktigi 16 metrlik sáýlettik sheshimi erekshe eskertkish Balýan Sholaqtyń (1864-1919 j.j.) ómiri men san qyrly darynynan mol maǵlumat beredi. Memorıal Jambyl oblysyndaǵy Qordaı jerinen arnaıy jetkizilgen qyzyl granıtten turǵyzylǵan. Qazaqtyń birtýar ulynyń ómiri týraly baıandama qabyrǵaǵa qashalyp jazylǵan.
Sholaqtyń ata-babalary Jetisý óńirinen Saryarqa dalasyna kelgen bolatyn, ol jas kezinde birde-bir kúresten jeńilmeı Balýan qurmet ataǵyna ıe boldy. Biraq Sholaqtyń basty qyzyǵýshylyǵynyń biri – án aıtý men dombyrada kúı tartý. Ol Birjan sal men Aqan seriniń shyǵarmalaryn keremet oryndaıtyn. Jaryq dúnıede bar bolǵany 55 jyl ǵana ómir súrgen, ol artynan ondaǵan óleńderdi qaldyryp ketti, sonyń ishinde halyqqa keńinen taralǵany «Ǵalııa», «Qyrkúıek», «Taldy-Kól», «Saryn» jáne basqalary. Qazaqtyń tanymal jazýshysy Sábıt Muqanov óziniń dastanyn ataqty ánshi, kompozıtor, aqyn Balýan Sholaqqa arnaǵan. Onyń esimi Almatydaǵy Sport saraıyna berilgen.
2007 jyly Qazaqstannyń úkimettik emes ekologııalyq uıymdary «Qazaqstannyń bıoáralýandylyǵyn saqtaý qoryn» qurdy. Qor Qazaqstannyń bıologııalyq ár alýandylyǵyn saqtaýǵa, tabıǵatty paıdalanýdy retteýge baǵyttalǵan jobalardy qarjylandyrý tetikterin qurýdy maqsat etken.
2008 jyly «Samuryq-Qazyna» Ulttyq ál-aýqat qory quryldy. Ol – Qazaqstan ekonomıkasynyń negizgi sýbektisi ári eldiń ekonomıkalyq órkendeýi kóp jaǵynan osy qorǵa baılanysty. Osy Qordy qurý arqyly memleket onyń aldyna birneshe negizgi maqsatty qoıdy. Olar: el ekonomıkasynyń turaqty damýyn qamtamasyz etý; ekonomıkany jańǵyrtý men ártaraptandyrýǵa yqpal etý; ekonomıkalyq damýdyń turaqty bolýyn qamtamasyz etýge memlekettik-jekemenshik kásipkerlik áleýetin jumyldyrý; ózekti áleýmettik-ekonomıkalyq máselelerdi sheshý.
2011 jyly Qazaqstan TMD elderi arasynda birinshi bolyp MyPay tólem júıesin iske qosty. Bul – Qazaqstanda balamasy joq bank kartasynan mobıldik tólemder júrgizý servısi. Ol Qazaqstan aýmaǵyndaǵy barlyq GSM-operatorlardyń abonentterine qoljetimdi. Kez kelgen bank kartasyn qosýǵa bolady jáne tólem bank kartasynan tólem alýshynyń shotyna ótedi.
2011 jyly Vashıngtonda «ıAdrolyq qaterdi tómendetý boıynsha bastama» (NTI) bedeldi amerıkalyq qorynyń qurylǵanyna 10 jyl tolýyna oraı saltanatty marapattaý rásimi ótti. Marapattalǵandardyń ishinde birinshi bolyp Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev esimi ataldy. NTI bul sheshimdi N.Nazarbaevtyń ıadrolyq qarýsyzdaný isine qosqan zor úlesin moıyndaý retinde qabyldady.
2012 jyly Á. Marǵulan atyndaǵy Arheologııa ınstıtýtynyń ǵalymdary Shymkentte qazba jumystaryn júrgizip, órnegi bar 2 altyn dıskini taýyp aldy. Olardyń dıametri shamamen 7 sm.
2013 jyly Irandaǵy arheografııalyq ekspedıtsııa Tegerandaǵy Medjlıs (parlament) kitaphanasynan «Mádjmýá ýá djýng» saraı dıplomatııalyq qujattar jınaǵyn tapty. Onda sáfávı bıleýshileriniń qazaq handarymen jazysqan hattary saqtalǵan.
2016 jyly Astanada Tatarstan Respýblıkasynyń Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy ókiletti ókildiginiń jańa ǵımaraty ashyldy. Sol saltanatqa Astana ákimi Áset Isekeshev pen Tatarstan prezıdenti Rýstam Mınnıhanov qatysty. Tatarstan prezıdenti Qazaqstan basshylyǵyna elimizde turatyn tatar dıasporasyna kórsetip otyrǵan qoldaýy jáne 2017 jyly Astanada Tatarstan kúnderin uıymdastyrý múmkindigi úshin alǵys aıtty.
2018 jyly Ulttyq mýzeıde QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń qoldaýymen tanymal koreıalyq sýretshi Lı Cholsýdyń «Kúlimdegen álem» atty kórmesi ashyldy. Lı Cholsýdyń búkil álemge áıgili grafıkalyq týyndylary qazaqstandyq ónersúıer qaýymǵa alǵash ret usynyldy. Bul – ótken ǵasyrdyń 90-jyldarynan bastap 2017 jylǵa deıin salynǵan 60 grafıkalyq sýret. Sýretshi Lı Cholsýdyń kórmeleri Bazel (Shvetsarııa, 2016), Sahalın (2017), Sıetl (2017) qalalarynda ótken. Bıyl Vengrııa, Ispanııa, Germanııa, Frantsııa jáne Belgııa syndy elderdi qamtyǵan eýropalyq týrneniń bir bóligi retinde Qazaqstanǵa keldi.
2019 jyly Aqtóbe qalasynda Qudaıbergen Jubanov atyndaǵy ýnıversıtet ǵımaratynyń janynda Nurpeıis Baıǵanın atyndaǵy alleıa ashyldy. Nurpeıis Baıǵanın (1860-1945) – halyq aqyny, jyraý, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri. Aqtóbe oblysynyń Temir aýdanynda (qazirgi Baıǵanın aýdany) týǵan. Onyń esimine Aqtóbe oblysynyń ákimshilik aýdan, aýyl, Aqtóbe qalasyndaǵy kóshe ataýy berilgen.
2021 jyly «Astana Opera» teatrynyń jetekshi solısi Álfııa Kárimova «Bashqurtstan Respýblıkasynyń Halyq ártisi» qurmetti ataǵyna ıe boldy. Marapatty ánshige Bashqurtstan basshysy Radıı Habırov tabys etti.
2021 jyly Halyqaralyq fýtbol federatsııasy (FIFA) Lıtvada ótken fýtzaldan 2021 jylǵy álem chempıonatynda Qazaqstan quramasyna arnaıy syılyq tabys etti. FIFA Qazaqstan quramasyn ádil oıyny (fair play) úshin syılyqpen marapattady.
