4 qarasha. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
4 qarasha. SE ISENBІ
Reseı Federatsııasy halyqtarynyń birligi kúni. Bul meıram 1612 jylǵy qarashanyń 4-indegi Kozma Mının men Dmıtrıı Pojarskıı bastaǵan halyq jasaqtarynyń Máskeýdi polıak ınterventterinen azat etý oqıǵasyn este saqtaý maqsatynda bekitilgen. Máskeý Patrıarhatynyń málimeti boıynsha qarashanyń 4-i Reseıde 17-shi ǵasyrdan ulttyq meıram, biraq sol kezeńniń dástúri boıynsha jasaqtardyń polıaktarmen sheshýshi urys aldyndaǵy ǵıbadat etýi Qazan Qudaı Anasy - Ikony kúni dep atalǵan.
Panama týy kúni. 1903 jylǵy 3 qarashada engizilgen, 1904 jylǵy 4 maýsymda maquldanǵan. Panama týyndaǵy kók pen qyzyl tús - saıası partııalardyń (konservatorlar men lıberaldar) belgisi, al olardyń ortasyndaǵy aq tús aradaǵy beıbitshilikti beıneleıdi.
Armenııadaǵy áleýmettik qyzmetkerler kúni. 2009 jyldyń basynda Armenııa úkimeti 4 qarashada atalyp ótetin Áleýmettik qyzmetkerler kúni týraly jarııalady.
Italııanyń ulttyq birligi kúni. Bul kún Otan úshin qaza bolǵandar qurmetine arnalǵan. 1922 jyly bul meıram «Birinshi dúnıejúzilik soǵystaǵy Jeńis kúni» dep atalyp, Qarýly kúshter meıramy bolyp ózgertilgen jáne 1977 jylǵa deıin osy ataýmen atalyp kelgen.
ESTE QALAR OQIǴALAR
6 2 jyl buryn (1952) «Qazaqstan muǵalimi» aptalyq gazetiniń alǵashqy sany jaryq kórdi. Basylym bastaýysh jáne orta mektepterdiń muǵalimderi men pedagogıkalyq joǵary oqý oryndarynyń stýdentterine arnalǵan. Aıyna eki ret shyǵady.
1 5 jyl buryn (1999) Almatydaǵy Sofııa Kovalevskaıa atyndaǵy kóshe kompozıtor Nurǵısa Tilendıev atyndaǵy kóshe bolyp ózgerdi.
1 4 jyl buryn (2000) Qaraǵandy qalasynda aqyn, jyraý, jyrshy Jambyl Jabaev eskertkishi ashyldy.
1 4 jyl buryn (2000) Almaty men Astanada «Stolıchnaıa jızn» gazeti shyǵa bastady.
1 4 jyl buryn (2000) Astana qalasynyń irgesindegi Rojdestvenka aýylynyń mańynda qolbasshy, daraboz batyr Qabanbaı kesenesiniń ashylý saltanaty ótti.
10 jyl buryn (2004) Kenııanyń Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy jáne Meksıka Qurama Shtattarynyń Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshileri Qazaqstan Memlekettik hatshysyna Senim gramotalaryn tabys etti.
10 jyl buryn (2004) Astanada «JITS/AIV keselderine baılanysty zańdylyq pen adam quqyqtary máseleleri boıynsha halyqaralyq usynystarǵa sholý» taqyrybynda semınar ótti. Semınar jumysyna ıÝNISEF-tiń Ortalyq Azııa elderi men Qazaqstandaǵy ókili, ıÝNISEF-tiń Astanadaǵy keńsesiniń basshysy, ıÝSAID OAA-dyń densaýlyq jáne bilim berý keńsesiniń juqpaly aýrýlar jónindegi keńesshisi, Ortalyq Azııa elderi men Qazaqstandaǵy BUU-nyń JITS/AIV boıynsha birikken baǵdarlamasynyń memleketaralyq keńesshisi jáne QR Parlamenti Senatynyń depýtattary qatysty. JITS/AIV keselinen japa shekken adamdardyń muqtajdyqtary men sol keselge qatysty zańdylyqtar jaıy, JITS juqtyrý qaýpine beıim toptar ókilderiniń osaldyǵy jaıttary, jastardyń aqparat pen aldyn-alý baǵdarlamalaryna qol jetimdiligi máseleleri talqylandy.
10 jyl buryn (2004) Almatyda belgili qazaqstandyq sýretshi Aıjan Bekqulovanyń «Bes aı» atty jeke kórmesi bolyp ótti. A.Bekqulova - Qazaqstan Respýblıkasy Sýretshiler odaǵynyń jáne WCC (World Craft Council - Dúnıejúzilik Sýretshiler-Qoldanbaly óner sheberleri odaǵynyń) múshesi. Ol 1994 jyly Almaty teatr-óner ınstıtýtyn bitirgen. Eńbekteri Qazaqstannyń, Italııanyń, Koreıanyń, AQSh-tyń murajaılaryna qoıylǵan jáne álemniń kóptegen elderindegi jeke qorlarda da saqtaýly.
10 jyl buryn (2004) Aqtóbede Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik ister jónindegi agenttiginiń qoldaýymen Qazaqstan Jastar kongresi daıyndaǵan «Memlekettik qyzmet mektebi» arnaıy jobasynyń aýmaǵynda memlekettik qyzmet mektebi ashyldy. Memlekettik qyzmet mektebi ashylýynyń maqsaty - túrli memlekettik mekemelerde tájirıbeden ótý jolymen jas mamandarǵa jumystyń qyr-syryn is júzinde meńgerýge múmkindik jasaý.
9 jyl buryn (2005) «Pavlodarenergo» aktsıonerlik qoǵamynyń qyzmetkerleri kásiporynnyń 40 jyldyǵyn óz ánuranymen atap ótti. Aktsıonerlik qoǵam jarııalaǵan mýzykalyq baıqaýdyń júldegeri - pavlodarlyq sazger ári ánshi Baqytjan Jumadildınov.
9 jyl buryn (2005) Astanada «Qazǵarysh» mektep-lıtseıin34 resmı túrde ashylý rásimi ótti, onda ǵarysh ǵylymdary tereńdetilip oqylatyn bolady. Ashylý rásimine tuńǵysh ǵaryshker Toqtar Áýbákirov, «Qazǵarysh»UK» aktsıonerlik qoǵamynyń jáne L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııalyq ulttyq ýnıversıtetiniń ókilderi qatysty.
9 jyl buryn (2005) qazaqtyń belgili aqyny Asqar Toqmaǵambetovtyń 100 jyldyq mereıtoıyna oraılastyrylǵan «Deıdi ekender deıdi eken» atty onyń shyǵarmalar jınaǵy jaryq kórdi. Asqar Toqmaǵambetov orys tilindegi kóterilisshiler óleńderin qazaq tiline alǵashqy bolyp aýdardy. Ol aqyndyq jolynyń alǵashqy kezeńinde Otan qorǵaý, ınternatsıonalızm taqyrybyna arnalǵan shyǵarmalar jazǵan. Asqar Toqmaǵambetov qazaq poezııasynda poema janryn damytýǵa eleýli úles qosqan aqyn. Onyń poemalarynyń taqyryby, túri jaǵynan tórt topqa bólýge bolady: aýyl ómiri («Hat», «Baqyt kilti», «Qaskeleń», «Ómirge jol», «Agronom kóktemi» t.b.); elimizge eńbegi sińgen tarıhı adamdarǵa arnalǵan («Batyr Álı», «Aqyn taǵdyry», «Kreml saqshysy» t. b.);
8 jyl buryn (2006) Oralda qazaqtyń kórnekti ánshisi ári kompozıtory Muhıt Meráliulynyń (1841-1918) týǵanyna 165 jyl tolýy qurmetine halyqaralyq aıtys ótti. «Keıingi urpaqtarym esine alar» taqyrybymen ótken aqyn-jyraýlyq óner sheberleriniń saıysynda Batys Qazaqstan oblysynyń aqyny Baýyrjan Halıolla jeńimpaz atandy. Ol - daryndy balalarǵa arnalǵan Sáken Seıfýllın atyndaǵy №11-inshi oblystyq mektep-ınternattyń jáne Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetiniń túlegi.
5 jyl buryn (2009) Taldyqorǵanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti týraly kitaptyń tanystyrylymy boldy. Jınaqtyń tanystyrylymy Taldyqorǵanda qala partııa aktıviniń qatysýymen ákimdiktiń úlken zalynda ótti. Jınaq avtorlary - Qazaqstan halyqtary Assambleıasynyń múshesi, «Nur Otan» HDP Taldyqorǵan qalalyq fılıaly tóraǵasynyń birinshi orynbasary Ásııa Ahmetova, kórkemsýret mektebi bastaýysh partııa uıymynyń tóraǵasy Seıit Ysqaqov, Qazaqstan Respýblıkasy Sýretshiler odaǵynyń múshesi Serikqalı Myrzataev. Jınaqta Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti, «Nur Otan» halyqtyq-demokratııalyq partııasynyń tóraǵasy Nursultan Nazarbaevtyń jas memlekettiń qalyptasýyndaǵy róli týraly aıtylǵan jáne Qazaqstannyń álemge tanylǵan jetistikteri kórsetilgen.
7 1 jyl buryn (1943) Ózbekstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń negizi qalandy.
ESІMDER
11 6 jyl buryn (1898-1980) kompozıtor, dırıjer, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Uly Otan soǵysynyń ardageri MATsÝTsIN Dmıtrıı Dmıtrıevıch dúnıege keldi.
Vernyı (qazirgi Almaty) qalasynda týǵan. 1926 jyly Máskeý konservatorııasynyń hor-dırıjerlik fakýltetin professor P.Chesnokovtyń klasy boıynsha, al 1930 jyly etnografııa bólimin professor A.Kastalskııdiń klasy boıynsha, 1935 jyly osy konservatorııanyń aspırantýrasyn professor D.Danılınniń jetekshiligimen bitirgen. 1933 jyly M.Áýezovtiń «Eńlik-Kebek» pesasyna mýzyka jaza otyryp, Qazaqstandaǵy shyǵarmashylyq jumysyn bastady. Osy jyldardan bastap Matsýtsın Qazaq drama teatrynyń mýzykalyq jetekshisi, fılarmonııanyń hor dırıjeri bolyp, uıǵyr teatrynyń orkestrin basqardy. Sondaı-aq 1935-1941 jyldary Almaty mýzyka ýchılışesinde ustazdyq etti. 1944-1958 jyldary Qurmanǵazy atyndaǵy konservatorııa men mýzykalyq ýchılışedegi pedagogtik qyzmetin jalǵastyrdy. Matsýtsın ulttyq mýzyka mamandaryn tárbıeleýde eleýli eńbek sińirdi. Ol qazaqtyń 100-den asa án-kúıin daýys pen fortepıano úshin jáne horǵa óńdep jazdy. Ulttyq teatrlarda qoıylǵan: S.Seıfýllınniń «Qyzyl suńqarlar», Ǵ.Músirepovtiń «Qozy Kórpesh - Baıan sulý», Á.Tájibaevtyń «Maıra», Á.Ábishevtiń «Kim meniń ákem?», t.b. pessalarǵa jáne orys, uıǵyr dramalaryna, sımfonııalyq orkestrlerge arnap mýzyka jazdy. Onyń skrıpkalyq trıoǵa arnaǵan «Qazaq áýenderi» sıýıtasy, qazaq ánderi taqyrybynda fortepıanoǵa arnap jazǵan 12 pesasy bar.
Qyzyl Juldyz, «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
9 9 jyl buryn (1915-2013) jýrnalıst, ádebı muralardy jınaýshy DÝLATOVA Gúlnar Mirjaqypqyzy dúnıege keldi. Orynbor qalasynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn (qazirgi S.D.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsınalyq ýnıversıtet) bitirgen. 1939-1987 jyldary - dáriger-dermatolog qyzmetin atqarǵan.
Ol «Alash» qozǵalysynyń qaıratkerleri Álıhan Bókeıhanov, Ahmet Baıtursynuly, Mirjaqyp Dýlatov, Júsipbek Aımaýytov, taǵy basqalar týraly derekterdi alǵash jarııalaýshy. Almatydaǵy Ortalyq murajaıǵa, Torǵaıdaǵy, Semeıdegi, Astanadaǵy murajaılarǵa saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna qatysty olardyń jeke zattaryn, kitaptar, sýretter, hattar men qujattar, t.b. kóptegen eksponattar tapsyrǵan. Baspasózde Dýlatovanyń ocherkter men esseleri 1988 jyldan jarııalana bastady. «Svet ıstıny» («Shyndyq shyraǵy») kitaby 1995 jyly, 1999 jyly eki tomdyǵy jaryq kórdi. Sondaı-aq, ol ákesiniń «Oıan qazaq!» (Almaty, 1989) kitabyn, 2 tomdyq shyǵarmalar jınaǵyn (Almaty, 1996, 1997), 5 tomdyq shyǵarmalar jınaǵyn (Almaty, 2004) qurastyrýshylarynyń biri.
90 jyl buryn (1924-1991) aqyn, ádebıettanýshy, fılologııa ǵylymynyń kandıdaty YSQAQOV Búrkit dúnıege keldi.
Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Qaraǵandy oblysynyń Nura aýdanynda týǵan.
Qaraǵandy oqytýshylar ınstıtýtyn, Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti), Qazaq KSR Ǵylym Akademııasynyń aspırantýrasyn bitirgen.
Qaraǵandy oblystyq gazetinde ádebı qyzmetker, respýblıkalyq «Pıoner», «Bilim jáne eńbek» jýrnaldarynda bólim meńgerýshisi, «Lenınshil jas» gazetinde jaýapty hatshy qyzmetterin atqarǵan. 1969 jyldan M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri bolǵan.
Onǵa jýyq jyr jınaqtardyń, birneshe monografııanyń avtory. A.S.Pýshkın, M.ıÝ.Lermontov, V.V.Maıakovskıı, I.Franko, N.Hıkmet, S.Výrgýn, t.b. shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdarǵan.
8 6 jyl buryn (1928) túrkitanýshy, tarıh ǵylymynyń doktory, professor KLıAShTORNYI Sergeı Grıgorevıch dúnıege keldi.
Sankt-Peterbor memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1957 jyldan KSRO Ǵylym akademııasynyń Lenıngrad bólimi Shyǵystaný ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, túrik-mońǵol sektorynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Ǵalymnyń Reseı jáne shet el baspalarynda 500-den asa ǵylymı eńbekteri jaryq kórgen. Ol Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tatarstan tarıhyna qatysty ujymdyq birlesken irgeli eńbekter men monografııalar jazǵan.
Qyrǵyzstannyń «Manas» ordenimen marapattalǵan.
8 5 jyl buryn (1929-1992) ánshi, Qazaqstannyń halyq artısi ÁBÝSEIІTOV Sýat Áýezbekuly dúnıege keldi.
Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdanynda týǵan.
Almaty memlekettik konservatorııasyn (Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııa) bitirgen.
«Qazaqfılm» kınostýdııasynda, Qazaq án-bı ansamblinde, Qazaq teledıdary men radıosynyń estradalyq orkestrinde ánshi boldy.
Ábýseıitov ánshilik ónerde óz oryndaýshylyq mánerin tanytty. Onyń repertýarynda Qazaqstan kompozıtorlarynyń «Terbeledi tyń dala», «Alataý», «Baıanaýyl», «Aýylym», «Eki jıren», «Jeńeshe», orys klassıkteri P.I.Chaıkovskııdiń, N.A.Rımskıı-Korsakovtyń romanstary boldy.
1957 jyly Máskeýde ótken Dúnıe júzilik jastar men stýdentter festıvaliniń laýreaty.
«Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan.
5 3 jyl buryn (1961) QR eńbek sińirgen ártisi, «Daryn» memlekettik jastar syılyǵynyń laýreaty ÓNERBAEV Nurlan Áltaıuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysy, Tóle bı aýdany Qazaqstan aýylynda týǵan, ánshi, akter. Qazaqstan Jastar odaǵy syılyǵynyń. (1992), «Daryn» syılyǵynyń. (1995) ıegeri, QR-nyń eńbek sińirgen ártisi (1995). M.Áýezov atyndaǵy drama teatry janyndaǵy akterler stýdııasyn bitirip, osy teatrda on jyldaı eńbek etti. «Ana - Jer Ana» spektaklinde Jaınaq rólin, «Qan men terde» Raı rólin oınady. Taǵy basqa 15 shaqty spektaklderde irili-usaqty keıipkerlerdi somdady. 1990 - 98 jyly respýblıkalyq. Qazaq radıosynda dıktor bolyp qyzmet atqardy. 1996 - 98 jyly «Habar» agenttiginde aýdarmashy, dýblıaj bóliminiń jetekshisi, 1998 - 2002 jyly respýblıkalyq. Prezıdent orkestriniń ánshisi boldy. '''Nurlan Ónerbaevtyń''' úlken sahnadaǵy ánshilik, oryndaýshylyq óner joly 1986 jyldardan bastaý alady. Ol «Saǵynysh», «Anashym», «Áke armany», «Qazaq qyzy», «Sulýlyq», «Aýylym», «Týǵan kún», «Saǵyndym aýyldy», «Jan aǵa», «Mahabbat kóktemi», «Qaraǵym-aı», «Aqqýym», «Tańǵy tilek», «Aq tilek», «Aı da, kún de» ánderin, sondaı-aq halyq ánderinen «Dýdaraı», «Sandýǵash», «Bir bıdaı arpa», «Úkili kámshat», «Oı kók», «Beý, aıdaı», «Bıpyl» ánderin oryndap júr. Óner saparymen, kontserttik baǵdarlamamen Túrkııa, Italııa, Frantsııa, Japonııa, Chehııa, Slovakııa, Marokko, Qytaı, Germanııa, Mońǵolııa elderinde boldy. «Sulýlyq», «Jan aǵa» atty aýdıo kassetalary men «Qaraǵym-aı» jáne birneshe úntaspalary shyqqan. 2003 jyldan «Qazaqstan teledıdary men radıosy» respýblıkalyq. korporatsııasy JAQ Basqarma tóraǵasynyń orynbasary, Qazaq radıosynyń bas dırektory. 2007 jylǵy qańtardan - Almaty qalasy mádenıet departamentiniń dırektory. 2008 jylǵy jeltoqsannan tórtinshi shaqyrylǵan QR Parlamenti Májilisine «Nur Otan» HDP tizimi boıynsha depýtat boldy. «Qyran» federatsııasynyń qurmetti prezıdenti. «Astana», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» medaldarymen marapattalǵan, Mádenıet qaıratkeri.
50 jyl buryn (1964) Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń rektory NÓKETAEVA Dınar Júsipáliqyzy dúnıege keldi.
Taldyqorǵan oblysynda týǵan. 1986 jyly S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin jáne Ó.A.Joldasbekov atyndaǵy Mehanıka jáne mashınataný ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn 1986 jyly Almaty oblysynyń Іle, Jambyl aýdandarynda balabaqsha tárbıeshisi, hımııa pániniń muǵalimi bolyp bastady. 1992 jáne 1993 jyldary Jambyl aýdandyq atqarý komıtetinde jastar isi boıynsha ınspektor, aǵa referent bolyp qyzmet istedi. 1994 jyldyń qańtarynan 1999 jyldyń qazanyna deıin Jambyl aýdany ákimshiliginiń referenti, aýdandyq máslıhattyń jetekshi mamany qyzmetterin atqardy. 1999 jyldyń qazanynan bastap Jambyl aýdany máslıhatynyń Hatshysy boldy. 2004 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty 2008 jyldyń jeltoqsanynda Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Áleýmettik-mádenı damý komıtetiniń tóraıymy 2011 j. Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń rektory qyzmetin atqaryp keledi.
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen memlekettik nagrada «Qurmet» ordenimen, sonymen birge «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2001 j.), «QazaqstanRespýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005 j.), «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl» (2006 j.) merekelik medaldarmen marapattaldy.
2 30 jyl buryn (1784-1834) reseı sáýletshisi, 1812 jylǵy órtten keıin Máskeýdi qalpyna keltirgen BOVE Osıp Ivanovıch (shyn aty-jóni - Djýzeppe Bova) dúnıege keldi.
20 2 jyl buryn (1812-1857) grýzın knıagınıasy, orys dramatýrgi jáne dıplomaty Aleksandr Grıboedovtiń áıeli ChAVChAVADZE Nıno (Nına Aleksandrovna) dúnıege keldi.
13 2 jyl buryn (1880-1957) túrkolog, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, KSRO ǴA múshe-korrespondenti, Qazaqstan ǵylymyna eńbek sińirgen qaıratker MALOV Sergeı Efımovıch dúnıege keldi.
1 20 jyl buryn (1894-1948) keńes áskerı qolbasshysy, brondy tank marshaly, eki márte Keńes Odaǵynyń Batyry RYBALKO Pavel Semenovıch dúnıege keldi.
7 8 jyl buryn (1936) 1976-1993 jáne 1997-2002 jyldardaǵy Madagaskar prezıdenti Dıde RATsIRAKA dúnıege keldi.
5 8 jyl buryn (1956-1991) keńes ánshisi, ánder avtory, kınoakter TALЬKOV Igor Vladımırovıch dúnıege keldi.