31 jeltoqsan. QazAqparat kúntizbesi: ataýly kúnder, oqıǵalar, esimder
31 jeltoqsan SENBІ
Álem ázerbaıjandarynyń yntymaqtastyq kúni
Alǵashqy ret 1991 jylǵy 16 jeltoqsanda ázerbaıjan halqynyń kóshbasshysy Geıdar Alıev jarııalady, sodan keıin bul kún Ázerbaıjan halqynyń ulttyq meıramy bolyp qaldy.
Qyrǵyzstannyń keden qyzmetkerleri kúni
2006 jylǵy 15 aqpan Qyrǵyz Respýblıkasy Úkimetiniń Qaýlysymen Qyrǵyz Respýblıkasynyń keden qyzmetiniń dástúrin uıymdastyrý maqsatynda bekitilgen.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1943 jyly Pavlodarda Qurmanǵazy atyndaǵy mýzykalyq mektep ashyldy. Munda soǵys jyldary fashıster basyp alǵan qalalardan kóshirilgen adamdar sabaq berdi. Sol kezde jeńiske jetýge áli bir jarym jyl ýaqyt bar kez edi, qalany ashtyq pen sýyq jalmady, alaıda qala turǵyndary Jeńisten úmitterin úzbeı, óz balalaryn mýzykany oqýǵa berdi.
1994 jyly akademık Zeınolla Qabdolovqa «Qazaqstannyń halyq jazýshysy» qurmetti ataǵy berildi.
1994 jyly ánshi Maqpal Júnisovaǵa «Qazaqstannyń halyq ártisi» qurmetti ataǵy berildi.
1996 jyly Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen «Shet elderde turyp jatqan otandastarymyzdy qoldaý jónindegi memlekettik baǵdarlama» bekitildi.
2004 jyly Almatyda Qazaqstannyń tarıhy, mádenıeti jáne óneri týraly «World Discovery Kazakhstan» jýrnalynyń birinshi sany jaryq kórdi. Jańa jýrnalda tarıh, mádenıet, qazirgi Qazaqstan qoǵamy týraly túrli taqyryptar qozǵaldy.
2007 jyly Shyǵys Qazaqstandaǵy Shúlbi kentinde jańa balalar úıi ashyldy. 20 myń sharshy metrden astam aýmaqty alyp jatqan balalar úıi 160 orynǵa eseptelgen.
2009 jyly Taldyqorǵanda alǵash ret jalpy kólemi 1505 myń sharshy metrdi quraıtyn, respýblıkalyq bıýdjet esebinen salynǵan 20 páterli úı jalǵa berildi.
Jaldamaly úıden az qamtylǵan otbasylar men kópbalaly analar, memlekettik qyzmetshiler, bıýdjet qyzmetkerleri men uzaq jyldar boıy úıdiń kezeginde turǵan azamattar páter aldy. Kommýnaldyq tólemderdi eseptemegende páterdi jalǵa alý quny 4 myńnan 12 myń teńgege deıingi aralyqta.
2009 jyly Qaraǵandy oblysy Buqar jyraý aýdanynyń Úmitker aýylyndaǵy mektepke ǵalym-agronom Qylysh Babaevtyń esimi berildi
Qylysh Babaev (1913-1948) - aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy ǵylym qaıratkeri. 1943 jyly Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri ataǵyn aldy. V.R.Vılıams atyndaǵy Qazaq eginshilik ǵylymı-zertteý ınstıtýtyn basqardy. Lenın ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
2010 jyly «L.N.Gýmılev atyndaǵy túlekter qaýymdastyǵy» 2 jańa kitap shyǵardy: «Qazaqstan táýelsizdiginiń 20 jyldyǵy azamattyq qoǵamnyń damý kezeńinde» jáne «Baýyrjan Momyshuly - soǵys batyry jáne eliniń patrıoty». Kitaptardy shyǵarýda quqyq, saıasattaný, ekonomıka, áleýmettaný, Qazaqstan tarıhy salalaryndaǵy mamandar jumys istedi. Eki kitap ta 1000 dana tırajben shyqty.
2012 jyly Pavlodar munaı-hımııa zaýyty jańa mólsherlik jáne sapaly jumys nátıjesine kóshti.
2014 jyly qoǵamnyń túrli áleýmettik mańyzdy salalaryn jaryqqa shyǵarýǵa úles qosqany úshin jýrnalıst, «QazAqparat» HAA Almaty tilshiler bıýrosynyń basshysy Sara Mustafınaǵa «Bes qarý» zańdy tulǵalar birlestigi altyn medal tabystady.
2014 jyly Atyraýda oblystyq sotta sot júıesiniń mýzeıi ashyldy.
1857 jyly aǵylshyn patshaıymy Vıktorııanyń Jarlyǵy boıynsha Ottava Kanada astanasy atandy.
1869 jyly jańa 1870 jyldy qarsy alýǵa birneshe saǵat qalǵanda aǵylshyn sáýletshisi, ınjener jáne áýesqoı sáýletshi Djon Výd Izmırden (Túrkııa) ońtústikke qaraı úıindiniń astynan jeti metr tereńdikten aty ańyzǵa aınalǵan kóne dúnıeniń jeti keremetiniń biri - Artemıda hramyn tapty.
1938 jyly Indıanapolıste dáriger Harger júrgizýshilerdiń alkogoldik ishimdikti paıdalanǵanyn úrleý arqyly anyqtaıtyn alǵashqy qurylǵyny (býhometr) resmı tanystyrdy.
1999 jyly Borıs Nıkolaevıch Eltsın Reseı Federatsııasy prezıdenti laýazymynan otstavkaǵa ketetinin resmı túrde jarııalady. Prezıdent mindetin atqarýshy bolyp úkimet tóraǵasy Vladımır Vladımırovıch Pýtın taǵaıyndaldy.
ESІMDER
104 jyl buryn (1913-1975) ádebıetshi-ǵalym JIRENShIN Ábýsaǵıt Musylmanqululy dúnıege keldi.
Ol Qazaqstan ǵylymı-zertteý qoǵamynyń tóraǵasy, Qazaq KSR Ortalyq murajaıynyń dırektory, Qazaqstan Memlekettik kitaphanasynyń dırektory bolyp, Respýblıkalyq kitap saýda birlestigin basqarǵan. Onyń «Abaı - qazaq halqynyń oıshyly», «Abaı jáne orystyń uly demokrattary», «Qazaq kitaptarynyń tarıhynan» atty monografııalyq eńbekteri jaryq kórgen.
103 jyl buryn (1914-1974) jazýshy, aýdarmashy, ǵalym, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty SATYBALDIEV Áben dúnıege keldi.
Taraz qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen. 1939-1962 jyldary - «Ońtústik Qazaqstan» oblystyq gazetiniń ádebı qyzmetkeri, bólim meńgerýshisi, «Sotsıalıstik Qazaqstan» («Egemen Qazaqstan») gazetiniń menshikti tilshisi, bólim meńgerýshisi, «Ara» - «Shmel» jýrnalynyń jaýapty hatshysy, «Juldyz» jýrnaly bas redaktorynyń orynbasary, «Qazaq ádebıeti» gazetiniń bas redaktory. 1968-1974 jyldary Qazaq KSR Ǵylym Akademııasy Til bilimi ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, Qazaq Sovet entsıklopedııasy bas redaktorynyń birinshi orynbasary qyzmetterin atqarǵan. «Rýhanı qazyna» ǵylymı eńbekter jınaǵynyń, «Aqmaral» áńgime, ocherkter jınaǵynyń avtory. I.Goncharovtyń «Jar» romanyn, B.Polevoıdyń «Naǵyz adam týraly ańyz», F.Gladkovtyń «Balalyq shaq» povesterin, A.Qahardyń «Qyshtaq», Sh.Rashıdovtyń «Daýyldan da kúshti» romandaryn qazaq tiline aýdarǵan.
93 jyl buryn (1924-1991) ǵalym, ónertaný ǵylymdarynyń kandıdaty, professor BISENOVA Ǵafýra Nurǵalıqyzy dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysy Aqjaıyq aýdanynda týǵan. Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyn (M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtet), Almaty konservatorııasyn (Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy) bitirgen. Oral pedagogıkalyq ınstıtýty fızıka-matematıka fakýltetiniń oqytýshysy bolǵan. 1953-1967 jyldary - Qazaq radıosynyń kórkemdik jetekshisi, Qazaqstan Kommýnıstik partııasy Ortalyq Komıteti úgit-nasıhat bóliminiń nusqaýshysy. 1967 jyldan Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń ǵylymı jumystar jónindegi prorektory, qazaq mýzykasy men folklory kafedrasynyń professory qyzmetterin atqarǵan.
Ǵylymı eńbekteri qazaqtyń halyq mýzykasyn zertteýge, negizinen Abaıdyń án shyǵarmashylyǵyna arnalǵan.
92 jyl buryn (1925-1997) mýzykatanýshy, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri RSALDIN Jıenbek Jumanbaıuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysy Jańaarqa aýdanynda týǵan. Qaraǵandy pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Almaty memlekettik konservatorııasyn (Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy) jáne onyń aspırantýrasyn bitirgen.
1958-1966 jyldary - Qazaq televızııasy men radıosynyń mýzykalyq redaktory, bas redaktory jáne kórkemdik jetekshisi. 1966-1968 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym Akademııasynyń Ádebıet jene óner ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri. 1968-1971 jyldary - Qazaq entsıklopedııasy Óner jáne sáýlet redaktsııasynyń meńgerýshisi. 1971-1975 jyldary - Qazaqstan Kommýnıstik partııasy Ortalyq Komıtetiniń mádenıet bóliminiń nusqaýshysy. 1975-1984 jyldary - Chaıkovskıı atyndaǵy Almaty mýzykalyq ýchılışesiniń dırektory. 1984 jyldan Qazaq KSR Ortalyq Memlekettik murajaıynyń mýzyka mádenıeti bóliminiń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
Mádenıet salasy boıynsha ǵylymı-zertteý eńbekterdiń, kitaptardyń, broshıýra, maqalalardyń avtory. Birjan sal, Qurmanǵazy sııaqty ánshi, kúıshilerdiń shyǵarmalaryn zerttegen. «Qazaqstan kompozıtorlarynyń án tvorchestvosy», «Ahmet Jubanov», «Altynshash», «Qyz Jibek», «Ánnen-operaǵa», «Ánshi baqyty» atty eńbekteri jaryq kórgen.
67 jyl buryn (1950) Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy syılyǵynyń laýreaty IBRAEV Shákir dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynda týǵan. S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti), KSRO Ǵylym akademııasy Shyǵystaný ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
Eńbek jolyn Qazaq KSR Ǵylym akademııasy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aǵa laboranty, kishi ǵylymı qyzmetkeri bolyp bastaǵan. 1982-1989 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy, dotsenti. 1989-1995 jyldary - Qazaq KSR Ǵylym Akademııasy Ádebıet jáne óner ınstıtýty janyndaǵy Ǵylymı qoljazbalar ortalyǵynyń jetekshisi. 1995-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym Akademııasy Muhtar Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń dırektory. 2000-2001 jyldary - Egeı ýnıversıtetiniń professory (Túrkııa). 2001-2003 jyldary - Qoja Ahmet ıAsaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetiniń vıtse-prezıdenti (prorektory). 2003-2007 jyldary - Qoja Ahmet ıAsaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıteti janyndaǵy ǵylymı ortalyqtyń dırektory qyzmetterin atqarǵan. 2007-2010 jyldary - Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy Kókshetaý memlekettik ýnıversıtetiniń rektory.
«Qazaq eposy», «Epos álemi», «Qorqyt ata kitaby» atty kitaptardyń jáne 60-tan astam ǵylymı jarııalanymnyń avtory. «Túrki álemine sińirgen eren eńbegi úshin» syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym jáne bilim mınıstrliginiń memlekettik ǵylymı stıpendııasynyń ıegeri, Halyqaralyq Shyǵystaný qoǵamdastyǵynyń múshesi, Halyqaralyq Folklor komıtetiniń múshesi. 2002 jyldan «Túrkologııa» halyqaralyq jýrnalynyń bas redaktory, Shyńǵys Aıtmatov Halyqaralyq qoǵamdyq akademııasynyń naqty múshesi, 2004 jyldan Túrki álemi qaýymdastyǵynyń atqarýshy dırektory. 2010 jyldyń 10 qarashasynda Halyqaralyq túrki akademııasynyń prezıdenti bolyp saılandy.
20-dan astam Halyqaralyq kongrester men ǵylymı-teorııalyq konferentsııalarǵa qatysqan. 120-dan astam ǵylymı maqalalary men baıandamalarynyń, 7 monografııanyń avtory, 10-nan astam ǵylymı jınaqtardy basyp shyǵarǵan.