31 MAMYR. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
31 mamyr, SENBІ
Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni. Elbasynyń Jarlyǵymen saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý jyly bolyp atalǵan 1997 jyldan bastap atap ótiledi. Bul kún Qazaqstan úshin aıryqsha maǵynaǵa ıe. Tarıh órisine oraı, bizdiń respýblıkamyz mıllıondaǵan keńestik azamattardyń jer aýdarylǵan mekenine aınalǵan.
«Halyq jaýlaryn» anyqtaý boıynsha josparly jumys júrgizilgen. Sol kezderdegi qatigez saıasat nátıjesinde qýǵyn-súrginge ushyraǵandardyń ózderi ǵana emes, olardyń jaqyndary da japa shekti.
Osy kezeń aralyǵynda Qazaqstanda 103 myń adam qýǵyn-súrginge ushyraǵan jáne 25 myń adam atý jazasyna kesilgen. Naq osy jyldary qazaqstandyq ǵylym, mádenıet jáne saıasat salasynyń zııaly qaýym ókilderi atylǵan.
Táýelsiz Qazaqstanda alǵashqy bolyp qabyldanǵan zańdardyń biri - 1993 jylǵy sáýirdiń 14-indegi «Jappaı saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý týraly» QR Zańy.
Dúnıejúzilik temekisiz kún. Halyqaralyq temeki tartýmen kúres kúni. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy 1988-inshi jyly mamyrdyń 31-in Dúnıejúzilik temekisiz kún dep jarııalady. Álemdik qaýymdastyq aldyna - HHІ ǵasyrda temeki tartý máselesin joıýǵa qol jetkizý mindeti qoıyldy.
Dúnıejúzilik aqquba qyzdar kúni. Kóptegen anekdot keıipkerleri, shashtaraz óneri men totyq sýteginiń tutqyndary, glamýr áleminiń beıkúná qurbandary, solıarıı men sılıkon ámirshileri, naǵyz djentlmenderdiń súıiktileri jáne áıeldiń joǵary logıkasynyń ıeleri. Barlyǵy osy kúndi alǵashqy ret 2006 jyly laıyqty atap ótti. «Brıllıantovaıa shpılka» atty syılyq tapsyrý rásimi ótti - bul aqqubalarǵa arnalǵan birinshi syılyq.
Ǵalymdardyń esepteýi boıynsha taza aqqubalar ómirde az bolyp keledi, olardyń esebi boıynsha 2202 jylǵa deıin aqqubalar jer betinen múldem joǵalyp ketedi. Sońǵy 50 jyl ishinde búkil jer shary turǵyndarynyń jalpy sanynan aqqubalar sany 49 paıyzdan 14 paıyzǵa deıin qysqardy. Onyń sebebi birneshe: birinshiden, bala aqquba bolyp týylýy úshin, onyń ata-anasynyń shashtary aqshyl bolýy kerek. Ekinshiden, qara shashqa ıe elderdiń halqy udaıy ósýde, al eýropalyqtar - nemister, skandınavtyqtar, reseılikter «aqquba genin» tasymaldaýshylar kóbinde bir balamen ǵana shekteledi. Aqshyl shashy bar sońǵy adam Fınlıandııada dúnıege keledi degen tujyrym bar, óıtkeni onda aqshyl shashy bar adamdar kóp kezdesedi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 9 jyl buryn (1925) Qyzylordada Qazaqstan kásipodaǵynyń alǵashqy sezi bolyp ótti.
1 8 jyl buryn (1996) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen «Qoǵamdyq birlestikter týraly» Zań qabyldandy.
1 2 jyl buryn (2002) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Nursultan Nazarbaev saıası-qýǵyn súrgin qurbandaryna arnalǵan eskertkishti ashty. Eskertkish XX ǵasyrdyń 30-shy jyldarynda tutqyndardy jappaı atý orny bolǵan Jańajol eldi-mekeninde ornatylǵan. Jalpy 1930-1953 jyldary aralyǵynda 40 mıllıonnan astam keńes azamattary repressııaǵa ushyraǵan. Ásirese bul zańsyz jazalaýǵa Keńes Odaǵy quramynda bolǵan barlyq halyqtar men ulttardyń betke ustar ıntelegentsııa ókilderi ushyraǵan. Osy kezeńde elimizdegi qazaqtardyń 40 paıyzy qaza tapqan. Al Qazaqstan aýmaǵynda ornalasqan lagerlerge koreıler, polıaktar, Edil nemisteri, Qyrym tatarlary, Kavkaz halyqtary jáne basqa da ult ókilderi qonys aýdarylyp kelgen.
9 jyl buryn (2005) Petropavlda N.Pogodın atyndaǵy oblystyq drama teatrynyń aldynda saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna arnalǵan eskertkish ornatyldy.
7 jyl buryn (2007) Elbasy Nursultan Nazarbaev Aqmola oblysy Tselınograd aýdany Aqmol aýylynda ornalasqan saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna arnalǵan «Aljır» memorıaldyq-murajaı kesheniniń ashylý rásimine qatysty.
7 jyl buryn (2007) tanymal ǵalym-zańger, akademık Salyq Zımanovtyń «Memleket jáne munaı operatsııalary salasyndaǵy sharttar» atty kitaby jaryq kórdi.
Kitap memleket pen munaı ınvestorlary arasyndaǵy qarym-qatynastarǵa arnalǵan. Sheteldik ınvestorlar jáne merdigerlik uıymdar qatysatyn munaı operatsııalary salasyndaǵy «memleket - sharttar - zań shyǵarý» júıesinde paıda bolatyn teorııalyq jáne qoldanbaly qarym-qatynastar qarastyrylǵan.
ESІMDER
90 jyl buryn (1924) Qazaqstannyń eńbek sińirgen shahteri, Sotsıalıstik Eńbek Eri, «Shahter dańqy» ordeniniń tolyq ıegeri, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty KÝRJEI Stanıslav Pavlovıch dúnıege keldi.
Ýkraınada týǵan. Qaraǵandy taý-ken tehnıkýmyn, Tomsk polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. «Qaraǵandy kómir telimi» tresiniń telim bastyǵy, shahtanyń taý-ken sheberi, «Severnyı» telimi bas ınjeneriniń orynbasary, Ertis kómir telimi dırektsııasynyń bastyǵy, «Bogatyr» teliminiń bastyǵy qymzetterin atqarǵan. 1988 jyly zeınet demalysyna shyqqan. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń 11-shi shaqyrylmyna depýtat bolyp saılanǵan.
2 márte «Lenın», «Eńbek Qyzyl Tý», 2-shi dárejeli «Dostyq» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
4 9 jyl buryn (1965) Shyǵys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary MURATOV Jomart Haıdaruly dúnıege keldi.
Kıev qalasynda dúnıege kelgen, ulty - qazaq. 1989 jyly Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn ekonomıst mamandyǵy boıynsha támamdaǵan. Eńbek jolyn Keńestik Armııa qataryndaǵy qyzmetten keıin tokar-karýselşıktiń shákirti bolyp bastaǵan. Odan keıin 15 jyl boıy bıznes salasyndaǵy túrli basshylyq laýazymdarda jumys istegen. 2004-2009 jyldary - «Járdem-Agro» agrarlyq-ınvestıtsııalyq kompanııa» JShS-niń atqarýshy dırektory. 2009 jylǵy maýsymda - Shyǵys Qazaqstan oblysynyń qurylys basqarmasynyń bastyǵy. 2010 jylǵy 16 shildeden - Ulan aýdanynyń ákimi. 2012 jylǵy 25 qańtarda Shyǵys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy.
20 9 jyl buryn (1805-1870) ıtalıandyq kompozıtor PÝNI Tsezar dúnıege keldi.
Italııada týǵan. Genýıadaǵy mýzykalyq mektepti bitirgen.
Óziniń kompozıtorlyq qyzmetin opera jazýdan bastaǵan. Kompozıtordyń operalary Italııadan basqa, Londonda, Venada, Berlınde oryndalǵan. 1820 jyldyń aıaǵynda tanymal balerınalar M.Talonǵa, H.Grızıǵa, F.Elsnerge arnap balet jazǵan.
«Esmeralda», «Katarına, doch razboınıka», «Mramornaıa nevesta», «Skrıpka dıavola», «Naıada ı rybak» atty tanymal baletterdiń avtory.
1850 jyly Pýnı Peterborǵa (Reseı Federatsııasynyń Sankt-Peterbor qalasy) kóship kelip, bul jerde 35 balet jazǵan. Olardyń ishinde «Doch faraona», «Konek-Gorbýnok», P.Ershovtyń ertegisi boıynsha «Tsar-devıtsa» jáne taǵy basqalary bar.
59 jyl buryn (1955) reseılik mýzykant, ánshi, ánder avtory, Reseı halyq ártisi KÝZЬMIN Vladımır Borısovıch dúnıege keldi.
56 jyl buryn (1958) «Qazkommertsbank» AQ basqarýshy dırektory ıAKÝShEV Aleksandr Vasılevıch dúnıege keldi.