31 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
31 qazan. JUMA
Únemdeýdiń halyqaralyq kúni. 1988 jylǵy qazannyń 27-sinde 29 eldiń jınaq kassalarynyń ókilderi Mılanda ózderiniń birinshi halyqaralyq arnaıy kongresterine jınaldy. Kongress jumysynyń sońǵy kúni - qazannyń 31-inde «barlyq elderdegi jınaq banktik ınstıtýttardyń birinshi quryltaıyn este qaldyrý» ıdeıasy ómirge kelip, bul kúndi «Halyqaralyq únem kúni» (International Saving Day) retinde jyl saıyn atap ótýge sheshim qabyldandy. Alaıda quryltaıshylardyń pıǵylynsha, bul kúni tek aqshany únemdep qana qoımaı, únemdi keń maǵynasynda: ýaqyt únemdeýge, zattarǵa uqypty qarý, t.b. máselelerge qoldanýǵa arnaý qajet. 1989 jyly BUU nusqaý qabyldap, onda qazannyń 31-in Halyqaralyq únem kúni etip bekitti.
Ekvadordyń ulttyq týy kúni. Ekvadordyń kóldeneń sary, kók jáne qyzyl tústi beldeýli týy 1860 jylǵy 26 qyrkúıekte qabyldanǵan. Ekvadorlyq týdyń sary túsi kún sáýlesin, jerdiń baılyǵyn, bıdaı men júgeri alqabyn, eldiń dáýlettiligin beınelese; kók tús - aspannyń, ózender men Tynyq muhıtty; qyzyly - bostandyq úshin kúrestegi patrıottardyń tógilgen qanyn beıneleıdi.
Qara teńizdiń halyqaralyq kúni. 1996 jyly qara teńiz janyndaǵy alty el - Bolgarııa, Rýmynııa, Túrkııa, Grýzııa, Reseı jáne Ýkraına Qara teńizdi qorǵaýǵa jáne saýyqtyrýǵa strategııalyq áreket josparyna qoldaryn qoıdy. Bul jospar teńiz jaǵdaıy jan-jaqty zerttelip, sońǵy úsh on jyldyqpen salystyrǵanda teńiz ortasynyń ómir súrý mańyzdylyǵy tómendegeni anyqtalǵan soń jasalyp shyǵardy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
143 jyl buryn (1871) Birjan men Sara arasyndaǵy aıtys ótti. 9 jyl buryn (2005) Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlysymen Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti janynda Ǵarysh jónindegi keńes quryldy. 9 jyl buryn (2005) Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Kókpekti aýylynda jańa meshit ashyldy. 7 jyl buryn (2007) Pavlodar oblysynyń Jertumsyq aýylynda kezinde Uly Otan soǵysynyń maıdan dalasynan oralmaı qalǵan jaýyngerlerge arnalǵan Dańq obelıski turǵyzyldy. Stellada - Otan úshin ómirin qıǵan 40 jerles-jaýyngerdiń esimderi qashap jazylǵan. 7 jyl buryn (2007) S.Amanjolov atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetinde «Osnovy ımıdjelogıı na prımere Pervogo Prezıdenta Respýblıkı Kazahstan» atty kitabynyń tanystyrylymy boldy. Bul belgili jınaqtyń ekinshi baspasy, onda ǵalymdardyń, belgili saıasatkerler men memleket qaıratkerleriniń maqalalary jınalǵan.
3 jyl buryn (2011) Qazaq ádebıetiniń belgili klassıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Ákim Tarazı, daryndy jas jazýshy Asqar Altaı, dramatýrg, Qazaqstan Jastar odaǵy syılyǵynyń laýreaty Roza Muqanova álem ádebıetin damytýǵa eleýli úles qosqany úshin Frants Kafkı medali men arnaıy dıplom aldy. 2 jyl buryn (2012) Óskemenniń Sogra kentinde kún batareıasyna arnalǵan fotoelektrlik úlgi óndiretin zaýyt salyna bastady. 2 jyl buryn (2012) Qazaqstanda Koreı Respýblıkasynyń Prezıdenti Lı Men Baktyń «Chýdes ne byvaet!» («Ómirde ǵajaıyp nárse óz-ózinen bola salmaıdy!» degen kitaby qazaq tilinde jaryq kórdi. Aýdarma avtory - jazýshy-pýblıtsıst, halyqaralyq qazaqstandyq-kýbalyq dostyq qoǵamynyń vıtse-prezıdenti, Qazaqstan jýrnalıster odaǵynyń múshesi Baqytqoja Rústemov. 30 jyl buryn (1984) Úndistannyń premer-mınıstri Indıra Gandıdi óz qorǵaýshylar óltirdi. 3 jyl buryn (2011) Jer betinde jeti mıllıardynshy turǵyn dúnıege keldi. Bul derekter BUU halyq qorynyń esebine sáıkes alyndy.
ESІMDER
76 jyl buryn (1938) rejısser, Qazaqstannyń halyq ártisi, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, táýelsiz «Platınaly Tarlan» syılyǵynyń laýreaty, professor ANDRIASıAN Rýben Sýrenovıch dúnıege keldi. Erevan ýnıversıtetin, Erevan teatr-kórkemóner ınstıtýtyn bitirgen. Qostanaı oblystyq orys drama teatrynyń, Qyzylorda oblystyq qazaq drama teatrynyń, Qazaq balalar men jasóspirimder teatry orys bólimshesiniń rejısseri bolyp eńbek etken. M.Lermontov atyndaǵy Memlekettik akademııalyq orys drama teatrynyń kórkemdik jetekshisi bolǵan. Ol teatr sahnasyna kóptegen qoıylymdardy shyǵaryp, ózindik rejısserlik qoltańbasyn tanytty. «Eńbek Qyzyl Tý», «Dostyq» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. 70 jyl buryn (1944) Reseıdiń eńbek sińirgen ártisi RıAZANOVA Raısa Ivanovna dúnıege keldi. Soltústik Qazaqstan oblysynyń Petropavl qalasynda týǵan. Rıazan mýzykalyq-pedagogıkalyq ýchılışesin, A.V.Lýnacharskıı atyndaǵy memlekettik teatr óneri ınstıtýtyn bitirgen. Mýzykalyq mektep oqytýshysy qyzmetin atqarǵan. 1979 jyldan - M.Gorkıı atyndaǵy kınostýdııasynyń aktrısasy. «Moskva slezam ne verıt», «I vse-takı ıa lıýblıý...», «Ne rodıs krasıvoı», «Dve sestry», «Next 3», «Angel-hranıtel», «Montekrısto», «Vsegda govorı «vsegda» atty kınolarynda oınaǵan. KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty. 66 jyl buryn (1948) keskindemeshi, músinshi, dekoratıvtik-qoldanbaly óner sýretshisi, Qaraǵandy q. Sýretshiler odaǵynyń sýretshisi QALQABAEV Murat Ábdiramanuly dúnıege keldi. Shymkent oblysynda týyldy. N.V. Gogol atyndaǵy Almaty kórkem ýchılışesi (1970); Lvovsk memlekettik qoldanbaly jáne dekoratıvtik óner ınstıtýty (1975). Jumys janry - kıiz, kilem toqymasy, dekoratıvtik, monýmentaldyq plastıka. Avtor - «Qobyz» monýmentiniń avtory (birlesken avtorlyq, 2003), «Qazaqstan jerinde qýǵyn-súrgin jyldary qaza bolǵandar» (birlesken avtorlyq, 2004), «Stalındik qýǵyn-súrgin jyldary qaza tapqan reseılikterge estelik belgi» (2004), «Qaza tapqan shahterlerge» eskerkishi birlesken avtorlyq, 2006). QR Sýretshiler akademııasynyń akademıgi. 1976 jyldan bastap búkilodaqtyq, halyqaralyq, shetel, respýblıkalyq, oblystyq kórmelerge qatysqan. 57 jyl buryn (1957) Qazaq memlekettik akademııalyq Ǵ. Músirepov atyndaǵy balalar men jasóspirimder teatrynyń akteri RAQYShEV Sáken Mamytqanuly týdy. Almaty oblysynda týylǵan. Almaty memlekettik teatr-kórkem ýnıversıtetin bitirgen, teatr, kıno ártisi. Qoıylymdary: «Aqan Seri - Aqtoqty» Ǵ. Músirepov (Murat), «Qazaqsha kúres» S. Balǵabaeva (Moldybaı), «Adam alasy ishinde» A. Ostrovskogo (Kýrgaev), «Jas Abaı» M. Áýezov (Súıindik), «Zaman aqyr» B. Muqaı (Dostan), «Alma baǵy» T. Temenova (Sáken), «Qudalyq» B. Álimjanov (Dókeı) jáne t.b. «Eńbek sińirgeni úshin» medalimen marapattalǵan.
382 jyl buryn (1632-1675) gollandtyq keskindemeshi VERMEER ıAn (tolyq aty-jóni - ıAn van der Meer van Delft) dúnıege keldi. 119 jyl buryn (1895-1970) aǵylshyn áskerı tarıhshysy jáne teoretıgi LIDDEL Gart (Bezıl Genrı) dúnıege keldi. 92 jyl buryn (1922-198) keńestik teatr jáne kıno akteri, KSRO halyq ártisi PAPANOV Anatolıı Dmıtrıevıch dúnıege keldi. 92 jyl buryn (1922-2012) Kambodjanyń (1976 jyldan keıngi eldiń ataýy - Kampýchııa) koroli, premer-mınıstri jáne prezıdenti Sıanýk NORODOM dúnıege keldi.
50 jyl buryn (1964) ońtústikosetııalyq saıası qaıratker, álemdik qoǵamdastyq moıyndamaǵan Ońtústik Osetııayń prezıdenti KOKOITY Edýard Djabeevıch dúnıege keldi.