30 shilde: Týǵan kún ıeleri
ESІMDER
183 jyl buryn (1835-1929) ánshi, aqyn, kompozıtor JAıAÝ MUSA Baıjanuly dúnıege keldi.
Pavlodar oblysy Baıanaýyl aýdanynda týǵan. Jastaıynan halyq mýzykasymen, aýylǵa kelip-ketip júrgen ánshi-kúıshiler ónerimen tanysady. Ózi de án salyp, dombyra tartady. 1851 jyly Qyzyljarǵa (qazirgi Petropavl) kelip, orys tilin úırenedi. Ol dombyra, qobyz tartýmen qatar, syrnaı men skrıpka oınaýdy da meńgeredi. Qaladaǵy orkestrlerdiń, ánshilerdiń oryndaýyndaǵy kontsertterdi qyzyǵa tyńdaıdy. Bul onyń mýzykalyq-estetıkalyq talǵamyn qalyptastyrýda úlken ról atqardy. Jaıaý Musanyń Shoqan Ýálıhanovpen birge júrýi, Ybyraı Altynsarınniń óleńine («Kel, balalar, oqylyq») án shyǵarýy, óleńmen kúndelik jazýy, Abaıǵa óleń arnaýy, L.N.Tolstoı keıipkeriniń atyn balasyna qoıýy onyń zaman lebin tereń sezingendigin baıqatady.
1854 jyly Omby qalasyndaǵy orys mektebinde oqyǵan. Osyndaǵy kitaphanadan Sankt-Peterbýrg, Máskeý, Qazan, Orynbor, Aqmola, taǵy basqa qalalarda shyǵatyn gazet-jýrnaldarmen, kitaptarmen tanysady. Jaıaý Musanyń tyrnaqaldy týyndysy «Qyzdar-aı» Ombyda dúnıege keldi. Ol týǵan aýylyna saýatty azamat, mýzykalyq aspaptarda sheber oınaıtyn ónerpaz bolyp oralady. Kele aýyl ómirine qyzý aralasty. Ákimderdiń, bı-bolystardyń paraqorlyǵyn áshkerelep, ásirese, Baıanaýyldyń aǵa sultany Musa Shormanov pen onyń inisi Mustafanyń zorlyq-zombylyǵyn aıtyp Omby general-gýbernatoryna shaǵym jazady. Sol úshin aǵaıyndy Shormanovtar onyń astyndaǵy atyn tartyp alyp, «jaıaý» atandyrdy. Osy tusta shyǵarǵan «Aqsısa» áninde áleýmettik teńsizdikke narazylyǵyn bildiredi. Bıligi júrip turǵan Shormanovtar ártúrli jala jaýyp, 1860 jyly ony Tobylǵa 12 jylǵa jer aýdartqan. «Súıindik», «Tutqyn zary» ánderi osy kezde shyqqan. Tutqynda 2 jyl bolǵannan keıin ózi suranyp áskerge ketedi. Ony Lıtvada Ortalyq Azııa joryǵyna daıyndalyp jatqan G.Chernıaevtiń otrıadyna jiberedi. 1863-1865 jyldary osy otrıadtyń júk batalony quramynda Shymkent, Áýlıe-ata (Taraz), Vernyı (Almaty) joryǵyna qatysqan. Chernıaevtiń halyqqa kórsetken zorlyǵyna qatty narazy bolyp, týǵan aýylyna oralady. Oǵan ata jaýlary elde de tynyshtyq bermeı, qaıta qýǵynǵa salǵan. Jergilikti halyqtyń aýyr turmysyn, bıleýshilerden kórgen zorlyq-zombylyǵyn aıtyp túsindirý úshin ol Sankt-Peterbýrgqa attanady. Biraq odan da qoldaý taba almaǵan soń, Latvııada, Polshada bolyp, sońynan Qazanǵa kelip aıaldaıdy. Jaıaý Musanyń ánshilik, kompozıtorlyq óneri halyq mýzykasymen tyǵyz baılanysta damydy. Sol tusta ómir súrgen Toqsanbaı, Janaq, Túbek, Kótesh, Jańabaı syndy aqyn-jyrshylardyń dástúrlerin úlgi tutyp, jańalyqqa qulash urdy. Jaıaý Musanyń áleýmettik teńsizdikti áshkereleıtin «Aqsısa», «Haýlaý», «Shormanovqa», «Tolǵaý», «Buzaý zary», «Tutqyn zary», «Súıindik», týǵan jer tabıǵatyn sýretteıtin «Baıanaýyl», «Jazdyń kúni», «Jazda», «Ulytaý», «Saryn»; ańshylyq-saıatshylyq týraly «Turymtaı», «Qarshyǵa», «Kógershin», kúldirgi «Qulbaı», «Qazan qyzdary», mahabbatty jyrlaıtyn «Sursha qyz», «Sholpan», «Sáýlem qyzdar», «Gaýhar qyz», «Láılim»; ómirlik serigi Saparǵa arnalǵan «Keldim, Sapar, basyńa» atty ánderi bar.
Sondaı-aq ol lırıkalyq sıpattaǵy «Qyz kúıi», «Qyz bala kúıi», «Qyzqarqara», «Qamshylaý» sııaqty kúılerdiń de avtory. Jaıaý Musanyń mýzykalyq shyǵarmalary halyqtyń ánshilik-oryndaýshylyq dástúri, sondaı-aq qala áserinen paıda bolǵan marsh, bı yrǵaǵyndaǵy týyndylar negizinde damyǵan. Jaıaý Musanyń ánderinde qazaq halyq ánderinde asa sırek kezdesetin qubylys - klassıkalyq mýzykanyń formasyn quraıtyn erekshelikter «Aqsısa», «Eskendir», «Turymtaı» ánderinen anyq baıqalady. Jaıaý Musa kompozıtor, ánshi ǵana emes, óz ánderine laıyqtap, óleń shyǵarǵan aqyn. Kóptegen mysqyl óleńderimen qatar «Shal men torǵaı», «Bódene men qanshyr» atty mysaldary da bar. Jaıaý Musa kóńilge túıgenderin oryssha, qazaqsha qaǵazǵa túsirip otyrǵan. Qazaq qoǵamynyń áleýmettik. isterine belsene aralasyp, ult mádenıetine eleýli úles qosqan. Kóptegen koljazbalary Almaty, Qazan, Sankt-Peterbýrg, Omby muraǵattarynan tabylǵan. Onyń ánderi men kúılerin alǵash notaǵa túsirip, jazyp alǵandar - A.Zataevıch, A.Jubanov, B.Erzakovıch, M.Lalınov; ánderin aıtyp berýshiler - Q.Babaqov, Q.Baıjanov, Á.Qashaýbaev, Q.Lekerov, J.Elebekov jáne Jaıaý Musanyń balasy Salyq Mýsın. Onyń mýzykalyq murasyn qazaq kompozıtorlary opera («Qyz Jibek», «Er Tarǵyn», «Birjan - Sara», «Beket»), sımfonııa, estrada janrlarynda paıdalanǵan. Jaıaý Musanyń ánderi qazirgi ánshilerdiń repertýarynan oryn aldy. Ánshi beınesi kórkem shyǵarmalarda, Z.Aqyshevtiń «Jaıaý Musa» romanynda somdalǵan.
89 jyl buryn (1929-1993) tarıh ǵylymdarynyń doktory, Qazaq KSR Ǵylym akademııasy Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyǵynyń laýreaty ÁÝEZOVA Láılá Muhtarqyzy dúnıege keldi.
Tashkent qalasynda týǵan. Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń tarıh fakýltetin, KSRO Ǵylym akademııasy Shyǵystaný ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1956-1962 jyldary Qazaq KSR Ǵylym akademııasy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. 1963 jyldan M.Áýezov ádebı-memorıaldyq murajaıynyń, «Áýezov úıi» murajaıynyń dırektory qyzmetterin atqardy. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri Qazaqstan tarıhyna, Qazaqstanda jer sharýashylyǵynyń damýyna, M.Áýezov shyǵarmashylyǵyndaǵy Qazaqstan tarıhynyń máselelerine arnalǵan.
67 jyl buryn (1951) ánshi, KSRO men Qazaqstannyń halyq ártisi, Búkilodaqtyq komsomol syılyǵynyń, kásipqoı ánshilerdiń Mıhaıl Glınka atyndaǵy búkilodaqtyq, R.Shýman atyndaǵy halyqaralyq konkýrsynyń jáne Rıo-de-Janeıroda ótken Halyqaralyq baıqaýdyń laýreaty DІNІShEV Álibek Musauly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Almaty mýzykalyq ýchılışesin, Almaty konservatorııasyn bitirgen. 1976-1979 jyldary Qazaq fılarmonııasynyń, 1978-1996 jyldary Qazaq opera jáne balet teatrynyń ánshisi bolǵan. 1997 jyldan bastap «Álibek Dinishev teatry jáne vokal akademııasyn» quryp, soǵan basshylyq jasaýda.
Ol teatr sahnasynda Lenskıı (Petr Chaıkovskııdiń «Evgenıı Onegıninde»), Vladımır (Aleksandr Borodınniń «Knıaz Igorinde»), Aıdar (Ahmet Jubanov pen Latıf Hamıdıdiń «Abaıynda»), Tólegen (Evgenıı Brýsılovskııdiń «Qyz Jibeginde») t.b. partııalardy oryndap, halyqqa kontserttik-oryndaýshylyq qyzmetimen de keńinen tanyldy. Onyń repertýarynda qazaqtyń halyq ánderi, halyq kompozıtorlarynyń ánderi, sonymen qatar shetel kompozıtorlarynyń da shyǵarmalary bar. «Parasat» ordenimen, medalmen marapattalǵan.
63 jyl buryn (1955) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Arhıviniń dırektory JAPAROV Borıs Álikenuly dúnıege keldi.
1971-1976 jyldary V. I. Lenın atyndaǵy Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynda bilim aldy.
1976 jyly qyrkúıekten 1989 jyldyń qazanyna deıin Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynda ınjener, kishi ǵylymı qyzmetker, aǵa ǵylymı qyzmetker, problemalyq ǵylymı-zertteý laboratorııasynyń meńgerýshisi bolyp qyzmet atqardy. 1989 jyly qazannan 1997 jyldyń aqpan aralyǵynda QR Úkimetiniń janyndaǵy Memlekettik qyzmetshilerdiń biliktiligin arttyrý jáne qaıta daıarlaý ınstıtýtynda kafedra meńgerýshisi, prorektor jáne birinshi prorektor laýazymdarynda eńbek etti. 1977 jyly aqpanda QR Syrtqy ister mınıstrliginiń qaramaǵyna aýysyp, Túrik Respýblıkasyndaǵy QR Elshiliginiń keńesshisi (Túrkııa, Ankara qalasy) bolyp taǵaıyndaldy. Onda 1999 jyldyń shildesine deıin jumys istedi. 1999-2001 jyldary «Nokia Networks OY» fırmasynda keńesshi (Túrkııa, Ankara qalasy) bolyp istedi. 2001 jyldyń qańtarynan 2004 jyldyń jeltoqsanyna deıin Ortalyq Azııa ýnıversıtetterinde ekonomıkalyq jáne bıznestik bilim berýdi qoldaý» atty («CARANA» fırmasy) USAID (AQSh) jobasynyń basshy orynbasary, dırektory laýazymdarynda boldy. 2001 jyldyń jeltoqsanynan 2013 jyldyń qyrkúıegine deıin «KazRENA» Qazaqstannyń ǵylymı jáne bilim berý kompıýterlik jelisin paıdalanýshylar qaýymdastyǵynyń bas dırektory qyzmetin atqardy. 2013 jyldyń qyrkúıeginen 2014 jyldyń aqpanyna deıin QR Prezıdenti Arhıvi dırektorynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2014 jylǵy 5 aqpandaǵy № 265 ókimimen QR Prezıdenti Arhıviniń dırektory bolyp taǵaıyndaldy.
55 jyl buryn (1963) Qazaqstan Respýblıkasynyń Iordan Hashımıttik Koroldigindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi (2014 jyldan); Qazaqstan Respýblıkasynyń Irak, Lıvan Respýblıkasynda, Palestına memleketinde Tótenshe jáne Ókiletti Elshisiniń mindetin qosa atqarýshy BERDІBAI Azamat Rahmanqululy dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen, fılolog, arab tiliniń, qazaq tili men ádebıetiniń oqytýshysy. 1990 jyldan - S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetinde oqytýshy. 1992 jyldan QR SІM aımaqtyq basqarmalary men departamentterinde túrli qyzmetter atqardy. 2006 jyldan - QR-nyń Dýbaı qalasyndaǵy bas konsýly. 2007-2014 jyldary Qazaqstannyń Katar memleketindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl» (2001), «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Astananyń 10 jyldyǵy» (2008) medaldarymen marapattalǵan.
51 jyl buryn (1967) Atyraý oblysynyń ákimi NOǴAEV Nurlan Asqaruly dúnıege keldi.
Bilimi joǵary, I.Gýbkın atyndaǵy Máskeý memlekettik munaı jáne gaz akademııasyn, Qazaq memlekettik basqarý akademııasyn, Reseı Syrtqy ister mınıstrligi janyndaǵy "Halyqaralyq qatynastar ýnıversıteti" Máskeý memlekettik ınstıtýtyn, taý-ken ınjeneri, ekonomıst, halyqaralyq qatynastar mamany, ákimshilik iskerlik jónindegi sheber mamandyqtary boıynsha bitirip shyqqan. Qazaq, orys, túrik, aǵylshyn tilderin erkin meńgergen. Eńbek jolyn Aqtóbe oblysy, Qandyaǵash stansasynda elektr sheberi bolyp bastaǵan. 1993-1995 jyldary - Máskeý qalasyndaǵy "Gılı-Pasker" JShS-ynda munaı ónimderi jónindegi aǵa sarapshy, bólim bastyǵy, bas dırektor. 1995-1996 jyldary - Almaty qalasyndaǵy "Otyrar Ltd" shaǵyn kásiporny bas dırektorynyń orynbasary. 1996-2006 jyldary - "Qazaqtúrikmunaı" JShS-ynda marketıng jónindegi ınjener, munaı jáne munaı ónimderin satý, marketıng bóliminiń bastyǵy, bas dırektor. 2006 jyldyń aqpan aıynan bastap "QazMunaıGaz Ulttyq kompanııasy" AQ-nyń atqarýshy dırektory. 2006 jyldyń tamyz aıynan QR Energetıka jáne mıneraldy resýrstar mınıstrligi munaı ónerkásibi departamentiniń dırektory bolyp istegen. 2007 jyldyń qyrkúıeginen 2010 jyldyń sáýir aıyna deıin - Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary. 2010 jyldyń sáýir aıynan 2012 jyldyń qańtaryna deıin - oblys ákiminiń birinshi orynbasary. 2012 - 2016 jyldary Batys Qazaqstan oblysynyń ákimi boldy.
Qazirgi qyzmetinde 2016 jyldyń naýryz aıynan beri.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
27 jyl buryn (1991) konkımen júgirý sportynyń halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, short-trekten sport sheberi AIDOVA Ekaterına Valerevna dúnıege keldi.
Qaraǵandy qalasynda týǵan. E.A.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetinde oqydy. 500 metrge júgirýden jastar arasyndaǵy Álem kýbogynda (Germanııa, 2008 jyl) 2-oryn; 500 metrge júgirýden jastar arasyndaǵy álem kýbogynda (Gollandııa, 2009 jyl) 2-oryn; 1000 metrge júgirýden HHІ qysqy Olımpıada oıyndarynda (Vankýver, Kanada, 2010 jyl) 16-oryn; 500 metrge júgirýden jastar arasyndaǵy Álem kýbogynda 1-oryn, 1 000 metrge júgirýden 1-oryn (Berlın, Germanııa); 500 metrge júgirýden jastar arasyndaǵy Álem chempıonatynda 1-oryn (Máskeý, Reseı) aldy.
Úsh Olımpıadaǵa qatysqan (Vankýver-2010, Sochı-2014, Phenchhan-2018).
155 jyl buryn (1863-1947) amerıkandyq «Ford» kompanııasynyń negizin qalaýshy Genrı FORD dúnıege keldi.
71 jyl buryn (1947) Gollıvýd juldyzy, akter, kásipker jáne saıası qaıratker Arnold Aloıs ShVARTsENEGGER dúnıege keldi.