30 NAÝRYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
30 NAÝRYZ, JEKSENBІ
Jerdi qorǵaý kúni. Izraıl basyp alǵan aýmaqtan qýylǵan arab turǵyndaryn jáne 1976 jyly arab jerlerin kúshtep tartyp alýǵa qarsy sherýge qatysyp, Izraıl polıtsııasynan zardap shekken azamattardy eske alý maqsatynda jyl saıyn atap ótiledi.
AQSh-taǵy ulttyq dárigerler kúni. Bul kún alǵash ret 1991 jyly el Kongressi men Senaty Ulttyq dáriger kúnin bekitkennen keıin toılana bastaldy. Atalmysh mereke týraly rezolıýtsııa 1990 jyly Prezıdent Dj.Býsh qol qoıǵannan keıin qabyldandy. Jalpy, bul mereke 1842 jyly dáriger Kraýford Long aneztezııany alǵash ret paıdalanǵan kúnniń jyldyq merekesine arnalyp atalyp ótedi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
4 4 jyl buryn (1970) jazýshy Ádı Sháripovtyń (1912-1993) «Bir ishiktiń tarıhy» atty povesi jaryq kórdi. Onda soǵys jyldary adamdardyń Otan úshin kúreste qaıtpas qaısarlyqtary beınelengen.
2 1 jyl buryn (1993) ıtalıandyq «Ekos» jýrnaly Qazaqstanǵa arnalǵan arnaýly sanyn shyǵardy. Basylym qazaq, orys, ıtalıan, aǵylshyn tilderinde jaryq kórdi. Onda Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń suhbaty berilgen.
1 3 jyl buryn (2001) «Bolashaq» QR Prezıdentiniń halyqaralyq stıpendııasy túlekteriniń qaýymdastyǵy» quryldy.
1 3 jyl buryn (2001) «Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «Bolashaq» Halyqaralyq stıpendııasy stıpendıattarynyń Qaýymdastyǵy» quryldy. Uıymnyń negizgi maqsaty - túlekterdi qoǵamdyq ómirde jumyldyrý men belsendiligin arttyrý, túlekterdiń kúsh-jigerin, olardyń ómirindegi, tájirıbelik qyzmetinde kezdesetin máselelerdiń tıimdi sheshimderin izdestirý úshin ujymdyq tájirıbeni yqpaldastyrý bolyp tabylady. Qaýymdastyqtyń negizgi mindetteriniń biri - Áleýmettik-ekonomıkalyq máselelerdi sheshý úshin túlekterdiń kúsh-jigerin, zııatkerligin, shyǵarmashylyǵyn jáne iskerlik áleýetin biriktirý, Qazaqstan Respýblıkasynyń ekonomıkalyq, álýmettik jáne saıası progresine múmkindik beretin jasampazdyq is-sharalardy ótkizý.
«Bolashaqtyqtardyń» quqyqtary men qyzyǵýshylyqtaryn qorǵaýǵa, birtutas shańyraqqa biriktirip uıymdastyrýdy Qaýymdastyq ózine jaýapkershilikke aldy.
8 jyl buryn (2006) AQSh-tyń mádenıet jónindegi birlesken jıyny men Amerıkalyq geografııa ınstıtýty ózara keńese kele qazaqstandyq belgili ǵalym, Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń akademıgi Saǵyndyq Satybaldyny halyqaralyq beıbitshilik syılyǵymen marapattady.
Beıbitshilik úshin syılyǵy qoǵamda ózgerister engizgen jáne óziniń erekshe daryndylyǵymen kózge túsken adamdarǵa ǵana beriledi. Bul syılyqty berýdegi maqsat - týma talant tulǵalardyń saıasat, ekonomıka, din jáne etnıkalyq salada asa joǵary nátıjelerge qol jetkizgen eńbekterin nasıhattap qana qoımaı, olardyń keńinen taralýyna jaǵdaı jasaý. S.Satybaldy bul syılyqqa qoǵamdy damytýǵa arnalǵan ekonomıkalyq tyń jobalary úshin ıe bolyp otyr.
Saǵyndyq Satybaldyuly Satybaldın Qostanaı oblysy Semıozer aýdanynyń (qazirgi Áýlıekól) Jangeldın atyndaǵy keńsharda 1937 jylǵy mamyrdyń 5-inde dúnıege keldi. 1960 jyly S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) ekonomıka fakýltetin bitirdi. 1962 jyly halyq sharýashylyǵyn josparlaý kafedrasynyń aǵa oqytýshysy bolyp taǵaıyndaldy. Akademık S.Satybaldın 400-den astam ǵylymı eńbekti, zerteýlerdi, sonyń ishinde 45 ujymdyq monografııalardy, oqýlyqtardy jarııalady. Olar TMD elderinde, AQSh, Vetnam, Ońtústik Koreıa, Japonııa, QHR, Shvetsııa, Pákistan jáne álemniń basqa memleketterinde basyp shyǵarylǵan.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstanda Halyqaralyq jazýshylar men pýblıtsıster qaýymdastyǵynyń resmı ókildigi ashyldy. Halyqaralyq qaýymdastyqtyń elimizdegi ókildigi Almatydan oryn aldy.
Álemniń 35 memleketinde 4 jyldan beri tyńǵylyqty jumystar atqaryp kele jatqan qaýymdastyq bizdiń aqyn-jazýshylarymyzdy, pýblıtsıst-jýrnalısterimizdi sol elderge tanytý maqsatynda ister atqaratyn bolady. Qaýymdastyqtyń shtab-páteri Londonda, Ortalyq Eýropa bıýrosy Pragada, baspa ortalyǵy men Basqarma orny Rıgada.
7 jyl buryn (2007) Pavlodarda «Serpin» jastar gazetiniń qazaq tilinde alǵashqy sany jaryq kórdi.
Ózderiniń qataryna bozbalalar men qyzdardy toptastyrǵan «Ulan» jastar uıymynyń bastaýymen qurylǵan bul gazet memlekettik til men ulttyq mádenıetti úırenýdi nasıhattaıdy.
Gazettiń basty baǵyttarynyń biri - jas urpaqty otansúıgishtik sezimge tárbıeleý. Tırajy eki myń dana bolyp, aıyna eki ret shyǵady.
6 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qosymsha aıyrym emblemasyn qabyldaýǵa qatysty 1949 jylǵy 12 tamyzdaǵy Jeneva konventsııasyna qosymsha hattamany (ІІІ Hattama) ratıfıkatsııalaý týraly», «Innovatsııalyq qyzmetke memlekettik qoldaý kórsetý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańdarǵa qol qoıdy.
6 jyl buryn (2009) Pavlodardaǵy Shaferdiń murajaı-úıi halyq ánshisi Jamal Omarovanyń oryndaýyndaǵy ánderden quralǵan «Meniń Qazaqstanym» atty lazerlik jınaǵyn shyǵardy.
Dıskige ánshiniń 1950-1970 jyldar aralyǵyndaǵy repertýarynan alynǵan 21 týyndy engizilip otyr. Olardyń barlyǵy Naým Shaferdiń kollektsııalaryndaǵy vınıl kúıtabaqtarynan jazylyp alyndy.
4 jyl buryn (2010) Almaty men Astana qalalarynda 2011 jyly ótetin 7-shi Qysqy Azııa oıyndarynyń bastalýyna qansha kún qalǵanyn esepteıtin keri esepteý tablosy saltanatty túrde iske qosyldy. 2011 jyly 30 qańtar men 6 aqpan aralyǵynda Almaty, Astana qalalarynda 7-shi Qysqy Azııa oıyndary ótti.
Keri esepteý tablosyn iske qosý saltanaty Astanamen bir mezgilde Almaty qalasynda da ótti. Elimizdiń bas qalasynda tablo «Astana-Arena» jańa fýtbol stadıonynyń alańynda ornatylsa, ońtústik astanada ol Balýan Sholaq atyndaǵy sport saraıynyń aldynda oryn tepti.
4 jyl buryn (2010) Islam Konferentsııasy Uıymynyń janynan Qazaqstannyń Turaqty ókildigi ashyldy.
Bul qadam bizdiń elimizdiń álemniń 57 memleketiniń basyn qosyp otyrǵan osynaý bedeldi halyqaralyq birlestikpen ózara qarym-qatynasyn nyǵaıtýǵa baǵyttalyp otyr.
ESІMDER
13 6 jyl buryn (1878-1941) ǵalym, Qazaqstan faýnasyn zertteýshi, bıologııa ǵylymynyń doktory KAShKAROV Danııl Nıkolaevıch dúnıege keldi.
Reseıde týǵan. Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń jaratylystaný bólimin jáne medıtsına fakýltetin bitirgen. 1919-1941 jyldary Orta Azııa ýnıversıtetiniń, Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetiniń omyrtqalylar zoologııasy kafedrasyn basqarǵan. Ol Orta Azııa men Qazaqstannyń qurlyq omyrtqalylary faýnasy men ekologııasyn zerttegen. Respýblıkada Aqsý-Jabaǵyly qoryǵyn uıymdastyrý qajettigin negizdep bergen. Ǵalymnyń zoologııa jáne janýarlar ekologııasy jaıyndaǵy oqýlyqtary men monografııalary jaryq kórgen.
10 6 jyl buryn (1908-1966) bıologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan memlekettik syılyǵynyń laýreaty DOLGÝShIN Igor Aleksandrovıch dúnıege keldi.
Reseıde týǵan. Lenıngrad orman tehnıkasy akademııasyn bitirgen. 1933 jyldan Qazaq KSR Ǵylym akademııasy Zoologııa ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi bolǵan. Ǵalym respýblıkadaǵy ornıtologııalyq zertteýlerge basshylyq jasaǵan. Dala ornıtofaýnasyndaǵy ındımızm jaıly arnaıy tujyrymdama usynyp, onda Jerorta teńizi faýnasyn jeke zoogeografııalyq oblys tarmaǵy dep bólýdiń qate ekendigin dáleldegen. Qazaqstan aýmaǵyn ornıtologııalyq turǵyda birneshe aımaqqa bólip, munda ondatrany jersindirý jumysyna qatysqan. Ań sharýashylymen, qustardy qorǵaý máselelerimen de shuǵyldanǵan. «Qazaqstan qustary» 5 tomdyq jınaq avtorlarynyń biri.
8 8 jyl buryn (1926-1991) qoǵam qaıratkeri, Qazaq KSR-niń eńbegi sińgen qurylysshysy YQSANOV Mustahym Biláluly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysy Jánibek aýdanynda týǵan. Almaty temir jol tehnıkýmyn, Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. 1952-1954 jyldary - Almaty qalasy LKJO Frýnze aýdandyq komıtetiniń birinshi hatshysy. 1954-1957 jyldary - «Jetisaıqurylys» tresiniń bastyǵy, bas ınjeneri, óndiristik-tehnıkalyq bóliminiń bastyǵy, proraby. 1957-1961 jyldary - Qazaqtyń ırrıgatsııa qurylysy tresiniń bastyǵy. 1961-1962 jyldary - Ilıchev aýdandyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1962-1963 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy ólkelik sý sharýashylyǵy basqarmasynyń bastyǵy. 1963-1966 jyldary - Qyzylorda oblystyq partııa komıtetteriniń birinshi hatshysy. 1966-1970 jyldary - Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi tóraǵasynyń orynbasary. 1970-1971 jyldary - Jambyl oblystyq partııa komıtetteriniń birinshi hatshysy. 1971-1975 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq komıtetiniń hatshysy. 1975-1986 jyldary - Oral oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1986 jyldary - Úlken Almaty kanaly jáne Bartoǵaı sý qoımasyn paıdalaný jónindegi basqarmanyń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. 1986 jyly zeınetkerlikke shyqqan.
Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi 6-7-shi shaqyrylymynyń depýtaty. KSRO Joǵarǵy Keńesiniń 7-8, 10-11-shi shaqyrylymdarynyń depýtaty.
Lenın, Qazan revolıýtsııasy, Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. Oral qalasyndaǵy ol turǵan úıge eskertkish taqta ornatylǵan. Yqsanov atyndaǵy ujymdyq sharýashylyq bar.
7 4 jyl buryn (1940) zań ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaq gýmanıtarlyq zań ýnıversıtetiniń basqarma tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasynyń qurmetti sýdıasy NÁRІKBAEV Maqsut Sultanuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen.
Ádilet Mınıstrliginde jáne Respýblıka prokýratýrasynda jumys istegen. 1992-1993 jyldary Prezıdent apparatynda jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń Mınıstrler Kabınetinde qyzmet etti. 1995-96 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Bas prokýrory. 1996-2000 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy sotynyń tóraǵasy. 2000 jyldan - «Qazaq gýmanıtarlyq zań ýnıversıteti» AQ prezıdenti. 2004 jyldan Jalpy qoǵamdyq «Qazaqstannyń demokratııalyq partııasynyń» tóraǵasy.
2-shi dárejeli Memlekettik zań keńesshisi, joǵary dárejedegi sýdıa. Jetkinshek jáne zań, balalyqty zańmen qorǵaý, azamattyq quqyqty sotta qorǵaý, Qazaqstan Respýblıkasynyń qylmystyq zańy taqyryptaryna jazylǵan kitaptardyń jáne 50-den astam ǵylymı maqalanyń avtory. Kórkem ádebıetpen aınalysady. «Nemis jazýshylarynyń povesteri» jınaǵyna 2 aýdarmasy engen. «Tergeýshi» povesi jáne «Jetisý - jeruıyǵym» ániniń avtory.
«Parasat», ІІ dárejeli «Barys» ordenderimen, «Astanaǵa 10 jyl» medalimen marapalttalǵan. Eýropalyq Bıznes qaýymdastyǵynyń «Sokrat» halyqaralyq marapatynyń ıegeri.
6 3 jyl buryn (1951) «Bal-ara» Qazaqstan ulttyq omartashylary odaǵynyń prezıdenti TEREŞENKO Sergeı Aleksandrovıch dúnıege keldi.
Reseı Federatsııasynyń Prımorsk óńirinde týǵan. Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn, Almaty joǵary partııa mektebin bitirgen. 1989-1990 jyldary - Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi tóraǵasynyń orynbasary, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi tóraǵasynyń birinshi orynbasary, Qazaq KSR Prezıdentiniń orynbasary, Qazaq KSR Prezıdenti Keńsesiniń jetekshisi, Qazaq KSR Prezıdenttik keńesiniń múshesi. 1990-1991 jyldary - Shymkent oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy, Shymkent oblystyq keńesiniń tóraǵasy. 1991-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Premer-Mınıstri. 1992-1993 jyldary - sonymen qatar Qazaqstan Respýblıkasynyń Shetel ınvestıtsııasy jónindegi ulttyq agenttiktiń tóraǵasy. 1993-1994 jyldary - Ulttyq valıýta engizý jónindegi ulttyq komısııanyń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. 1994 jyldan - Halyqaralyq «Integratsııa» qory basqarmasynyń tóraǵasy. 1998-2008 jyldan - «TsentrKredıt banki» AQ, «Transaero» ÁK» AAQ, «Indýstrıalnyı bank Kazahstana» AAQ, «Báıterek» BK AQ, «Vita» AQ-nyń dırektorlar keńesiniń múshesi. 2004 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasynyń Saqtandyrý naryǵyna qatysýshylar qaýymdastyǵynyń prezıdenti. 1999 jyldan - «Otan» saıası keńes partııasynyń múshesi. 1998-1999 jyldary - «Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń kandıdatýrasyn qoldaý jónindegi qoǵamdyq shtab» Qoǵamdyq Uıymynyń tóraǵasy. 1999-2002 jyldary - «Otan» partııasy tóraǵasynyń mindetin atqarýshy. 2002-2006 jyldary - Qazaqstan Halyqtary assambleıasy tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 2004 jyldan - Qazaqstandaǵy slavıan, orys jáne kazaktar qaýymdastyǵynyń tóraǵasy. 2008 jyldan - «Nur Otan» HDP janyndaǵy «Abyroı» qoǵamdyq-keńes berý keńesiniń tóraǵasy.
Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń 11-12-shi shaqyrylymynyń depýtaty.
«Kazahstan; reforma, rynok», «Sotsıal-demokratııa: ıstorııa, teorııa, praktıka», «Kazahskaıa zemlıa - kolybel moıa (Knıga jıznı)», «Arıfmetıka ýspeha. Algebra vlastı» degen kitaptary bar.
2-shi dárejeli «Barys», 1-shi dárejeli «Dostyq», «Drýjba» (RF) ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan, Prezıdent syılyǵynyń laýreaty, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń qurmetti azamaty.
6 3 jyl buryn (1951) Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty SAVChENKO Aleksandr Georgıevıch dúnıege keldi.
Jambyl jeńil jáne tamaq ónerkásibi tehnologııalyq ınstıtýtyn, Almaty saıasattaný jáne basqarý ınstıtýtyn bitirgen. Injener-mehanık, saıasattanýshy, joǵary jáne orta oqý oryndaryndaǵy áleýmettik-saıası pánderdiń oqytýshysy.
Jambyl oblysy ákiminiń orynbasary boldy.
«Qurmet», ІІ dárejeli «Dostyq» ordenderimen, TMD PAA Keńesiniń Qurmet gramotasymen, tórt medalmen marapattalǵan.
5 5 jyl buryn (1959) «Jýrnalıst» jáne «Vremıa molodyh» gazetteriniń bas redaktory ÓTEÝLINA Irına Kımqyzy dúnıege keldi.
Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. «Lenınskaıa smena» gazetiniń tilshisi, bólim meńgerýshisi, sholýshysy qyzmetterin atqarǵan. 1995-1996 jyldary - «Dojıvem do ponedelnıka», «Karavan» gazetteriniń tilshisi. 1996-1998 jyldary - «ıÝrıdıcheskoı gazeta» basylymynyń bas redaktory, «Zań» aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti. 1998-1999 jyldary - «Kovcheg» gazetiniń bas redaktory. 1999-2000 jyldary - «Habar» agenttiginiń baspasóz hatshysy, www.khabar.kz saıtynyń bas redaktory. 2000-2002 jyldary - «ıÝrıdıcheskoı gazeta» basylymynyń bas redaktory. Qazirgi qyzmetinde 2002 jyldan bastap isteıdi.
4 4 jyl buryn (1970) QR Qorshaǵan orta jáne sý resýrstary mınıstri QAPPAROV Nurlan Jambyluly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týylǵan.
Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Almaty tehnologııalyq ınstıtýtyn jáne Garvard ýnıversıtetiniń Dj. Kennedı atyndaǵy Joǵarǵy memlekettik basqarý mektebin bitirgen.
1991-1997 - «Aktsept» Korporatsııasy JAQ prezıdenti; 1997-1998 - «QazTransOıl» JAQ prezıdenti; 1998-1999 - «Qazaqoıl» JAQ prezıdenti; 1999-2001 -QR Energetıka jáne mıneraldyq resýrstar vıtse-mınıstri; 2003-2007 - «Qazınvestbank» AQ Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy; 2004-2012 - «Lancaster Group Kazakhstan» AQ Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy; 20.01.2012 j. bastap - QR Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstri.
3 5 jyl buryn (1979) erkin kúresten Qazaqstannyń eńbek sińirgen sport sheberi, halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, Álem birinshiliginiń júldegeri LALIEV Gennadıı Kazbekovıch dúnıege keldi.
Tshınvalı qalasynda týǵan. Jattyqtyrýshylary - T.Saıhanov, N.Rahmanqulov. Ol 1998 jyly Tashkent qalasynda ótken Azııa chempıonatynda qola júldeni jeńip aldy. 1999 jyly Mınsk jáne Leıptsıg qalalarynda ótken 27-shi Olımpıadalyq irikteý týrnırleriniń altyn, kúmis júldegeri atanǵan. 2003 jyly AQSh-tyń Nıý-Iork qalasynda ótken Álem chempıonatynyń qola júldegeri, 2004 jyly Afıny qalasynda ótken 28-shi Olımpıada oıyndarynyń kúmis júldegeri bolǵan. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
16 1 jyl buryn (1853-1890) golland sýretshisi-postımpressıonıst Vınsent van GOG dúnıege keldi.
11 3 jyl buryn (1901-1972) keńestik keskindemeshi, shrıft sýretshsi BANNIKOVA Galına Andreevna dúnıege keldi.