30 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
30 maýsym, DÚISENBІ Kongo Demokratııalyq Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni. Kongo Ortalyq Afrıkada ornalasqan. Batysynda jáne soltústik-batysynda Kongo Respýblıkasymen, soltústiginde Ortalyq Afrıka Respýblıkasymen, soltústik-shyǵysynda Sýdanmen, shyǵysynda Ýganda, Rýanda, Býrýndı, Tanzanııamen, ońtústiginde Zambııamen, ońtústik-batysynda Angolamen shektesedi. Ákimshilik jaǵynan 11 provıntsııaǵa bólinedi. Elde 200-den astam etnıkalyq toptardyń ókilderi turady. Astanasy - Kınshasa qalasy. Resmı tili - frantsýz tili. Aqsha birligi - kongo franki. Belarýs elinde ekonomıst kúni. 2000 jylǵy aqpannyń 2-sinde Belarýs Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen bekitilgen. Jyl saıyn atap ótiledi. Astananyń 16 jyldyǵyna arnalǵan merekelik is-sharalardyń kestesi 19.00 - «La Scala» teatrynyń «Don Kıhot» qoıylymy. «Astana opera» opera jáne balet teatry ESTE QALAR OQIǴALAR 95 jyl buryn (1919) Óskemen túrmesindegi saıası tutqyndar kolchakshylarǵa qarsy kóterilis uıymdastyrdy. 31 jyl buryn (1983) Qazaq KSR-niń Turǵyn úı kodeksi qabyldandy. 9 jyl buryn (2005) S.Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlodar memlekettik ýnıversıtetinde áleýmettik zertteý ortalyǵy quryldy. Ortalyq halyqty áleýmettik qorǵaýdyń jańa tehnologııalaryn jáne ataýly áleýmettik kómek júıesin jaqsartý usynystaryn qurastyrady. 7 jyl buryn (2007) Astanada Beıbitshilik jáne kelisim saraıynyń aldynda Halyqtar dostyǵy monýmenti ashyldy. Monýmenttiń saltanatty ashylý rásimine Elbasy Nursultan Nazarbaev pen elimizge jumys saparymen kelgen Ispanııa Koroli Hýan Karlos І jáne Koroleva Sofııa qatysty. Atalǵan eskertkishtiń avtorlary - sýretshi Tóleýǵazy Baıǵalıev, sáýletshi Samatbek Tájenuly, músinshi Asqar Nartov. Eskertkishtiń bıiktigi 21 metr. Onyń joǵarǵy jaǵynda elimizdegi sany 100 myńnan asatyn qazaq, orys, nemis jáne káris ulty qyzdarynyń shańyraqty kóterip turǵan músini beınelengen. Eskertkishtiń ortasynda Qazaqstandaǵy ulttar men ulystardyń sanyna sáıkes keregeler men masaq ornalasqan. 5 jyl buryn (2009) Astanadaǵy Táýelsizdik saraıy jáne «Qazaq eli» monýmenti ornalasqan Manas kóshesiniń aty Táýelsizdik dańǵyly dep ózgertildi. 5 jyl buryn (2009) Aqmola oblysy Tselınograd aýdany Aqmola aýylyndaǵy «Aqmola-Fenıks» AQ keńsesinde Sotsıalıstik Eńbek Eri Ivan Sharfty máńgi este saqtaý maqsatymen memorıaldy taqta ashyldy. Ivan Ivanovıch Sharf (1930-2008) Qaraǵandy pedagogıkalyq ınstıtýtynan keıin ustazdyq etip, sońynan Tselınograd zooveterınarlyq tehnıkýmynda, Tselınograd aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynda bilimin jalǵastyrǵan. Eńbek jolyn mektepte muǵalimdikten bastap, talaı jyldar qoǵamdyq, partııa uıymynda, sharýashylyq basshysy qyzmetterinde joǵary baǵaǵa ıe bolǵan. 1975 jyly Tselınograd qus ósirý jónindegi óndiristik birlestiktiń bas dırektory qyzmetine taǵaıyndalǵan. Ol 1993 jyly «Aqmola-Fenıks» aktsıonerlik qoǵamy bolyp qaıta qurylǵan bolatyn. 1986 jyly Sotsıalıstik Eńbek Eri atandy, keıinnen «Qurmet belgisi», «Oktıabr revolıýtsııasy» ordenderine ıe boldy. «Aqmola-Fenıks» - elordany qus etimen, jumyrtqamen, un jáne nan ónimderimen turaqty qamtamasyz etip kele jatqan óndiris ortalyǵy. 4 jyl buryn (2010) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan Respýblıkasynyń birqatar zańnamalyq aktilerin «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy keden isi týraly» Kodekske sáıkes keltirýge baǵyttalǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine kedendik retteý jáne salyq salý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy. ESІMDER 201 jyl buryn (1813-1891) qazaqtyń kórnekti sýyrypsalma aqyny BERTAǴYULY Orynbaı dúnıege keldi. Aqmola oblysynda týǵan. 13 jasynan óleń shyǵaryp, sol kezdegi beldi aqyndarmen aıtysqa túsken. Onyń talantyn Sh.Ýálıhanov, V.Radlov, polıak zertteýshisi A.ıAnýshkevıch, Y.Altynsarın, S.Seıfýllın joǵary baǵalaǵan. Onyń óleńderi jınaq bolyp jaryqqa shyqty. 113 jyl buryn (1901-1991) geolog, professor, Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, KSRO Memlekettik syılyǵynyń, Lenındik syılyqtyń laýreaty MEDOEV Georgıı Tsaraevıch dúnıege keldi. Soltústik Osetııa Respýblıkasynyń Dıgora qalasynda týǵan. Lenıngrad (qazirgi Sankt-Peterbýrg) ken ınstıtýtyn bitirgen. Qazaq geologııa tresinde, Semeı geologııalyq-barlaý tehnıkýmynda eńbek etken. 1936 jyldan ómiriniń sońyna deıin qazirgi Qanysh Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetinde jáne Qazaqstan ǵylym akademııasynyń Geologııa ınstıtýtynda qyzmetter atqarǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri Qazaqstannyń geologııasy men geomorfologııasyn, tektonıkasyn, výlkanızmderdi, sonyń ishinde, Qaraǵandy kómir alabynyń geologııalyq qurylysyn zertteý máselelerine arnalǵan. Sondaı-aq ol Ortalyq Qazaqstannyń metallogenııa kartasyn jasaýǵa qatysqan. «Qurmet belgisi» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. 101 jyl buryn (1913-1987) teatrtanýshy, ónertaný ǵylymdarynyń doktory, Reseıdiń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri KAIDALOVA (Olıdor) Olga Nıkolaevna dúnıege keldi. Máskeý qalasynda týǵan. Máskeý Teatr óneri ınstıtýtyn, SOKP OK janyndaǵy Qoǵamdyq ǵylymdar akademııasynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1930-1949 jyldary Máskeýde ár túrli mádenıet mekemelerinde qyzmet jasaǵan. 1952-1971 jyldary - «Keńes entsıklopedııasynyń» Teatr, mýzyka jáne kıno redaktsııasynyń meńgerýshisi. 1957-1961 jáne 1972-1983 jyldary KSRO Mádenıet mınıstirliginiń Búkilodaqtyq óner bólimi ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda aǵa ǵylymı qyzmetker, bólim meńgerýshisi qyzmetin atqarǵan. Kaıdalovanyń eńbekterinde KSRO halyqtary, sonyń ishinde qazaq teatr óneri máseleleri týraly jazylǵan. 95 jyl buryn (1919) veterınarııa ǵylymynyń doktory, professor NOVAK Dmıtrıı Dragýtınovıch dúnıege keldi. Almaty oblysynda týǵan. Almaty zootehnıkalyq-mal dárigerlik ınstıtýtyn bitirgen. 1970-1986 jyldary Qazaq mal dárigerlik ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi, ǵylymı konsýltanty qyzmetterin atqarǵan. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri epızootologııa máselelerine arnalǵan. Ol Qazaqstanda mal týberkýleziniń epızootologııasyn, osy aýrýdy emdeý, anyqtaý, odan saqtaný máselelerimen shuǵyldandy. І dárejeli «Otan soǵysy», «Qyzyl Juldyz» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. 73 jyl buryn (1941) jazýshy, jýrnalıst, aýdarmashy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri ıÝSÝP Keńes Silámhanuly (Túsip Rahmetýllın) dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Ulan aýdanynda týǵan. Semeıdegi ózen sharýashylyǵy ýchılışesin támamdap, Joǵary Ertis keme sharýashylyǵynda eńbek etti. Keıin Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti) jýrnalıstıka fakýltetin bitirdi. 1968-1996 jyldary Shyǵys Qazaqstan oblystyq «Kommýnızm týy» (qazirgi «Dıdar»), «Sotsıalıstik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetterinde, «Qazaqstan kommýnısi» (qazirgi «Aqıqat»), «Juldyz» jýrnaldarynda bólim meńgerýshisi, jaýapty hatshy qyzmetterin atqarǵan. 1997 jyldan Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Baspasóz qyzmetiniń bas sarapshysy qyzmetin atqarǵan. Jazýshynyń «Aqıqat sapar», «Qarashadaǵy kóktem», «Ohapka polevyh tsvetov» povesteri men áńgimeler jınaǵy, «Jelqaıyq» kitaby jaryq kórgen. Sonymen qatar onyń termınologııa, qazaq tilinde is júrgizý máselelerine arnalǵan «Qujat tili» kitaby 2001 jyly Pavlodar oblystyq «Altyn til» baǵdarlamasy sheńberinde jaryq kórip, «Jalyn» baspasy uıymdastyrǵan jabyq báıgeniń ekinshi júldesin jeńip alǵan. Sondaı-aq «Anyqtama sózdigi», «Eki tilde is júrgizý» atty kitaptary shyqqan. Gabrıel Garsıa Markestiń «Júz jyldyq jalǵyzdyq» romanyn, bolgar jazýshylarynyń «Gúljazıra» áńgimeler men povester jınaǵyn qazaq tiline aýdarǵan. Birneshe medaldarmen marapattalǵan. 65 jyl buryn (1949) Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵy Ońtústik Qazaqstan oblystyq fılılalynyń dırektory, kompozıtor, halyqaralyq, respýblıkalyq, oblystyq baıqaýlardyń laýreaty ІZTAI Turdyqylysh dúnıege keldi. Túrkimenstannyń Tahtabazar aýdanynda týǵan. Shymkent mýzyka ýchılışesin, Qurmanǵazy atyndaǵy konservatorııany, Lenıngradtaǵy N.Krýpskaıa atyndaǵy mádenıet ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1973-1994 jyldary - Ál-Farabı atyndaǵy Shymkent mádenıet ınstıtýtynyń halyq aspaptar kafedrasynyń dotsenti. 1994 jyldan Sh.Qaldaıaqov atyndaǵy oblystyq fılarmonııanyń kórkemdik jetekshisi, halyq aspaptar orkestriniń dırıjeri qyzmetterin atqarǵan. Jıyrmadan astam ǵylymı jáne oqý ádistemelik jumystarynyń avtory. Ánderi jeke albom bolyp «Mahabbat - ómir» degen atpen jaryq kórdi. T.Іztaı oblystyq máslıhattyń gramotasymen marapattalyp, oblys ákimi belgilegen «2000 jyldyń eń úzdik kompozıtory» ataǵyn alǵan. 65 jyl buryn (1949) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qyzmetkeri ESENQARAQYZY Hanbıbi dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdanynda týǵan. Eńbek jolyn ustazdyq qyzmetten bastaǵan. 1971-1976 jyldary - Saryaǵash aýdandyq «Qyzyl Tý» gazetiniń qyzmetkeri. 1976-1980 jyldary - Oblystyq teleradıokomıtetiniń redaktory. 1980-1987 jyldary - oblystyq halyq shyǵarmashylyǵy ortalyǵynyń bas mamany. 1987-2007 jyldary - oblystyq «Qaıyrymdylyq» qorynyń tóraıymy, oblystyq «Qazaq tili» qoǵamynyń tóraıymy, oblystyq mádenıet basqarmasynyń bastyǵy, Sh.Qaldaıaqov atyndaǵy oblystyq fılarmonııanyń dırektory qyzmetterin atqarǵan. Shymkenttegi saıası qýǵyn-súrgin qurbandary murajaıynyń dırektory. «Qanat qaqty», «Bultsyz aspan», «Juldyzym», «Jangúlim», «Jan aıqaıy», «Mahabbat máńgilik», «Jyr kitaby», «Syr kitaby», «Shyndyqqa qaraı júzdim» atty prozalyq kitaptardyń avtory. «Parasat» ordenimen jáne «Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 10 jyldyǵy» merekelik medalimen marapattalǵan. 60 jyl buryn (1954) kınorejısser, Qazaqstan komsomoly syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri ÁZІMOV Sergeı Jumabaıuly dúnıege keldi. Ózbekstan Respýblıkasynda týǵan. Búkilodaqtyq kınematografııa ınstıtýtyn bitirgen. «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń kınorejısseri, Qazaqstan Kınematografııashylar odaǵynyń hatshysy, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti baspasóz qyzmetiniń sektor meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1997-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Teleradıokesheni bas dırektorynyń orynbasary, Almaty teleortalyǵynyń dırektory. 2001-2002 jyldary - «Habar» agenttiginiń bas prodıýseri. 2002-2007 jyldary Sh.Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» ulttyq kompanııasynyń bas dırektory. «Sheńber», «Uldar», «Men Abaıdy áke deımin», «Qııanat», «Astana - jańa el ordasy», «Múmkin emes eshteńe joq», «Beıtanys Nazarbaev», t.b. tolyq jáne qysqametrajdy derekti fılmderdi qoıyp, keıbiriniń stsenarııin jazdy. 43 jyl buryn (1971) shahmattan halyqaralyq dárejedegi sheber BALABAEV Tımýr Farıtuly dúnıege keldi. Alǵashqy jattyqtyrýshysy - ákesi, Balabaev Farıt Ǵazızuly. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń mehanıka jáne qoldanbaly matematıka fakýltetin bitirgen (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti). Sibir, Ortalyq Azııa jáne Qıyr Shyǵys stýdentter spartakıadasynyń QazMÝ komandasy quramyndaǵy jeńimpazy (Almaty, 1992). Novokýznetsk qalasynda ótken halyqaralyq týrnırdiń jeńimpazy (2002, Chehııa)