30 MAMYR. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
30 mamyr, JUMA
Túrikmen kileminiń kúni. Mamyrdyń sońǵy jeksenbisinde atap ótiledi. Ol 1992 jyldan bastap memlekettik mereke boldy jáne Ashhabadta ornalasqan álemdegi birinshi túrikmen kileminiń murajaıynda ótkiziledi.
Hımık kúni. Bul osy mamandyq boıynsha stýdentterdi, aspıranttardy, oqytýshylardy jáne barlyq túlekterdi biriktiretin halyqaralyq mereke.
ESTE QALAR OQIǴALAR
41 9 jyl buryn (1595) Táýekel han V.Stepanov bastaǵan orys elshiligin qabyldady.
6 1 jyl buryn (1953) «Dýdar-aı» operasy alǵash ret Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynda qoıyldy. Lıbrettosyn A.Hangeldın, mýzykasyn E.Brýsılovskıı jazǵan, rejıseri - Q.Baıseıitov. Orys qyzy Marııam men qazaq jigiti Dýman arasyndaǵy názik mahabbat sezimi «Dýdar-aı» áni arqyly beriledi. Kompozıtor qazaq, orys án-kúıleriniń yrǵaqtary men ıntonatsııalaryn keńinen paıdalana otyryp, eki halyqqa túsinikti, ortaq mýzykalyq tildi tabýǵa talpynys jasaǵan. Leıtomotıv retinde qoldanǵan «Dýdar-aı», «O, sen keń dala», «Eh ty dolıa» ánderiniń tóńireginde órbigen áýez, sazdar shyǵarmanyń ón boıyna kórik berip tur. Operanyń premerasynda Dýman partııasyn Á.Úmbetbaev, Marııa partııasyn E.Eponeshnıkova oryndaǵan.
1 7 jyl buryn (1997) Almatyda Álibek Dinishev teatry ashyldy.
1 1 jyl buryn (2003) QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Sankt-Peterbor qalasynda qazaqtyń uly aqyny Jambyl Jabaevtyń eskertkishin ashty. Bul eskertkish - Qazaqstan halqynyń Peterborǵa jasaǵan syıy.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Muraǵatynda «Hasen Ózdenbaev: azamat, aýdarmashy, jýrnalıst. Estelikter jınaǵy» kitabynyń tusaýkeser rásimi bolyp ótti. Belgili aýdarmashy, jýrnalıst Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri Hasen Ózdenbaev 1937-1938 jyldardaǵy stalındik zobalańdy basynan ótkergen. Estelikter jınaǵyna muraǵatqa qabyldanǵan qoljazba men qazaqtyń aıaýly uldary S.Máýlenovtiń, Ǵ.Qaıyrbekovtiń ár jyldary baspasóz betterinde jarııalanǵan maqalalary men zamandas inileri - belgili abaıtanýshy ǵalym J.Ysmaǵulov pen S. Ásipulynyń estelikteri engizilgen.
8 jyl buryn (2006) Astanadaǵy Pýshkın kóshesindegi 91-úıge, osynda 1998-2004 jyldar aralyǵynda turǵan belgili memleket jáne qoǵam qaıratkeri Qarataı Turysovty máńgi eske qaldyrý maqsatynda eskertkish taqta ornatyldy.
7 jyl buryn (2007) Batys Qazaqstan oblysy Qaztalov aýdany ortalyǵyndaǵy Táýelsizdik saıabaǵynda stalındik zobalańnan zardap shekken jáne qurban bolǵan jandarǵa arnalǵan eskertkish taqta ashyldy.
Tarıhtyń sol bir aqtańdaq jyldary aýdannan 36 adam «halyq jaýy» atanyp, olardyń 22-si ólim jazasyna kesilgen.
5 jyl buryn (2009) respýblıkada otandyq bızneske kómek retinde «Qazaqstandyq mólsher» aqparattyq ınternet-portaly iske qosyldy.
5 jyl buryn (2009) Almatydaǵy Respýblıka alańynda qymyzdyń 6000 jyldyq tarıhyna arnalǵan alǵashqy «Qymyzmuryndyq» festıvali bolyp ótti.
5 jyl buryn (2009) Bishkekte ótken Margaret Mıd atyndaǵy ІІ derekti fılmder festıvalinde qazaqstandyq kınotanýshy Gúlnár Ábikeevanyń «Ulttyq sana sezimniń qurylýynyń eki dáýiri» atty jınaǵynyń tusaýkeser rásimi bolyp ótti.
Gúlnár Ábikeevanyń jınaqty usyný maqsaty sırek kezdesetin derekti lentalardy saqtap qalý jáne qaıta óńdeý, Ortalyq Azııanyń barlyq aýmaqtaryndaǵy muralardy nasıhattaý bolyp tabylady.
4 8 jyl buryn (1966) amerıkandyq «Serveıer-1» avtomatty ǵalamshararalyq stansa Aıǵa ushty. Ol 6 aptanyń ishinde Jerge 11237 televızııalyq sýretter men tehnıkalyq aqparattar jiberdi.
4 3 jyl buryn (1971) eń alǵashqy jasandy amerıkandyq spýtnık «Marıner-9» avtomatty ǵalamshararalyq stansa Marsqa ushty.
ESІMDER
10 6 jyl buryn (1908-1997) mýzykatanýshy, kompozıtor, Qazaqstannyń eńbek sińgen qaıratkeri, ónertaný doktory, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń korrespondent múshesi ERZAKOVICh Borıs Gırshevıch dúnıege keldi.
Astana qalasynda týǵan. Omby mýzyka tehnıkýmynyń fortopıano klasyn, Almaty konservatorııasyn (qazirgi Qazaq ulttyq konservatorııasy) bitirgen. 1931-1938 jyldary - Qazaq radıosynyń mýzyka redaktory. 1938-1943 jyldary - Qazaqstan Halyq Komıssarlary Keńesi janyndaǵy Óner isteri basqarmasy mýzyka bóliminiń meńgerýshisi. 1945-1958 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy ónertaný sektorynyń meńgerýshisi. 1950-1961 jáne 1968-1986 jyldary Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń bólim meńgerýshisi bolǵan. Erzakovıch - qazaq mýzyka óneriniń tarıhy týraly irgeli eńbekterdiń avtory. Ol 20-dan astam monografııalar men kitapshalar, 200-deı maqalalar men ocherkter, Abaıdyń jáne halyqtyq kásibı ánshi-kompozıtorlar: Birjan sal, Aqan seri, Úkili Ybyraı, Balýan Sholaq, t.b. shyǵarmashylyǵyn qamtıtyn 12 mýzykalyq-etnografııalyq jınaqtar jazǵan. Kásibı mýzyka janrlaryn damytýǵa úles qosyp, varııatsıalar, fortopıanalyq pesalar sımfonııalyq poemalar, sonatalar, ývertıýralar men án, romanstar, horlar jazdy. 200-ge jýyq halyq ánderin túrli orkestr, ansamblderge laıyqtap notaǵa túsirdi. «Amangeldi», «Myltyqty adam», «Abaı», «Alma baǵynda», «Shoqan Ýálıhanov» sııaqty spektaklderge mýzyka jazdy.
«Eńbek Qyzyl Tý», «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
8 1 jyl buryn (1933) tehnıka ǵylymynyń doktory, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty AITQOJIN Emıl Sabyruly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. M.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1959-1997 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademııasy ıAdrolyq fızıka ınstıtýtynyń, Fızıka-tehnıka ınstıtýtynyń ınjeneri, kishi jáne aǵa ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi, bas ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. 1997 jyldan Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy ıAdrolyq fızıka ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri. Negizgi ǵylymı zertteýleri radıatsııalyq fızıka men radıatsııalyq materıaltaný salasyna arnalǵan. Onyń basqarýymen VVR-K atom reaktorynda metaldardyń syrǵýyn synaýǵa arnalǵan tájirbıelik baza qurylyp, quralymdyq qorytpalar men taza metaldardyń syrǵymalylyǵy zerttelgen. Sondaı-aq taza metaldardyń (ýran, mys, alıýmınıı) radıatsııalyq syrǵý qurylysynyń negizgi zańdylyqtaryn ashqan. Aıtqojınniń eńbekteri kóptegen Halyqaralyq konferentsııalarda tyńdalyp, joǵary baǵalanǵan.
6 8 jyl buryn (1946) Seısmologııa ınstıtýtynyń dırektory, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaq Ulttyq Jaratylystaný ǵylymdary akademııasynyń akademıgi ABAQANOV Tańatqan Dosqarauly dúnıege keldi.
Qostanaı oblysynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Qanysh Sátbaev atyndaǵy Qazaq Ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti) bitirgen. Jobalaý ınstıtýtynda ınjener, aǵa ınjener, top basshysy bolyp qyzmet atqarǵan. 1978-1980 jyldary - Qazaq óndiristik qurylys ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri. 1980-1982 jyldary - OrtaAzııalyq dándi daqyldar óndirisi ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda bólim meńgerýshisi, sektor meńgerýshisi bolǵan. 1986 jyldan - Seısmologııa ınstıtýtynda aǵa ǵylymı qyzmetker, bólim meńgerýshisi. Qazirgi qyzmetinde 2007 jyldan bastap isteıdi.
130-ǵa jýyq ǵylymı jumystyń avtory.
6 3 jyl buryn (1951) Qazaqstan Respýblıkasy Pedagogıka ǵylymdary akademııasynyń prezıdenti, pedagogıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstandaǵy salystyrmaly pedagogıka jáne oqýlyq sapasy monıtorıngi baǵytynyń negizin salýshy, Qazaq ulttyq jaratylystaný ǵylymdary akademııasynyń, Qazaqstan Pedagogıkalyq ǵylymdar akademııasynyń, Qazaq bilim berý akademııasynyń, Áleýmettik ǵylymdar akademııasynyń tolyq múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim berý isiniń úzdigi, Qazaqstan Jýrnalıster odaǵynyń múshesi QUSAIYNOV Asqarbek Qabykenuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Semeı qalasynda týǵan. Qazirgi Qanysh Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetin, Almaty energetıka ınstıtýtynyń jáne German Demokratııalyq Respýblıkasy Ilmenaý qalasyndaǵy Joǵary tehnıkalyq mekteptiń aspırantýralaryn bitirgen. 1991-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Bilim berý mınıstrligi bas basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, departament dırektory, basqarma bastyǵy. 1997-1998 jyldary - Qazaq entsıklopedııasy bas redaktorynyń birinshi orynbasary. 1998 jyly - «Bilim» baspasynyń dırektory. 1998-2000 jyldary - «Raýan» baspasynyń dırektory. 2000-2001 jyldary - «Mektep» baspasy» AAQ prezıdenti. 2001-2003 jyldary - Ybyraı Altynsarın atyndaǵy Qazaq bilim berý akademııasynyń prezıdenti. 2003 jyldyń jeltoqsanynan - ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń professory. Qazirgi qyzmetinde 2004 jyldyń sáýirinen bastap qyzmet atqaryp keledi.
20 monografııanyń, 11 oqýlyq pen oqý quraldarynyń, 5 kitaptyń, 6 Memlekettik standarttyń, 11 túsindirmeli jáne termınologııalyq sózdiktiń, 150-ge jýyq ǵylymı maqalanyń jáne jarııalanym kórgen 140 maqalanyń avtory. Ol salystyrmaly pedagogıka máselelerin, oqýlyq jasaý teorııasyn zerttep, osy salada oqýlyqtar men monografııalyq eńbekterin jarııalaǵan. Onyń ǵylymı jetekshiligimen shetelderdiń bilim berý júıeleri zerttelip, Qazaqstannyń bilim berý salasyn reformalaý men damytýdyń jańa úlgisi usynylǵan. Sonymen qatar ol 31 tomdyq qazaqsha-oryssha, oryssha-qazaqsha ǵylymı salalyq termınologııa sózdikterin jáne qazaq tili termınderiniń salalyq ǵylymı túsindirme sózdikter serııasyn shyǵarýǵa basshylyq jasaǵan.
«Eren eńbegi úshin», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» medaldarymen, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim berý mınıstrliginiń «Ǵylym damýyna qosqan úlesi úshin» tós belgisimen, «Mádenıet qaıratkeri» qurmet belgisimen marapattalǵan. Qazaqstan ǵalymdary arasynda alǵash bolyp pedagogıka ǵylymy aıasynda Reseı Úkimetiniń Konstantın Ýshınskıı atyndaǵy medalimen marapattalǵan.
5 9 jyl buryn (1955) QR Parlamenti Agrarlyq máseleler komıtetiniń múshesi MAKOVSKII Anatolıı Pavlovıch dúnıege keldi.
1955 jyly Kókshetaý oblysynda týǵan. Tselınograd aýylsharýashylyq ınstıtýtyn bitirgen. Instıtýtty bitirgennen keıin kolhozdyń tóraǵasy, Kókshetaý aýylsharýashylyq ınstıtýtynyń oqý - tájirıbelik sharaýashylyǵynyń dırektory qyzmetterin atqarǵan. 1994-1996 jyldary Kókshetaý oblysy Lenıngrad aýdany ákiminiń birinshi orynbasary bolyp jumys istedi. 1996-1997 jyldary - Kókshetaý oblysy Lenıngrad aýdanynyń ákimi. 1996-1997 jyldary - Soltústik Qazaqstan oblysy Taıynsha aýdany ákiminiń birinshi orynbasary, Aýylsharaýashylyǵy departamentiniń bastyǵy. 1997-1998 jyldary - Soltústik Qazaqstan oblysy Taıynsha aýdany ákiminiń mindetterin atqarýshy. 1998-2012 jyldary - Soltústik Qazaqstan oblysy Taıynsha aýdanynyń ákimi. 2012 jylǵy qańtardan bastap - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń depýtaty, «Nur Otan» Halyqtyq - demokratııalyq patııa fraktsııasy tóralqasynyń múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi «Nur Otan» HDP fraktsııasynyń janyndaǵy Aımaqtyq saıasat jáne maslıhattarmen jumys isteý keńesiniń múshesi. «Qurmet» ordenimen, «Tyńǵa 50 jyl», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlmentine 10 jyl» medaldarymen marapattalǵan.
4 2 jyl buryn (1972) Almaty qalasy Bostandyq aýdanynyń ákimi ASANOVA Raýshan Esenqyzy dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. 1994-2008 jyldary - memleǵkettik qyzmette ártúrli laýazymdar atqardy. 2008-2012 jyldary - Almaty qalasy Túrkisib aýdany ákiminiń orynbasary. 2012-2013 jylǵy aqpan - Almaty qalasy ákimi apparaty jetekshisiniń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy aqpannan beri. «QR Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «QR Táýelsizdigine 20 jyl» medaldarymen marapattalǵan.
3 5 jyl buryn (1979) Qazazaqstannyń eń jas zamanaýı dırıjerleriniń biri, A.Pedrottı, Lovro fon Matachıch, N.Malko atyndaǵy konkýrstardyń laýreaty BÓRІBAEV Alan Asqaruly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. K.Baıseıitova atyndaǵy mýzyka kolledjin, Vena mýzyka jáne sahna óneri ýnıversıtetin, Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasyn bitirgen.1999 jyly Zagrebtegi Lovro fon Matachıch atyndaǵy dırıjerler konkýrsynda jeńimpaz atandy. 2003-2007 jyldary - Astana sımfonııalyq orkestriniń bas dırıjeri. 2004-2007 jyldary - Maınıngenniń mýzykalyq bas dırektory. Qazirgi kezde Germanııada turady, birqatar orkestrlerge basshylyq etedi. 2007 jyldan Norchepıng sımfonııalyq orkestrin, 2008 jyldan - nıderlandtyq Brabanta orkestrin basqarady.
79 4 jyl buryn (1220-1263) Vladımırdiń uly knıazy Aleksandr NEVSKII dúnıege keldi.
16 8 jyl buryn (1846-1920) reseılik zerger, zergerlik óner sheberleriniń otbasylyq fırmasynyń jáne áýletiniń negizin qalaýshy Karl FABERJE dúnıege keldi.
7 7 jyl buryn (1937-1999) keńestik teatr jáne kıno akteri, RSFSR halyq ártisi DEMЬıANENKO Aleksandr Sergeevıch dúnıege keldi.
6 3 jyl buryn (1951) paragvaı saıası jáne shirkeý qaıratkeri, Paragvaı prezıdenti Fernando Armındo Lýgo MENDES dúnıege keldi.
40 jyl buryn (1974) madagaskar memleket jáne saıası qaıratkeri Andrı Nırına RADZÝELINA dúnıege keldi.
107 jyl buryn (1907-2008) búkil álemge belgili frantsýz topografy Jermena TILЬON dúnıege keldi.