30 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
30 qazan. BEISENBІ Slovakııa halqy deklaratsııasynyń qabyldanǵan kúni. Chehoslovakııa táýelsizdigi resmı túrde 1918 jyly Pragada jarııalandy. Alaıda slovaktar memleketke 2 kúnnen keıin qosylǵan. 1918 jyly 30 qazanda Martıne qalasynda Slovak halqynyń jıynynda Slovakııa halqynyń Chehoslovakııaǵa qosylýy týraly Deklaratsııasy qabyldandy. ESTE QALAR OQIǴALAR 22 jyl buryn (1992) Qazaqstanda Túrkııanyń mádenı kúnderi ótti. 15 jyl buryn (1999) Almatyda orys aqyny A.Pýshkınge eskertkish ornatyldy. 15 jyl buryn (1999) Almaty oblysynyń Qarasaı aýdanyna qarasty Qarǵaly aýylyndaǵy orta mektepke jáne bir kóshege jazýshy Ǵabıden Mustafınniń esimi berildi. 8 jyl buryn (2006) «Atlas klıýchevyh vıdov: vysshıe rastenııa ı pozvonochnye jıvotnye» atlasy PROON demeýshiligimen «Mańyzdy sý-batpaqty jerlerdi bir jerden ekinshi jerge kóship qonatyn qustardyń jaılaný orny retinde keshendi saqtaý» ǵalamdyq ekologııalyq qorynyń jobasy aıasynda basylyp shyqty. Atlasqa Qyzyl kitapqa engizilgen óte sırek kezdesetin jáne joıylyp ketý qaýpi bar janýarlar: balyqtardyń - 9 túri, qustardyń - 54 túri, ańdardyń - 18 túri engizilgen. 8 jyl buryn (2006) Astanada «Digital Kazakhstan» («Tsıfrovoı Kazahstan») jýrnalynyń birinshi sany jaryq kórdi. Oqyrmandar nazaryna Qazaqstandaǵy jáne álemdegi aqparattyq-kommýnıkatsııalyq baılanys pen tehnologııalar damý barysy týraly jańalyqtar usynylǵan. 7 jyl buryn (2007) QR Parlamenti Májilisinde Eýroparlament depýtaty, Eýroparlamentte «Eýropalyq Halyq partııasy jáne Eýropalyq demokrattar» atty iri saıası fraktsııa tóraǵasynyń orynbasary Strýan Stıvensonnyń «Vechnaıa skorb» kitabynyń orys tilindegi aýdarmasynyń tanystyrylymy ótti. Atalǵan kitapty avtor Semeı ıadrolyq polıgonyndaǵy synaqtar saldarynyń qurbandaryna arnaǵan. Áıgili aǵylshyn jazýshysy Robert Stıvensonnyń nemeresi Strýan Stıvenson men Gollıvýd kınojuldyzy Kımberlı Djozef polıgonnan zardap shekken qazaqstandyqtardyń taǵdyrynan habardar bola otyryp, 1999 jyly Semeı óńirinde bolyp qaıtqan. Sodan beri Qazaqstanǵa 8 márte izgilikti saparmen kelgen depýtat sol ýaqyttar aralyǵynda apatty aımaq týraly biregeı materıaldar jınastyryp, sonyń nátıjesinde atalǵan kitap dúnıege kelgen. Kitap budan buryn Ulybrıtanııa, Belgııa, Shotlandııa, Eýropa Parlamenti, AQSh Kongresi sekildi elderdiń joǵarǵy zań shyǵarýshy palatalarynda jáne Qazaqstannyń Astana men Almaty jáne Semeı qalalarynda tanystyrylyp, onda Semeı aımaǵynan túsirilgen jan túrshigerlik fotokórmeler de uıymdastyrylǵan. 7 jyl buryn (2007) Qazaqstan Respýblıkasynyń Qorǵanys mınıstrliginde qazaqstandyq áskerılerge arnalǵan áskerı kıimniń jańa úlgisiniń tanystyrylymy ótti. Áskerı kıimniń jazǵy, qysqy úlgileri joǵary sapaly «rıp stop» matasynan tigilgen. «Bul mata sý ótkizbeıdi, qyrtystanbaıdy, óńin saqtap turady. Onyń quramyna 8 mıllımetrlik tor túrinde polıester jibi ádiptelgen, sol arqyly ol jyrtylýdan saqtaıdy. Jazǵy kıimniń matasy deneniń dem ala alatyndaı etip tigilgen. Etikter túrkııalyq tehnologııalar arqyly óńdeledi. Onyń sapasyna 24 aı kepildik berilgen. Biz buryn kıimniń sapasyzdyǵy úshin, sarbazdarǵa alty aı saıyn etik berip tursaq, qazir osy kıim úlgileri engennen soń bir jylǵa bir etik qana beremiz, dep oılap otyrmyz. Sonyń negizinde, jańa kıim 20-30 paıyzǵa qymbatyraq bolsa da, Qorǵanys mınıstrliginiń áskerı kıimge, kıim jabdyqtaryna jumsaıtyn qarjysy únemdeletin bolady. 2 jyl buryn (2012) Atyraýda ІІІ Qazaqstan-brıtan forýmy jumysyn bastady. Onda munaı gaz sektoryn materıaldyq-tehnıkalyq qamtý baǵytyndaǵy ózara árekettestik máselesi talqylandy. Forýmǵa 94 qazaqstandyq jáne 20 brtandyq kompanııa ókilderi qatysty.
1 jyl buryn (2013) Astanada affınajdy zaýyt salyndy.
1 jyl buryn (2013) Almatyda «Adam jáne dári - Qazaqstan» VI Halyqaralyq kongresi ashyldy. Oǵan Qazaqstan, Reseı, Ýkraına jáne Túrkııa ǵalymdary qatysty.
1 jyl buryn (2013) Máskeýde «QR Almaty jáne Jambyl oblystarynyń ınvestıtsııalyq jáne eksporttyq potentsıaly» taqyrybynda halyqaralyq konferentsııa ótti.
1 jyl buryn (2013) Nıderlandyda Búkilálemdik Amsterdam marafony aıaqtaldy. QR UQK Shekara qyzmeti Akademııasynyń 4-kýrs stýdenti Isa Nazarbaev oǵan qatysyp, júz úzdik sportshynyń qataryna endi. 21 jastaǵy qazaqstandyq jaqsy nátıje kórsetip, medalǵa ıe boldy.
53 jyl buryn (1961) KSRO álem tarıhyndaǵy eń qýatty bombany jardy. 58-megatonnalyq sýtekti bomba («Tsar-bomba») Novaıa Zemlıa aralyndaǵy polıgonda jaryldy.
ESІMDER 80 jyl buryn (1934) sýretshi, monýmentalıst, KSRO Sýretshiler odaǵynyń múshesi JAQYBALIEV Marat Ǵazızollauly dúnıege keldi. Batys Qazaqstan oblysynyń Kaztalov kentinde týǵan. V.Mýhın atyndaǵy Lenıngradtaǵy joǵary kórkemónerp ýchılışesin (qazirgi A.Shtıglıts atyndaǵy Sankt-Peterbor memlekettik kórkemóner ónerkásip akademııasy) bitirgen. 1979-1980 jyldary Gýrev qalasyndaǵy «Neftıanık» Mádenıet úıiniń foıesine, Oral qalasyndaǵy Temirjolshylar mádenıet úıiniń foıesine kórkemdik-bezendirý jumystaryn júrgizgen. 1981-1983 jyldary Semeı qalasyndaǵy turǵyn úı ǵımaratynyń, Semeı oblysy Shar stantsııasyndaǵy temirjol vokzalynyń ǵımaratynyń, Kókshetaý oblysy (qazirgi Aqmola oblysy) «Neftıanık» demalys orny ǵımaratynyń búıirjaqtaryna órnekteý jumystaryn jasaǵan. 75 jyl buryn (1939) ǵalym, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri YDYRYSOV Álim Akramuly dúnıege keldi. Qyzylorda qalasynda týǵan. Almaty medıtsınalyq ınstıtýtyn (Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıteti) bitirgen. 1966-1969 jyldary - Almaty medıtsınalyq ınstıtýty operatıvtik hırýrgııa jáne topografııalyq anatomııa kafedrasynyń assıstenti. 1969-1980 jyldary - Aqtóbe medıtsına ınstıtýtynyń dotsenti. 1984 jyldan Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıtetiniń kafedra meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Ǵylymı eńbekteriniń negizgi baǵyty hırýrgııalyq anatomııa jáne eskperımenttik hırýrgııa máselelerine arnalǵan. 160-tan astam ǵylymı eńbektiń avtory. 3 ǵylym doktory men 6 ǵylym kandıdatyn daıarlaǵan. 75 jyl buryn (1939) aktrısa, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi OMARHANOVA Rymkesh dúnıege keldi. Qaraǵandy oblysy Qarqaraly aýdanynyń Sarytaý aýylynda týǵan. Qaraǵandy qalasyndaǵy mýzykalyq ýchılışesin bitirgen. 1962-1963 jyldary - Qarqaraly aýdandyq mádenıet bóliminiń avtoklýb meńgerýshisi, 1963-1990 jyldary - Qaraǵandy oblystyq drama teatrynyń, 1991 jyldan Astana qalalyq mýzykalyq-drama teatrynyń aktrısasy qyzmetterin atqarǵan. Sahnada Eńlik, Sholpan, Aqbala, Tekti, Mórjan, Sárýar (M.Áýezov «Eńlik - Kebek», «Aıman - Sholpan», «Qaragóz», «Túngi saryn»), Baıan, Kúnikeı, Maqpal, Dámeli (Ǵ.Músirepov «Qozy Kórpesh - Baıan sulý», «Aqan seri - Aqtoqty»), Qarlyǵash (M.Áýezov pen L.Sobolev «Abaı»), Bátes, Qalısa (S.Muqanov «Móldir mahabbat»), Maıra (Á.Tájibaev «Maıra»), Hadısha (S.Júnisov «Qysylǵannan qyz boldyǵyn»), Salıha, Zeınep (D.Isabekov «Muragerleri», «Eski úıdegi eki kezdesý»), Tańqabıke (M.Kárim «Aı tutylǵan tún»), Katerına (A.N.Ostrovskıı «Naızaǵaı») rólderin somdaǵan. Gastroldik saparmen Qaraqalpaqstan men Bashqurtstanda óner kórsetken. «Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan. 74 jyl buryn (1940) Kókshetaý ekonomıka jáne menedjment ınstıtýtynyń ǵylymı-zertteý jumysy jónindegi prorektory, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasynyń áleýmettik ǵylymdar Akademııasynyń jáne Halyqaralyq Akademııasynyń akademıgi NURMAǴANBETOV Qýanyshbaı Raqyshuly dúnıege keldi. Kókshetaý qalasynda týǵan. Aqmola aýylsharýashylyq ınstıtýtyn (qazirgi S.Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq ýnıversıteti) bitirgen. 1966-1979 jyldary - mashına jáne traktorlardy jóndeý jónindegi memlekettik ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń Tselına bólimshesiniń bas ınjeneri, №2557 Kókshetaý avtokolonnasy avtootrıadynyń bastyǵy. 1979-2003 jyldary - Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Kókshetaý memlekettik ýnıversıtetinde aǵa oqytýshy, jáne mashına jóndeý jáne konstrýktıvtik materıaldar tehnologııasy, ekonomıka jáne aýylsharýashylyqty uıymdastyrý, ekonomıkalyq teorııa jáne kásipkerlik kafedralarynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2003 jyldan bastap. «Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý isiniń úzdigi» jáne «Qazaqstan Respýblıkasy ǵylymynyń damýyna qosqan eńbegi úshin» tós belgilerimen marapattalǵan. 63 jyl buryn (1951) ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty, professor AHANOV Serik Ahmetjanuly dúnıege keldi. Petropavl qalasynda týǵan. Almaty aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn jáne Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen. 1975-1977 jyldary - Petropavl ındýstrıaldyq ınstıtýtynyń oqytýshysy. 1981-1987 jyldary - Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtynyń dotsenti. 1987-1990 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy OK ıdeologııa bóliminiń lektory. 1990-1991 jyldary - Qazaq KSR Memlekettik komıssııa keńesiniń ekonomıkalyq keńesshisi, bólim meńgerýshisi 1991-1993 jyldary - QR Prezıdenti janyndaǵy Joǵarǵy ekonomıkalyq keńesiniń Ekonomıkalyq keńesshiler odaǵy jetekshisiniń orynbasary. 1993-1994 jyldary - Ekonomıka mınıstriniń birinshi orynbasary, Shetel ınvestıtsııasy ulttyq agentiniń tóraǵasy. 1994-1997 jyldary - QR Memlekettik eksport-ımport banki basqarmasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 1997-1999 jyldary - QR Ulttyq banki tóraǵasynyń orynbasary, QR Qarjy vıtse-mınıstri, QR Ekonomıkalyq josparlaý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary. 1999-2001 jyldary - QR Ekonomıka mınıstriniń birinshi orynbasary, «Eksımbank-Qazaqstan» JAQ basqarmasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 2001-2004 jyldary - «Qazkommertsbank» AAQ basqarmasy tóraǵasynyń keńesshisi. 2004 jyldan - Qazaqstan qarjygerleri qaýymdastyǵynyń tóraǵasy. 40-tan astam ǵylymı jarııalanymnyń avtory. «Qurmet» ordenińmen marapattalǵan. 273 jyl buryn (1741-1807) shveıtsarlyq sýretshi Angelıka KAÝFMAN dúnıege keldi. 193 jyl buryn (1821-1881) uly orys jazýshysy DOSTOEVSKII Fedor Mıhaılovıch dúnıege keldi. 141 jyl buryn (1873-1913) 1910 jylǵy meksıka tóńkerisiniń jigelendirýshisi, Meksıkanyń 1910-1913 jyldardaǵy prezıdenti Madero Fransısko INDALESIO dúnıege keldi. 119 jyl buryn (1895-1973) amerıkandy kardıolog, Nobel syılyǵynyń laýreaty Dıkınson Výdraf RIChARDS dúnıege keldi. 106 jyl buryn (1908-1984) keńestik saıası jáne áskerı qaıratker, KSRO qorǵanys mınıstri, Keńes Odaǵynyń Marshaly, Keńes Odaǵynyń Batyry ÝSTINOV Dmıtrıı Fedorovıch dúnıege keldi. 77 jyl buryn (1937) frantsýz kınorejısseri, stsenarıst, operator, akter, prodıýser Klod LELÝSh dúnıege keldi. 54 jyl buryn (1960) argentınalyq fýtbolshy, álemdik fýtbol juldyzy Dıego MARADONA dúnıege keldi.