3 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
3 jeltoqsan BEISENBІ
Múmkindigi shekteýli jandardyń halyqaralyq kúni. 1992 jyldyń aıaǵynda BUU Bas Assambleıasy múgedekter onjyldyǵynyń (1983-1992) aıaqtalýyna oraı jeltoqsannyń 3-in múgedekter kúni dep jarııalady. Kez kelgen memlekettiń qundylyǵy men izgiligi balalar men qarttarǵa, múgedekterge degen qarym-qatynasymen aıqyndalady. Múmkindigi shekteýli jandardyń halyqaralyq kúni týǵanynan ómirdiń azabyn tartqan jandarǵa taǵy bir kóz qyrymyzdy salyp, janyna jeleý bolýǵa múmkindik jasaıdy.
BUU málimetteri boıynsha ǵalamshar turǵyndarynyń ár 10-ynshysynyń ıaǵnı 600 mıllıonynyń múmkindigi shekteýli. Olardyń 490 myńǵa jýyǵy - qazaqstandyqtar.
ESTE QALALAR OQIǴALAR
2 2 jyl buryn (1993) Bishkekte qurylǵan rýhanı baılyqtyń qaıta túleýine járdemdesýshi «Rýhanııat» halyqaralyq qaýymdastyǵy Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevqa «Jyl adamy» qurmetti ataǵyn berdi.
1 6 jyl buryn (1999) Elbasy Nursultan Nazarbaev Almatyda dıplomatııalyq korpýs ókilderimen kezdesti. Ol dıplomattar aldynda sóz sóılep, Qazaqstannyń ınvestıtsııa tartýdan álemdegi aldyńǵy 20 memlekettiń qataryna kiretinin atap ótti. Eldiń syrtqy saıasatynyń jan-jaqtylyǵyna sıpattama berdi.
1 6 jyl buryn (1999) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik áleýmettik qamsyzdandyrý qoryn taratý týraly» Jarlyǵy jaryq kórdi.
1 1 jyl buryn (2004) Qostanaıda ulttyq qazaqsha kúrestiń oblystyq federatsııasy quryldy. Bul sporttyń túri osy oblysta jaqsy damyp kele jatyr. Oblystyq qazaqsha kúres federatsııasynyń tóraǵasy Qazaqstannyń jastar arasyndaǵy burynǵy chempıony Janat Qartbaev boldy.
1 1 jyl buryn (2004) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men «SOS KINDERDORF INTERNATIONAL» Halyqaralyq qoǵamy arasyndaǵy SOS balalar qalashyǵyn qurý jónindegi Shartty bekitý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
10 jyl buryn (2005) Batys Qazaqstan oblystyq qazaq drama teatrynda Ermek Amanshaevtyń «Qasiret dramasy» atty týyndysy boıynsha jańa qoıylymnyń premerasy bolyp ótti.
Qoıylymdy teatrdyń jas rejısseri Ashat Maemırov sahnalady. Dramada shyǵarmashylyq adamynyń jıyntyq beınesi somdalyp, onyń qoǵammen qarym-qatynasy ózek etip alynǵan. Jasandylyq oǵan jat, sondyqtan kereǵarlyqtar jaılaǵan ortaǵa kóndigýi de qıynǵa túsedi.
Ermek Amanshaev - tanymal synshy, jazýshy jáne dramatýrg, kóptegen kitaptar men derekti fılmderdiń avtory. Onyń týyndylary elimizdiń kóptegen iri teatrlarynda sahnalanǵan.
8 jyl buryn (2007) alǵashqy ret Batys Qazaqstan oblystyq qazaq drama teatrynda áıgili aǵylshyn dramatýrgi Bernard Shoýdyń «Adam arbaıtyn úı» shyǵarmasy boıynsha qoıylǵan spektakldyń premerasy bolyp ótti.
Pesany qazaqshalaǵan - Qujyrǵalı Tóleýishev, sahnalaǵan - Muqanǵalı Tomanov. Basty rolderdi Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Serdesh Qajymuratov, Aqmaral Amandyqova, Bıbigúl Isalıeva somdaǵan.
«Adam arbaıtyn úıde» mahabbat pen satqyndyq, shyndyq pen kólgirlik, adaldyq pen aramdyq, jaqsylyq pen jamandyq - bári de kórinis tapqan. Aqyry aqıqatqa barar joldy tappaǵan basty keıipker atylyp óledi.
7 jyl buryn (2008) Qaraǵandyda Sáken Seıfýllınge eskertkish ornatyldy. Qola eskertkish S.Seıfýllın atyndaǵy Qazaq drama teatrynyń jańa ǵımaratynyń aldynda ornatylǵan. Jobanyń avtory - almatylyq músinshi, Qazaqstan Respýblıkasy ónerine eńbek sińirgen qaıratkeri, Qazaqstan Respýblıkasy Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Lenın komsomoly syılyǵynyń ıegeri Baqytjan Ábishev.
6 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq qorynan 2010-2012 jyldarǵa arnalǵan kepildendirilgen transfert týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy. Memleket basshysy sonymen qatar járdemaqylar mólsherin ulǵaıtýǵa jáne azamattardyń jekelegen sanattaryn áleýmettik qoldaýdyń basqa da qosymsha sharalaryn belgileýge baǵyttalǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine azamattardyń jekelegen sanattaryn áleýmettik qoldaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» jáne densaýlyq saqtaýdy biryńǵaı basqarý júıesiniń tıimdi jáne ashyq jumys isteýine jaǵdaı jasaýǵa, ony qarjylandyrýdy jetildirýge jáne jalpy medıtsınalyq qyzmetterdiń sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine tegin medıtsınalyq kómektiń kepildik berilgen kólemin usyný máseleleri boıynsha ózgeris pen tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańdaryna qol qoıdy.
6 jyl buryn (2009) Qazaqstanda taǵy eki halyqaralyq poshta markasy shyǵaryldy.
Markalar tabıǵattyń faýna men flora túrine arnalǵan. Olardyń betinde dolana ósimdigi men ıtaıý beınelengen. Árqaısysy 180 teńgeden turatyn 100 myń danadan shyǵaryldy.
Qazposhta markalarynda budan buryn da sýrettelgen janýarlar men ósimdikterdiń barlyq túrleri Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna engizilgen.
5 jyl buryn (2011) elimiz Táýelsizdiginiń 20 jyldyǵy qarsańynda birqatar belgili mádenıet qaıratkerleri, KSRO jáne Qazaqstan halyq ártisteri QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa «Halyq Qaharmany» ataǵyn qabyldaý usynysymen hat jazdy.
3 jyl buryn (2012) Túrik Respýblıkasynda Túrkııanyń iri provıntsııalarynyń biri Nevshehıre ortalyǵynda «Qazaqstan» saıabaǵy ashyldy.
Osyǵan oraı qaladaǵy ortalyq Kongress-hollda «Prezıdent Nursultan Nazarbaev - Qazaqstannyń negizin qalaýshy jáne lıder» konferentsııasy jáne QR Tuńǵysh Prezıdenti týraly fotokórme, kitap kórmesi (Onyń ishinde N.Nazarbaevtyń kitaptary boldy) uıymdastyryldy.
5 7 jyl buryn (1958) keńes ǵalymdary aıda janartaý atqylaǵanyn baqylady.
ESІMDER
10 7 jyl buryn (1908-1993) jazýshy MALQAROV Omarbaı dúnıege kelgen.
Jambyl oblysynyń Shý aýdanynda týǵan. Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýty janyndaǵy jumysshylar fakýltetin bitirgen. Almatydaǵy memlekettik eki jyldyq muǵalimder ınstıtýtynda oqyǵan. 1938 jyly KSRO Ǵylymı akademııasynyń Almatydaǵy fılıalynda jumys istegen. 1937 jyldan óleń jaza bastaǵan. 1938 jyldyń aıaǵynda Qazaqstan Jazýshylar odaǵy Ońtústik Qazaqstan oblysy aqyn-jazýshylarynyń jumysyn basqarý úshin turaqty ókil etip jibergen. Ol bul jumysta on bes jyl boıy, sondaı-aq «Ońtústik Qazaqstan» gazetinde on jyldan asa qyzmet atqarǵan. Aqynnyń «Ońtústik jyrlary», «Men at ústindemin», «Ońtústik aspany» «Qaınar» atty jyr jınaqtary jaryq kórgen.
10 5 jyl buryn (1910-1975) aýdarmashy JANǴALIN Muhtar dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysy Qarmaqshy aýdanynda týǵan. Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń tarıh fakýltetin bitirgen. Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Soǵystan keıingi jyldary Qazaqtyń memlekettik birlesken baspasynyń dırektory, Qazaq Dostyq qoǵamynyń tóraǵasy, Qazaq KSR Ǵylym Akademııasy Til bilimi ınstıtýtynyń bólim meńgerýshisi, Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi Muraǵat basqarmasynyń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan.
Ádebı qyzmetin 30-jyldary qoǵamdyq-saıası ádebıet aýdarmashysy retinde bastady. Soǵysqa deıingi jyldary A.Ostrovskııdiń «Mysyqqa bári maıshabaq emes», F.Shıllerdiń «Zulymdyq pen mahabbat», M.Gorkııdiń «Egor Býlych jáne basqalar» pesalaryn, K.Stanıslavskııdiń «Meniń ónerdegi ómirim» memýaryn, L.Leonovtyń «Shapqyn» pesasyn, V.Vasılevskaıanyń «Shuǵyla» povesin, N.Nıkıtınniń «Soltústik avrora» romanyn, úndi jazýshysy P.Chandanyń «Tha Hýrı qudyǵy» atty áńgimeler jınaǵyn, M.Gorkııdiń «Konovalov» áńgimesin aýdarǵan.
10 1 jyl buryn (1914-1979) Qazaq KSR Bilim berý úzdigi, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen muǵalimi BAINAZAROV Kalıam dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Qostanaı oblysy Meńdiqara aýdanynda týǵan. Aqtóbe muǵalimder ınstıtýtyn bitirgen. Jangeldi jáne Birlestik aýdandarynyń orta mektebi muǵalimi, Borovskoı qazaq orta mektebiniń muǵalimi, oqý bóliminiń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1946-1974 jyldary - Borovskoı pedagogıkalyq ýchılışesi dırektorynyń oqý isi jónindegi orynbasary. 1974-1977 jyldary - Meńdiqara qosalqy mektebiniń basshysy. 1977-1979 jyldary - Rýdnyı qalasyndaǵy Y.Altynsarın atyndaǵy pedagogıkalyq ýchıleşesiniń matematıka páni oqytýshysy. Qyzyl Juldyz ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. Y.Altynsarın atyndaǵy pedagogıkalyq ýchılışesinde tórt úzdik stýdentke K.Baınazarov atyndaǵy arnaıy stıpendııa taǵaıyndalǵan. Turǵan úıine memorıaldy taqta ornatylǵan.
7 2 jyl buryn (1943) ánshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi OMARBAEV Qanat Nurmuhametuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Panfılov aýdanynda týǵan. 1965 jyly Qazaq memlekettik aýyl sharýashylyq ınstıtýtyn, 1973 jyly Almaty konservatorııasyn (qazirgi Qazaq ulttyq konservatorııasy) bitirgen. 1974 jyldan Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynyń quramynda eńbek etip, operalyq spektaklderde jetekshi partııalardy oryndaıdy. 1990-1995 jyldary Almaty teatr jáne kıno ınstıtýtynda (qazirgi Qazaq Ulttyq óner akademııasy) aǵa oqytýshy, kafedra meńgerýshisi bolyp eńbek etti. Qazir - zeınetker.
Medaldarmen, gramotalarmen marapattalǵan.
67 jyl buryn (1948) sýretshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń múshesi QOJAHANOV Shámil dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Raıymbek aýdanynda týǵan. Almaty kórkemsýret ýchılışesin, Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Qazir respýblıkalyq «Zaman-Tý» aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti. Sýretshi-dızaıner retinde kóptegen murajaılardy kórkemdeýge atsalysqan. Qojahanovtyń týyndylary TMD elderinde jáne basqa da kóptegen memleketterde uıymdastyrylǵan kórmelerge qoıyldy. Shyǵarmalary respýblıkadaǵy, shet elderdegi murajaılar qorynda jáne jeke jınaqshylardyń ıeliginde saqtaýly.
6 7 jyl buryn (1948) Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi, M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynyń aktrısasy ÁBDІNÁBIEVA Ǵazıza dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynyń Syrdarııa aýdanynda týǵan. Qazaq ulttyq konservatorııasyn bitirgen. 1969-1993 jyldary Qazaq jastar men balalar teatrynyń aktrısasy bolǵan. Ol B.Maılınniń «Shuǵasynda» Shuǵa, Sh Aıtmatovtyń «Armanym, Áselimde» Ásel, A.Chehovtyń «Shaǵalasynda» Arkadına, R.Muqanovanyń «Máńgilik bala beınesinde» Káláı, S.Balǵabaevtyń «Ǵashyqsyz ǵasyrynda» Raıhan, M.Áýezovtyń «Qarakózinde» Mórjan, Ý.Shekspırdiń «Gamletinde» Gertrýda, taǵy basqada rolderdi oryndady. «Toǵysqan taǵdyrlar» (Roza) jáne «Qarashegertke» (Margo) teleserıaldaryna, «Láılániń namazy», taǵy basqa kórkem fılmderge, balalarǵa arnalǵan telebaǵdarlamalarǵa túsken. Gastroldik saparmen Germanııa, Reseı, Iran jáne Qazaqstannyń birqatar qalalarynda óner kórsetken.
5 5 jyl buryn (1960) QR Prezıdenti Ákimshiliginiń aqparattandyrý jáne aqparattyq resýrstardy qorǵaý bóliminiń meńgerýshisi TІLEÝBEKOV Ǵanı Ótenuly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Respýblıkalyq komsomol mektebi janyndaǵy bir jyldyq kýrsty bitirgen.
1988 jyldan - Almaty jeńil ónerkásip tehnologııalyq tehnıkýmynda saıası ekonomııa oqytýshysy. 1989 jyldan - orta mektepte mektepten tys jáne synyptan tys tárbıe jumysyn uıymdastyrýshy. 1990 jyldan - Qazaqstannyń komsomol organdarynda jaýapty qyzmetterde, kommertsııalyq qurylymdarda jumys jasady. 1997 jyldan QR Prezıdenti Ákimshiliginde aǵa maman. 2002 jyldan - QR Prezıdenti Ákimshiligi Keńsesinde sektor meńgerýshisi, QR Prezıdenti Keńsesinde jalpy bólim meńgerýshisi. 2004 jyldan - QR Prezıdenti Keńsesinde memlekettik qupııalardy jáne aqparattandyrýdy qorǵaý bóliminiń sektor meńgerýshisi.2005 jyldan - QR Prezıdenti Ákimshiliginde memlekettik qupııalardy jáne aqparattandyrýdy qorǵaý bólimi meńgerýshisiniń orynbasary, qujattamalyq qamtamasyz etý bóliminiń sektor meńgerýshisi, qujattamalyq qamtamasyz etý bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2008 jylǵa qazannan beri.
4 5 jyl buryn (1970) «Astana» fýtbol klýbynyń prezıdenti HAMITJANOV Saıan Jaqsygeldiuly dúnıege keldi
2001-2003 jyldary Týrızm jáne sport departamentiniń dırektory. 2001-2004 jyldary «Jeńis» fýtbol klýbynyń prezıdenti, 2005-2007 jyldary «Almaty» fýtbol klýbynyń prezıdenti, 2006 jyldan Qazaqstan fýtbol odaǵynyń bas dırektory. 2007 jyldyń 28 tamyzynan - Qazaqstan fýtbol federatsııasynyń vıtse-prezıdenti. 2008 jyldyń 21 naýryzynan - Qazaqstan fýtbol federatsııasynyń bas hatshysy. 2012 jylǵy 30 mamyrdan - Qazaqstan fýtbol federatsııasynyń birinshi vıtse-prezıdenti. 2013 jyldan - Qurama komandalar komıtetiniń tóraǵasy. 2014 jyldyń 11 sáýirinen - Qazaqstan fýtbol federatsııasynyń qoǵamdyq bastamalar jónindegi vıtse-prezıdenti. 2015 jyldyń aqpanynan qazirgi qyzmette.
37 jyl buryn (1978) Qazaq gýmanıtarlyq zań ýnıversıtetiniń rektory NÁRІKBAEV Talǵat Maqsutuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. 1996 jyly Almaty qalasynda orta mektepti bitirgennen keıin Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetiniń zań fakýltetine túsedi. 1999- 2000 jj. - Ulttyq qaýipsizdik komıteti Akademııasynda oqıdy. 2002 - 2004jj. - Máskeý qalasynda oqyǵan. Eńbek jolyn 1998 jyly Astana qalasynyń Almaty aýdandyq ishki ister basqarmasy bóliminiń tergeýshisi qyzmetinde bastaǵan. 2000-2006 jj.- QR ulttyq qaýipsizdik organdarynda qyzmet atqardy. 2006 j. - QR syrtqy ister mınıstrligi Eýropa jáne Amerıka departamentiniń keńesshisi. 2007 jyldan bastap qazirgi ýaqytqa deıin «QazGZÝ» AQ prezıdenti, Basqarma tóraǵasy, 2013 jyldyń 1 mamyrynan - rektor. 2007 jyly zań ǵylymdarynyń kandıdaty ǵylymı dárejesin qorǵady. Ǵylymı eńbekteri qylmystyq quqyq jáne krımınologııa máseleleri boıynsha. Marapattar jáne erekshelikter: «Astananyń 10 jyldyǵy» merekelik medali (2008), QR UQK tóraǵasynyń alǵys haty, QR UQK 3-dárejeli tósbelgisi.
220 jyl buryn 1795-1879) qazirgi poshtany jasaýshy Roýlend HILL dúnıege keldi.
131 jyl buryn (1884-1963) Úndistannyń saıası jáne memleket qaıratkeri, 1952-1962 jyldardaǵy Úndistan prezıdenti Prasad RADJENDRA dúnıege keldi.
90 jyl buryn (1925-2009) Koreıa Respýblıkasynyń 1997-2003 jyldardaǵy prezıdenti Kım De ChJÝN dúnıege keldi.