3 TAMYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
3 tamyz, JEKSENBІ AQSh-ta Ulttyq kúlki aptalyǵy. Tamyzdyń alǵashqy tolyq aptasy kúlki aptalyǵy dep jarııalanǵan. Lıtvada qolóner sheberleriniń kúni. Lıtvanyń Drýskınınkaı qalasynyń ortalyq alańynda sýretshiler men qolóner sheberleri ózderiniń jumystaryn satady. ESTE QALAR OQIǴALAR 54 jyl buryn (1960) Temirtaýdaǵy metallýrgııa kombınatynda tuńǵysh domna peshi iske qosyldy. 236 jyl buryn (1778) Mılanda alǵashqy opera zaly «La Skala» ashyldy. Ony sáýletshi Djýzeppe Permarını Santa Marııa della Skala eski shirkeýiniń ornyna turǵyzdy. 219 jyl buryn (1795) Parıj konservatorııasynyń negizi qalandy.
131 jyl buryn (1882) AQSh Kongresi aıkezbelerge, qylmyskerler men esýastarǵa elge kirýge tyıym saldy, sondaı-aq 10 jylǵa qytaılyqtardyń ımmıgratsııasyna tyıym saldy. 109 jyl buryn (1907) Portýgalııada jeksenbi demalys kúni bolyp jarııalandy. 100 jyl buryn (1914) Birinshi dúnıejúzilik soǵysta Germanııa Frantsııaǵa soǵys jarııalady. 91 jyl buryn (1923) AQSh-tyń 30-ynshy prezıdenti Kelvın Kýlıdjanyń ınaýgýratsııasy ótti. 88 jyl buryn (1926) Pıkkadıllı alańynda Londondaǵy alǵashqy baǵdarshamdar ornatyldy. 69 jyl buryn (1945) barlyq etnıkalyq nemister men vengrııalyqtar Chehoslovakııa azamattyǵyn alý quqyǵynan aıyryldy. 65 jyl buryn (1949) AQSh-ta amerıkandyq basketbol qoǵamdastyǵy men Ulttyq lıganyń biriktirilýinen Ulttyq basketbol qaýymdastyǵy (NBA) quryldy. 64 jyl buryn (1950) BUU Qaýipsizdik keńesi BUU-ǵa Qytaıdyń kirýine qarsy daýys berdi. 58 jyl buryn (1956) Sırııada áskerı tóńkeris boldy. 56 jyl buryn (1958) Amerıkanyń «Naýtılıýs» atomdyq súńgýir qaıyǵy alǵashqy ret Soltústik polıýske sý astymen jetti. 54 jyl buryn (1960) Nıger Frantsııadan azattyǵyn aldy. 35 jyl buryn (1979) Ekvatorıaldyq Gvıneıada áskerı tóńkeris boldy. 34 jyl buryn (1980) Máskeýde HHІІ Olımpıadalyq oıyndardyń resmı jabylýy ótti. 26 jyl buryn (1988) Qyzyl alańǵa óziniń ushaǵyn otyrǵyzǵan nemis Matıas Rýst orys túrmesinen merziminen buryn shyǵaryldy. ESІMDER 81 jyl buryn (1933) Qazaqstan-Reseı ýnıversıtetiniń rektory MOLDAHMETOV Zeınolla Moldahmetuly dúnıege keldi. Soltústik Qazaqstan oblysynyń Presnov aýdany Oktıabr aýylynda 1933 jyly 3 tamyzda týylǵan. Qurmet Belgisi, Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen, «Qajyrly eńbegi úshin» medalimen, QazSSR joǵary Keńesi Qurmet gramotasymen, «Astana» medalimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylymyn damytýǵa qosqan úlesi úshin» QR BǴM keýde belgisimen, Bilim berýdi damytýdaǵy eńbegi úshin «Platon» Altyn medalimen, «Qoǵam qadiri» Reseı ulttyq qory Altyn qurmet belgisimen, Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 15 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan eldiń «Parasat» joǵary ordenimen, Qazirgi zamanǵy Gýmanıtarlyq Akademııanyń «Bilim jáne ádildik serisi» ordenimen, Oksford ýnıversıtetiniń halyqaralyq nagradalarymen marapattaldy, 1993 jyly «Qazaqstan Respýblıkasy ǵylymyna eńbegi sińgen qurmetti ataǵy» berildi. 1963 jyldan 1965 jylǵa deıin S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetinde fızıkalyq hımııa kafedrasynyń oqytýshysy bolyp, odan soń Tselınograd pedagogıkalyq ınstıtýtynyń prorektory bolyp jumys istedi. 1965-1974 jyldary aǵa ǵylymı qyzmetker laýazymynda, odan soń QazSSR ǴA Hımııa-metallýrgııalyq spektroskopııa zerthanasynyń meńgerýshisi, ǵylymı izdeýlerdi jalǵastyrady. 1974-1975 jyldary Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetinde ǵylymı jumys boıynsha prorektor bolyp jumys istedi. Osy jyly fızıkalyq hımııa mamandyǵy boıynsha professorlyq ǵylymı ataq bekitildi. 1975 jyly Shymkenttegi Qazaq hımııa-tehnologııa ınstıtýttyń rektory. 1975-1980 jyldary ınstıtýt rektory boldy. 1984 jyly ol respýblıkada birinshi Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetinde kvanttyq hımııa kafedrasyn ashty, 1988 jyly fızıka-hımııalyq zertteýlerdiń ádister zerthanasyn qurdy. 1988 jyly Z.M.Moldahmetov QazSSR ǴA Ortalyq-Qazaqstan bóliminiń akademık-hatshysy bolyp saılandy. Ol 1989 jyldyń 2-3 aqpanynda Qaraǵandyda Jezqazǵan, Tselınograd, Qostanaı, Kókshetaý oblystarynyń oblystyq qurylym jetekshileriniń qatysýymen, jetekshi joǵary oqý oryndarynyń, barlyq aımaqtardyń kásiporyn jáne birlestik, ınstıtýttar salalarynyń qatysýymen ótkizilgen Qazaq SSR ǴA Prezıdıýmynyń kóshpeli otyrystaryn uıymdastyrýshy jáne negizgi bastamashynyń biri. 1991 jyldan organıkalyq sıntez jáne kómirtek hımııasy Instıtýtynyń (OSKI) dırektory. 1998 jyly akademık Z.M.Moldahmetovtyń bastamasymen Qaraǵandyda Reseı-Qazaqstan Qazirgi zamanǵy Gýmanıtarlyq Ýnıversıteti quryldy, ol keıinnen elimizdiń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń usynysy boıynsha Qazaqstan-Reseı Ýnıversıteti bolyp qaıta ataldy. Bul joǵary oqý ornynyń ashylýy eki eldiń prezıdentteri qol qoıyp, HHІ ǵasyrǵa baǵdarlaǵan, Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy odaqtastyq pen máńgi dostastyqtyq týraly Deklaratsııa erejeleriniń birin tájirıbelik júzege asyrý bolyp tabylady. 1983 jyly Z.M.Moldahmetov Qazaq SSR ǴA korrespondent-múshesi bolyp saılandy, al 1989 jyldan Qazaq SSR ǴA tolyq múshesi (akademıgi). 1993 jyly oǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylymyna eńbek sińirgen qaıratker» Qurmetti ataǵy berildi. 70 jyl buryn (1944) zań ǵylymynyń kandıdaty ıÝRChENKO Raısa Nıkolaevna dúnıege keldi. Aqmola oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Semeı qalalyq sotynyń sýdıasy bolǵan. 1973-1982 jyldary - Semeı qalasy Kırov aýdandyq sotynyń tóraǵasy. 1982-1985 jyldary - Semeı oblystyq sotynyń sýdıasy, tóraǵanyń orynbasary. 1985-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy sotynyń sýdıasy. 2001 jyldan Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy soty Qylmystyq ister jónindegi alqasynyń tóraǵasy, sýdıasy bolǵan. 2 medalmen marapattalǵan. 55 jyl buryn (1959) QR Qarjy mınıstrligi Memlekettik múlik jáne jekeshelendirý komıtetiniń tóraǵasynyń orynbasary KADıÝKOV Nıkolaı Vıktorovıch dúnıege keldi. 1959 jyly týǵan. Ulty - orys. 1980 jyly Qaraǵandy pedagogıkalyq ınstıtýtyn, 1979 jyly Reseı Federatsııasy Úkimetiniń janyndaǵy halyq sharýashylyq akademııasyn bitirgen, mamandyǵy «ekonomıka jáne basqarý». 2007 jyly E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirgen, mamandyǵy - zańger. Eńbek jolyn 1979 jyly Qaraǵandy oblystyq keńesiniń «Býrevestnık» erikti sport qoǵamynda bastady. 1986-1991 jyldary kommertsııalyq qurylymdarda jumys istedi. 1991-1995 jyldary Moskva qalasyndaǵy «Qazaqstan Respýblıkasy men Rossııa Federatsııasy kásiporyndarynyń iskerlik qatynasyna járdemdesý assotsıatsııasy» kommertsııalyq máseleleri boıynsha dırektordyń orynbasary, 1996-1997 jyldary Almaty qalasyndaǵy «Maqsat» aktsıonerlik bankiniń menedjeri, 1997-1998 jyldary «Qaraǵandy - Karbıd» aktsıonerlik qoǵamynyń basqarýshysy bolyp istedi.1998 jyldyń tamyzynan 1999 jyldyń jeltoqsanyna deıin «Kásiporyndardy qaıta qurý jáne taratý jónindegi agenttigi» AAQ-nyń Qaraǵandy fılıaly dırektorynyń orynbasary bolyp istedi. 1999 jyldyń jeltoqsanynda Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń memlekettik múlik jáne jekeshelendirý komıteti tóraǵasy orynbasarynyń mindetin atqarýshy bolyp taǵaıyndaldy. 2000 jyldyń naýryzynan bastap osy kúnge deıin Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik múlik jáne jekeshelendirý komıteti tóraǵasynyń orynbasary bolyp jumys isteıdi. 42 jyl buryn (1972) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Agrarlyq máseleler komıtetiniń múshesi ÁBІLDAEV Azamat Rahatuly dúnıege keldi. 1972 jyly Almaty olysy Jambyl aýdany Qastek aýylynda týǵan. Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetin, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. 1999-2004 jj. - «Almaz» sharýa qojalyǵynda basqarýshy dırektor. 2004-2007 jj. - «Agrofırma Túrikpen» JShS bas dırektory. 2007-2009 jj. - «PromInvestAzııa» Saýda-qarjy holdıngi» JShS prezıdenti. 2009-2010 jj. -«PromInvestAzııa» Saýda-qarjy holdıngi» JShS qadaǵalaý Keńesiniń tóraǵasy, konsýltanty. 2010-2011 jj. - «Qazaqstan tas ónimderi» JShS, ÓB prezıdenti. 2011-2012 jj. - «Korporatsııa «Kazgranıt» JShS prezıdenti. 2012 jylǵy qańtardan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. «Mamandyǵy boıynsha úzdik» dıplomymen, «Za vernost delý» ІІ dárejeli medaldarymen marapattalǵan. 1998 jyldan - «Aqbóken» qoǵamdyq qorynyń múshesi. Qazaqstannyń «Aq jol» Demokratııalyq partııasynyń múshesi. 29 jyl buryn (1985) halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, 2009 jylǵy Azııa chempıonatynyń qola júldegeri, 2010 jyly stýdentter arasynda ótken álem chempıonatynyń kúmis júldegeri, 2011 jylǵy álem chempıonatynyń qola júldegeri JAILAÝOV Ǵanı dúnıege keldi. Qyzylorda oblysy Araı kentinde týǵan. HHH jazǵy Olımpıada oıyndarynda Qazaqstan Respýblıkasynyń namysyn qorǵaýda. 60 kelige deıingi salmaqtyq dárejede óner kórsetedi. Oıyndarǵa joldamany ótken jyly Bakýde ótken álem chempıonatynda jeńip aldy. Ǵanı Jaılaýovtyń jattyqtyrýshysy tanymal bapker Nurlan Aqúrpekov. 203 jyl buryn (1811-1861) amerıkandyq qaýipsiz lıfti ónertapqyshy Elısha Greıvs OTIS dúnıege keldi. 142 jyl buryn (1872-1957) Norvegııanyń 1905-1957 jyldardaǵy koroli Hokon VII dúnıege keldi. 130 jyl buryn (1884-1980) 20-shy ǵasyrdyń kórnekti geobotanıkteriniń biri, franko-shveıtsarlyq geobotanıkter mektebin qurýshy jáne jetekshisi, ósimdikterdiń klassıfıkatsııalyq júıesin qurýshy JOZIAS Braýn-Blanke dúnıege keldi. 111 jyl buryn (1903-2000) Týnıstiń tuńǵysh prezıdenti, saıası jáne memleket qaıratkeri BÝRGIBA Habıb Ben Alı dúnıege keldi. 79 jyl buryn (1935-2012) moldavan jáne keńes opera jáne kameralyq ánshisi, KSRO halyq ártisi BIEShÝ Marııa Lýkıanovna dúnıege keldi.