3 shilde. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
3 shilde, BEI SENBІ
Belarýs Respýblıkasynyń Memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni (1990). 1996 jyldan bastap, Belarýs Prezıdenti Aleksandr Lýkashenko Táýelsizdik kúnin eldi fashıstik Germanııadan azat etkenderdiń qurmetine oraı shildeniń 3-inde atap ótýge Jarlyq shyǵardy. Belarýs - Shyǵys Eýropada ornalasqan memleket. Shyǵysynda Reseımen, ońtústiginde Ýkraınamen, soltústiginde Latvııamen, batysynda Polshamen jáne soltústik-shyǵysynda Lıtvamen shektesedi. Ákimshilik-aýmaqtyq jaǵynan 6 oblysqa jáne Mınsk, Brest, Vıtebsk, Gomel, Grodno, Mogılev ortalyqtaryna bólinedi. Astanasy - Mınsk qalasy. Resmı tili - belarýs tili. Aqsha birligi - rýbl.Qazaqstan men Belarýs arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy qyrkúıektiń 16-ynda ornatyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
10 4 jyl buryn (1910) memleket qaıratkeri Álibı Jangeldın Máskeý qalasynan dúnıejúzin jaıaý aralaý saparyna attandy. Ol 1913 jyldyń qańtaryna deıin Polsha, Avstro-Vengrııa, ıÝgoslavııa, Bolgarııa, Túrkııa, Sırııa, Palestına, Mysyr, Mesopotamııa, Persııa, Úndi, Sıam, Qytaı jáne Japonııa elderinde boldy.
Jangeldın Álibı Toqjanuly (1884-1953) - memleket jáne partııa qaıratkeri, Qazaqstanda Keńes ókimetin ornatý jáne nyǵaıtý jolyndaǵy kúresti uıymdastyrýdaǵy kórnekti basshylardyń biri. Qazirgi Qostanaı oblysy Jangeldın aýdanynda dúnıege kelgen. Torǵaıdaǵy kásiptik ýchılışesin, Qostanaı orys-qazaq jáne Orynbor dinı ýchılışesin bitirgen. Qazandaǵy muǵalimder semınarııasynda oqyǵan. Ol týraly kóptegen kórkem shyǵarmalar jazylyp, kınofılm túsirilgen. Qostanaı oblysynyń bir aýdanyna, kóptegen eldi mekender men kóshelerge, mektepterge Álibı Jangeldınniń esimi berilip, Aqtóbe, Almaty, Torǵaı qalalarynda eskertkish ornatylǵan.
5 4 jyl buryn (1960) Qaraǵandydaǵy metallýrgııa kombınatynda tuńǵysh domna peshi iske qosyldy jáne sol kúni Qazaqstannyń tuńǵysh shoıyny alyndy. Bul kún Qazaqstan Magnıtkasynyń dúnıege kelgen kúni bolyp sanalady.
1 9 jyl buryn (1995) Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik táýelsizdiginiń jarııalanýyn máńgi este qaldyrý, qoǵamdy toptastyrý, gýmanızm, ultaralyq tatýlyq, qazaqstandyq patrıotızm tárbıeleý ıdeıalaryn kórkem beıneleý maqsatynda QR Prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń «Almaty qalasynda Táýelsizdik eskertkishin ornatý týraly» qaýlysy shyqty.
1 8 jyl buryn (1996) Vengrııa Parlamentinde tuńǵysh ret Qazaqstan men Vengrııa arasyndaǵy yntymaqtastyqqa arnalǵan «dóńgelek ústel» ótti.
1 5 jyl buryn (1999) Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Jetisaı qalasynda «Alpamys batyr» eposynyń 1000 jyldyǵy atalyp ótildi.
8 jyl buryn (2006) Astanada Metsenattar klýby quryldy.
8 jyl buryn (2006) Almatydaǵy Qazaq-Brıtan tehnıkalyq ýnıversıtetiniń (QBTÝ) tuńǵysh túlekterine saltanatty túrde dıplom tapsyrý rásimi ótti.
7 jyl buryn (2007) Astanada Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń jáne Úkimet músheleriniń qatysýymen «Qazaqstannyń 30 korporatıvti kóshbasshysy» Memlekettik baǵdarlamasyna kirgen jobalardyń jalpyulttyq tusaýkeseri ótti. Tusaýkeserge 9 óńir qatysty. Negizgi 7 baǵyt boıynsha 900 mıllıardqa jýyq teńgeni quraıtyn barlyǵy 20 serpindi jobalar tanystyryldy.
7 jyl buryn (2007) Mańǵystaý aýdanyndaǵy Shetpe aýylynda salynatyn tsement zaýyty qurylysynyń irgetasyna Elbasynyń bolashaq urpaqqa joldaýy mátini bar kapsýlasy salyndy. Saltanatty sharaǵa Mańǵystaý oblysynyń ákimi Qyrymbek Kósherbaev pen Kólik jáne kommýnıkatsııa mınıstri Serik Ahmetov qatysty. Zaýyt jylyna 1,8 mıllıon tonna tsement óndiredi. Bul zaýyt búkil batys oblystardyń suranystaryn qamtamasyz etedi.
6 jyl buryn (2008) Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń Qaýlysy boıynsha «Arna Medıa» ulttyq aqparattyq holdıngi» quryldy.
5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev Astana qalasyndaǵy tóbesi jabyq 30 myń oryndyq jańa stadıonnyń ashylý saltanatyna qatysty.
Jabyq stadıon sporshylarǵa qysy-jazy jattyǵýlaryna múmkindik beredi, ol ÝEFA-nyń barlyq standarttaryna saı salynǵan.
Jasandy gazon jamylǵysy tóselgen fýtbol alańy FIFA men ÝEFA-nyń standarttaryna tolyq sáıkes jasalǵan. Bul stadıonda fýtbol oıynynan bólek sporttyń kúres, boks, sporttyq gımnastıka, dzıýdo, karate syndy túrlerinen jarystar ótkizýge bolady. Jańa fýtbol stadıonynyń ereksheligi - 20 mınýttyń ishinde ashylyp-jabylatyn shatyry bar. Spýtnıktiń jáne efırlyq antennalary bar teledıdar jelisimen, radıohabar efırimen, otyrys zaldary, baspasóz konferentsııa zaldary dybys kúsheıtkish jáne sınhrondy aýdarmasymen, tablosymen, teleradıokommentatorymen jabdyqtalǵan.
Kórermenderdiń yńǵaıy jáne syıymdylyǵy úshin minbe eki deńgeıde ornalasqan: 16 myń kórermen - astyńǵysynda, 14 myń - ústińgisinde, stadıonnyń batysynda VIP-oryndar ornalasqan.
5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev Astana qalasyndaǵy ındýstrııaldyq parktiń aýmaǵynda lokomotıv qurastyratyn jańa zaýytty ashty.
Atalmysh lokomotıvtiń tehnıkalyq sıpaty qazirgi qoldanylyp júrgen mashınalardan birneshe ese joǵary. Zaýyttyń ónimi Qazaqstannyń teplovozǵa degen suranysyn qanaǵattandyryp qana qoımaı, bolashaqta taıaý jáne alys shetelderge shyǵarylatyn bolady.
18 5 jyl buryn (1829) Oral taýynyń batys jaǵynan Reseıdegi eń alǵashqy almas tabyldy.
17 3 jyl buryn (1841) aǵylshyn astronomy Djon Adams Neptýn planetasyn ashqandyǵyn jarııalady.
8 6 jyl buryn (1928) satylymǵa alǵashqy teledıdarlar shyqty. Olardyń baǵasy 75 dollardy qurady.
8 5 jyl buryn (1929) Dunlop Latex zerthanasynda alǵash ret kaýchýk óndirildi.
5 2 jyl buryn (1962) Frantsııa Aljırdiń táýelsizdigin jarııalady.
1 8 jyl buryn (1996) Borıs Eltsın RF prezıdenti bolyp ekinshi márte saılandy.
ESІMDER
7 4 jyl buryn (1940-2000) Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen zańgeri KIM ıÝrıı Alekseevıch dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen.
Almaty-1 stansasynyń jelili mılıtsııa bólimshesinde tergeýshi, Almaty qalasy Túrkisib aýdanynyń halyq sýdıasy, Almaty qalalyq atqarý komıteti ádilet bólimshesi bastyǵynyń orynbasary, sot organdary basqarmasynyń bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrliginiń birinshi orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń aımaqtyq saıasat jáne memlekettik qurylys suraqtary jónindegi komıtetiniń tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Apparatynyń azamattyq bóliminiń meńgerýshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Ortalyq saılaý komıssııasynyń tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııalyq keńesiniń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan.
Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń 13-saılaýdaǵy depýtaty.
Medaldarmen marapattalǵan.
6 6 jyl buryn (1948) fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy halyqqa bilim berý isiniń úzdigi, Qazaqstan Áleýmettik ǵylymdar akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi NEGIMOV Serik dúnıege keldi.
Soltústik Qazaqstan oblysynyń Sh. Ýálıhanov aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1972-1992 jyldary - M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aǵa laboranty, kishi ǵylymı qyzmetkeri, bólim meńgerýshisi. 1992-1997 jyldary - Qazaq qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýty qazaq ádebıeti kafedrasynyń meńgerýshisi. 1997-1999 jyldary Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde kafedra meńgerýshisi bolyp qyzmet atqarǵan. 2000 jyldan bastap ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń professory. 2005 jyldan L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetinde professor bolyp qyzmet isteıdi.
Ǵylymı eńbekteri halyq aýyz ádebıeti, jyraýlar men aqyndar poezııasy, qazaqsha taqpaq qurastyrý jáne sheshendik salasyna baılanysty. 400-den asa ǵylymı, ádebı-syn maqala men retsenzııalar, «Óleń ómiri», «Aqyn-jyraýlar poezııasynyń beıneliligi», «Ónerpazdyq órnekteri», «Sheshendik óner», «Aqyn-jyraýlar poezııasy: Genezıs. Stılıstıka. Poetıka», «Málik Ǵabdýllın» atty zertteýlerdiń avtory.
6 1 jyl buryn (1953) ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Jaratylystaný ǵylymdary akademııasynyń korrespondent-múshesi ESІRKEPOV Toqtar Ábenuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn, Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen.
60 jyl buryn (1954-2002) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi BAǴAEV Erulan Uzaquly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn Almaty oblysy Kegen aýdandyq komsomol komıtetiniń nusqaýshysy bolyp bastaǵan. 1978-1979 jyldary - «Jazýshy» baspasynyń redaktory. 1979-1986 jyldary - Almaty qalasy Sovet aýdandyq komsomol komıtetiniń birinshi hatshysy, Almaty qalalyq partııa komıtetiniń nusqaýshysy. 1986-1993 jyldary - «Qazaqstan» baspasynyń redaktsııa meńgerýshisi, «Ǵylym» baspasynyń bas redaktory, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń Kórkem ádebıetti nasıhattaý bıýrosy dırektorynyń orynbasary. 1993-1995 jyldary - «Farmatsııa» memlekettik holdıngtik kompanııasynyń menedjeri, «Álemjarnamaservız» kásipornynyń bas menedjeri. 1995-1997 jyldary QazTAG-tyń (qazirgi «QazAqparat» UK» AQ) Qostanaı oblysy boıynsha menshikti tilshisi boldy.
Aqynnyń «Tuńǵysh dápter», «Tańsári», «Jıyrma bes», «Júregimniń júz jibi» atty jyr jınaqtary jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda B. Lıýbımovtyń «Batys Evropa óneri», ıÝ. Kýznetsovtyń «Kemel shaq», M. Alıevtiń «Qanat» kitaptaryn qazaq tiline tárjimalaǵan.
5 2 jyl buryn (1962) Aqtóbe oblysy Qarǵaly aýdanynyń ákimi Sydyqov Rahat Májıtuly dúnıege kelgen.
Aqtóbe oblysynda týǵan. Almaty sáýlet-qurylys ınstıtýtyn ınjener-qurylysshy mamandyǵy boıynsha bitirgen. Eńbek jolyn 1986 jyly Aqtóbe gaz sharýashylyǵy óndiristik birlestiginiń aǵa ınjeneri qyzmetinen bastaǵan. Uzaq jyldar boıy Shalqar aýdanaralyq gaz sharýashylyǵy basqarmasyn basqardy. 2002 jyldyń mamyr aıynan bastap Shalqar aýdanynyń ákimi boldy. Qazirgi qyzmetin 2013 jyldyń maýsym aıynan beri atqaryp keledi.
4 8 jyl buryn (1966) sýretshi, Qazaqstan Respýblıkasy Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy jastar odaǵy syılyǵynyń, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti syılyǵynyń, memlekettik stependııasynyń, memlekettik «Daryn» jastar syılyǵynyń ıegeri, halyqaralyq «Jiger» jas sýretshiler festıvaliniń, respýblıkalyq «Shabyt» jas sýretshiler shyǵarmashylyǵy festıvaliniń, respýblıkalyq «Astana-Báıterek» baıqaýynyń laýreaty ÁJІBEKULY Qazybek dúnıege keldi.
Aqmola oblysynda týǵan. Nıkolaı Gogol atyndaǵy Almaty kórkemsýret ýchılışesin, Almaty teatr-kórkemsýret ınstıtýtyn (qazirgi Temirbek Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasy) bitirgen.
Ol respýblıkalyq, búkilodaqtyq jáne halyqaralyq kórmelerge qatysqan. 1995 jyly - Birikken Ulttar Uıymynyń 50 jyldyǵyna arnalǵan sýretshiler shyǵarmalary kórmeleriniń dıplomanty. 1996 jyly - Halyqaralyq «Art-Eýrazııa» jas sýretshiler shyǵarmashylyǵy kórmesiniń dıplomanty. 1999 jyly - ІІ Respýblıkalyq «Shabyt Mılenııýým» jas sýretshiler shyǵarmashylyǵy festıvaliniń dıplomanty, Ábilhan Qasteev atyndaǵy syılyqtyń ıegeri. 2007 jyly - «Astana damıdy, óner órkendeıdi» Halyqaralyq sýretshiler sımpozıýmynyń qatysýshysy. 2003-2005 jyldary - Býrabaıda jáne Qarqaralyda ótken respýblıkalyq sýretshiler sımpozıýmyn uıymdastyrýshylardyń biri. Qazybek Ájibekulynyń shyǵarmashylyǵy jóninde «Stepnaıa pastoral», «Sary dala», «Mechty o proshlom» fılmderi túsirilgen.
90 jyl buryn (1924) Sıngapýrdyń burynǵy prezıdenti Sellapan RAMANATAN dúnıege keldi.
5 2 jyl buryn (1962) amerıkandyq kınoakter jáne prodıýser Tom KRÝZ (Tomas Krýz Mepoter) dúnıege kelgen.
4 3 jyl buryn WikiLeaks negizin qalaýshy, ınternet-jýrnalıst Djýlıan Pol ASSANJ dúnıege kelgen.