3 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
3 maýsym, SEI SENBІ
Erejep aıynyń 1-shi juldyzy (qasıetti úsh aıdyń bastalýy) - musylman merekesi.
Chernogorııa táýelsizdigin jarııalaǵan kún. 2006 jylǵy maýsymnyń 3-de Chernogorııanyń Parlamenti ıÝgoslavııa Odaqtas Respýblıkasynyń quramynan, Serbııa odaǵynan shyǵatynyn jáne Chernogorııanyń táýelsizdigin jarııalady. Bul habarlama 2006 jyldyń 21-shi mamyrynda ótken referendýmnyń nátıjesine negizdelgen, onda saılaýshylardyń 55,5% Chernogorııanyń táýelsizdigin qalady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 9 jyl buryn (1925) qyrǵyz elimen aradaǵy shekarany mejeleýge baılanysty Shý bolysy «ýezd quqyǵyndaǵy aýdan» (ortalyǵy - Georgıevka selosy) mártebesin aldy.
2 6 jyl buryn (1988) Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Jarlyǵymen Halyqqa bilim berý mınıstrligi quryldy. Atalmysh mınıstrlik Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 1992 jylǵy mamyrdyń 8-indegi Jarlyǵymen jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» Zańy negizinde Bilim mınıstrligi bolyp qaıta quryldy.
1 9 jyl buryn (1995) ıÝNESKO-nyń Parıjdegi shtab-páterinde uly oıshyl Abaı Qunanbaevtyń (1845-1904) 150-jyldyǵyna arnalǵan mádenı kúnder bastaldy.
1 5 jyl buryn (1999) Qoja Ahmet ıAssaýı kesenesi ishindegi Kishi Aqsaraıǵa qazaq halqynyń handary men bıleriniń múrdeleri qaıta jerlendi.
1 5 jyl buryn (1999) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa «Ana tiliniń aıbary» belgisi tapsyryldy.
1 5 jyl buryn (1999) Halyqaralyq «Almaty ınvestıtsııalyq sammıti» óz jumysyn bastady. Oǵan 22 elden 160 kompanııanyń 300-den astam basshylary men ókilderi qatysty.
1 2 jyl buryn (2002) Almatyda Elbasy N.Nazarbaevtyń bastamasymen shaqyrylǵan Azııadaǵy Ózara is-qımyl men senim sharalary jónindegi keńestiń alǵashqy basqosýy ótti. Oǵan 16 qatysýshy eldiń, sondaı-aq BUU-nyń, EQYU-nyń, Arab memleketteri lıgasynyń jáne 8 baqylaýshy eldiń ókiletti delegatsııalary qatysty. Kezdesý barysynda tarıhı qujattar - AÓІSShK Almaty aktisi men Terrorızmdi alastaý men órkenıetter arasyndaǵy ún qatysýǵa járdemdesý týraly Deklaratsııasy qabyldandy. Búgingi tańda AÓІSShK-ǵa múshe memleketterdiń sany 17-ge jetse, baqylaýshy memleketterdiń qatary Indonezııa, Vetnam, Malaızııa, Ýkraına, AQSh, Ońtústik Koreıa jáne Japonııamen tolyqty.
5 jyl buryn (2009) Astanada belgili qazaqstandyq munaıshy, Qazaqstan Respýblıkasy ónerkásibine eńbek sińirgen qyzmetker Baltabek Qýandyqovtyń «Kaspıı qaırańynyń kiltteri» («Klıýchı kaspııskogo shelfa») atty kitabynyń tusaýkeseri ótti.
Kitapqa derekti málimetter, beınefılmder, basylymdarda jaryq kórgen maqalalar men Kaspıı teńizin ıgerý isine tikeleı qatysqan adamdardyń alǵashqy eńbekteri engizilgen.
4 jyl buryn (2010) Almatydaǵy Muhtar Áýezov atyndaǵy akademııalyq drama teatrynda «Álııa Bópejanovanyń kitaptary men kitap jobalarynyń» tusaýkeseri ótti.
Álııa Bópejanovanyń Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet mınıstrliginiń baǵdarlamasy boıynsha «Jibek joly» baspasynan jaryq kórgen shyǵarmalary 2 kitaptan turady. Onda avtor ónerdiń tárbıelik mindetin qoǵamnyń rýhanı-estetıkalyq damýymen tyǵyz baılanysta qarastyrady. «Óner - jeke tájirıbe» dep atalatyn birinshi kitabynda kórnekti sýretkerler, zamandas jazýshylar men rejısserlerdiń shyǵarmashylyqtaryn sóz etedi. Al, «Mádenıet - jasampaz sana» atty ekinshi kitabynda synshynyń Asqar Súleımenov, Dj.Soros, Ázirbaıjan Mámbetov sekildi birqatar tulǵalarmen suhbattary jáne kórkem aýdarmalary toptastyrylǵan. Sarapshy Álııa Bópejanova oqyrmandaryna kitap jobalary retinde «Parasat padıshasy», «Kek», «Bolmyspen betpe-bet» jáne «Kınorejısser, jazýshy Satybaldy Narymbetov» syndy albom kitabyn usynǵan. «Búgingi kúni ádebı syn deńgeıi tómendep, teperish kórýde. Týyndylardy taldaý mardymsyz. Soǵan saı rýhanı álemimiz de qatty qulazyp tur. Osy turǵydan alǵanda, bizdiń Álııa qaı janrda bolmasyn, talmaı qalam terbep, óz baǵytynan taımaı, bir qalyppen keledi», - dedi jıynda sóz sóılegen belgili sahna synshysy Áshirbek Syǵaı. Synshy, mádenıettanýshy, aýdarmashy, jýrnalıst, Halyqaralyq «Alash» syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstan Respýblıkasy Jýrnalıstıka akademııasynyń akademıgi Álııa Bópejanova týyndylary ádebıet pen mádenıetti, ónerdi nasıhattaýǵa baǵyttalǵan.
ESІMDER
10 4 jyl buryn (1910-1985) sýretshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri BARANOV Konstantın ıAkovlevıch dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Reseı Federatsııasynda týǵan. Irkýtsk qalasyndaǵy I.Kopylov sheberhanasynda oqyǵan.
1948-1956 jyldary Qazaq memlekettik baspasynyń bas sýretshisi, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan.
Stanoktik jáne kitap grafıkasynda lınogravıýra, lıtografııa tehnıkasymen, akvarel jáne gýash qoldana otyryp jumys istegen. Joǵary tehnıkalyq sheberlikti talap etetin aıqyndyǵymen, ádemiligimen, sýretkerlik tiliniń únemdiligimen, metaforlyǵymen erekshelenetin lınogravıýra salasynda tabysty eńbek etken. Qazaqstan grafıkasynyń damýyna aıtarlyqtaı úles qosty.
«Qaraǵandy», «Almatynyń almasy», «Balqash pen Aral balyqshylary» sııaqty lınogravıýralyq, «Jambyldyń portreti», «Abaıdyń portreti», «Bolat balqytýshylar» atty eńbekterdiń avtory. «Qazaqtyń halyq ertegileri», «Qazaq eposy» «Qazaq jáne uıǵyr ertegileri» atty kitaptardy bezendirgen.
1-, 2-dárejeli Otan soǵysy, «Qyzyl Juldyz» ordenderimen marapattalǵan.
10 3 jyl buryn (1911-1970) aqyn ANISIMOV Semen Mıhaılovıch dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Glýbokoe aýdanynda týǵan. Óskemen, Semeı pedagogıkalyq tehnıkýmdaryn, Lenıngrad jýrnalıstıka ınstıtýtyn bitirgen. Soǵysqa deıin jáne soǵystan keıin ómiriniń sońyna deıin Semeı oblystyq «Prıırtyshskaıa pravda» gazetinde jemisti eńbek etken. Shyǵarmashylyq jolyn óleńmen bastaǵan ol prozada da qalam tartqan.
Aqynnyń «Zamandas», «Qyrkúıek», «Aq qaınar», «Tańdamalylar» atty jyr jınaqtary, «Paramon Krýtıhınanyń qupııasy», «Jez qalyp», «Kókek» atty prozalyq shyǵarmalary bar.
Qyzyl Juldyz ordenimen, birneshe medaldarmen marapattalǵan.
91 jyl buryn (1923) sýretshi jáne anımatsııalyq kıno rejısseri, qazaq mýltıplıkatsııa óneriniń negizin qalaýshy, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty QAIDAROV Ámen Ábjanuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynda týǵan. Almaty kórkemsýret ýchılışesin, Máskeýdegi Kınematografııa ınstıtýtynyń kórkemsýret bólimin bitirgen. «Qazaqstan áıelderi», «Ara» jýrnaldary redaktsııalarynda istegen. 1965 jyldan «Qazaqfılm» kınostýdııasynda qyzmet atqarǵan. 1976-1981 jyldary Qazaqstan Kınematografııashylar odaǵy basqarmasynyń mýltıplıkatsııalyq kıno jáne shyǵarmashyl jastar arasyndaǵy jumys jónindegi hatshysy bolǵan. 1967 jyly Qaıdarovtyń salǵan sýreti boıynsha «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» atty mýltfılm jasalǵan. Atalmysh týyndy Sankt-Peterbor qalasynda ótken Búkilodaqtyq kınofestıvalda, Nıý-Iork qalasynda ótken Halyqaralyq mýltıplıkatsııalyq fılmder festıvalinde júldege ıe bolǵan. Sondaı-aq onyń «Aqsaq qulan», «Quıyrshyq», «Qojanasyr qurylysshy», «Janar», «Kún sáýlesinen paıda bolǵan kójek», «Qyryq ótirik», t.b. mýltfılmderi bar.
«Parasat», «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
7 6 jyl buryn (1938) ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasynyń, Halyqaralyq joǵary mektep ǵylym akademııasynyń, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary mektep ǵylym akademııasynyń, Ýkraına Ekonomıka ǵylymdary akademııasynyń, «Eýrazııa» halyqaralyq ekonomıka akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym jáne tehnıka qaıratkeri NÁRІBAEV Kópjasar Náribaıuly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Máskeý qarjy ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. Eńbek jolyn Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy bolyp bastap, fakýltet dekany, kafedra meńgerýshisi, prorektory qyzmetterin atqarǵan.1976-1983 jyldary - Qazaq KSR Joǵary jáne arnaýly orta bilim mınıstriniń orynbasary, mınıstri. 1987-1990 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Ekonomıka ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, bólim meńgerýshisi. 1990-1991 jyldary - Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń Ekonomıkalyq reforma jónindegi memlekettik komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary. 1991-2001 jyldary - Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıtetiniń rektory. 2001 jyldan Almaty tehnologııalyq ýnıversıtetiniń prorektory bolǵan. Náribaev býhgalterlik esep negizderi, ony uıymdastyrý, esep aqparatyn óńdeý ádistemesi, ekonomıkadaǵy ǵylymı zertteýler ádistemesi, halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar, ekonomıkany basqarý, bilim berý júıesin jetildirý máseleleri boıynsha 260-tan astam ǵylymı eńbekter jazǵan, onyń 30-ǵa jýyǵy monografııalar, oqýlyqtar men oqý quraldary. Birqatar eńbekteri AQSh, Anglııa, Germanııa, Frantsııa, t.b. shet memleketterde jaryq kórgen. 2000 jyly Anglııadaǵy halyqaralyq Kembrıdj ortalyǵy Náribaevqa «Halyqaralyq jyl adamy» degen qurmetti ataq bergen. 2001 jyly osy ortalyq ony halyqaralyq asa kórnekti 500 qaıratker - «HHІ ǵasyrdyń negizin qalaýshylar» qataryna qosqan.
«Qurmet belgisi» ordenimen jáne kóptegen medaldermen marapattalǵan.
71 jyl buryn (1943) jazýshy TÁJIEVA Orynkúl dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdanynda týǵan. Shymkent qalasyndaǵy medıtsınalyq ýchılışeni bitirip, aýdandyq aýrýhanada dáriger bolyp qyzmet atqarǵan. 1969 jyly Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirip, respýblıkalyq «Lenınshil jas» gazetinde, odan soń «Qazaqstan» baspasynda kishi redaktor bolyp istegen. 1972 jyly Keles aýdandyq «Maqtashy» gazetinde aldymen bólim meńgerýshisi, odan soń jaýapty hatshy, 1985 jyly Keles aýdandyq partııa komıtetinde úgit jáne nasıhat bóliminiń nusqaýshysy, aýdan ortalyǵyndaǵy №3 balabaqsha meńgerýshisi bolyp qyzmet atqarǵan. Qazir zeınet demalysynda. Qalamgerdiń «Jetim qyz», «Qara qolǵap», «Meniń aýylymnyń adamdary», «Altyn jazýly alqa», «Shoq juldyzdy Domalaq ana», «Syrǵalylar áýletiniń qupııa qazynasy» atty shyǵarmalary jaryq kórgen.
6 4 jyl buryn (1950) zań ǵylymdarynyń doktory, Qazaqstan Respýblıkasy Áleýmettik Ǵylymdar Akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııalyq keńesiniń múshesi NURMAǴAMBETOV Amanjol Maǵzumuly dúnıege keldi.
Aqmola oblysy Kókshetaý qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen.
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Apparaty jáne Mınıstrler Kabıneti sektorynyń meńgerýshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııalyq sotynyń hatshysy, Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstriniń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 1998 jyldan - L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetiniń azamattyq jáne eńbek quqyǵy kafedrasynyń meńgerýshisi, zań fakýltetiniń dekany, Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet biliktilik alqasynyń hatshysy, Quqyqtyq reformalar jónindegi memlekettik komıssııanyń, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy azamattyq máseleler jónindegi komıssııanyń múshesi. 1999-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senaty tóraǵasy hatshylyǵynyń meńgerýshisi. 2004-2005 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik Hatshy hatshylyǵynyń bas ınspektory. Qazirgi qyzmetinde - 2005 jyldyń sáýirinen.
«Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti depýtattaryn saılaý. Saýaldar jáne jaýaptar», «Eńbek sharty» kitaptarynyń avtory. Eńbek jáne quqyq máselelerine arnalǵan 50-den astam eńbegi bar. 6 zań ǵylymdarynyń kandıdattaryn daıyndaǵan.
50 jyl buryn (1964) Mańǵystý oblysyndaǵy Jańaózen qalasynyń ákimi TURYMOV Serikbaı Ótelgenuly dúnıege keldi.
Atyraý oblysynta týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıýtyn bitirgen. 1990-1995 jyldary -Qazaqstan LKJO Fort-Shevchenko qalalyq komıtetiniń ekinshi, birinshi hatshysy, qaalyq jastar uıymynyń hatysy. 1995-2004 jyldary - «Túpqaraǵan» JShS bólim meńgerýshisi, dırektory. 2004-2006 jyldary Túpqaraǵan aýdanynyń ákimi. 2006 jyldan Mańǵystaý oblystyq ákiminiń orynbasary boldy.
4 6 jyl buryn (1968) Qaraǵandy oblysynyń ákimi ÁBDІShEV Baýrjan Túıteuly dúnıege keldi. Qaraǵandy oblysynyń týmasy. Úılengen, 2 uly bar. Injener-mehanık (Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýty), ekonomıst (E.A. Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıteti), keden isiniń mamany (Reseı keden akademııasy) mamandyqtary boıynsha 3 joǵary bilimi bar. Eńbek jolyn 1993 jyly Qaraǵandy qalasynyń №4 avtobýs parkinde jetekshi ekonomıst qyzmetinen bastady. 1995 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń keden organdary júıesinde qyzmet atqardy. Inspektor, bas ınspektor, jolaýshylar bóliminiń bastyǵy, Qostanaı, Qaraǵandy oblystary boıynsha Keden basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik tabys mınıstrliginiń Keden komıtetiniń Kedendik rejım qorǵaý bas basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bastyqtyń mindetin atqarýshy. Pavlodar oblysy boıynsha Keden basqarmasynyń bastyǵy. 2003 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Kedendik baqylaý komıtetiniń, QR Kedendik baqylaý Agenttigi tóraǵasynyń orynbasary laýazymynda qyzmet atqardy. 2008 jyldan bastap «Nur Otan» HDP áleýmettik-ekonomıkalyq baǵdarlamalarynyń monıtorıngi departamentiniń dırektory, Innovatsııalyq komıtettiń Ortalyq apparaty tóraǵasynyń orynbasary jáne birinshi orynbasary laýazymynda qyzmet atqardy. 2010 -2012 jj Qaraǵandy qalasynyń ákimi. 2012-2013 jj QR qorshaǵan ortany qorǵaý vıtse-mınıstri. 2013 jyldyń qańtarynan qazirgi qyzmette.
171 jyl buryn (1843-1920) tabıǵat zertteýshisi, ósimdik fızıologııasy orys mektebiniń negizin qalaýshy, Peterbor Ǵylym akademııasynyń negizin qalaýshy, London koroldik qoǵamynyń múshesi, Glazgo, Kembrıdj, Jeneva ýnıversıtetteriniń qurmetti doktory, Edınbýrg botanıka qoǵamynyń múshesi TIMIRıAZEV Klıment Arkadevıch dúnıege keldi.
Reseıde týǵan. Peterbor ýnıversıtetin bitirgen. 1869 jyldan Eginshilik jáne orman akademııasynda (qazirgi K.A.Tımırıazev atyndaǵy Máskeý aýyl sharýashylyǵy akademııasy) oqytýshy bolǵan. Ǵylymı jumystarynyń negizgi baǵyty ósimdik fızıologııasyna arnalǵan. Tımırıazev negizinen fotosıntez protsesin zerttedi; spektrlik analızdi qoldana otyryp, fotosıntezdiń belsendiligi túsetin jaryqtyń qarqyndylyǵyna baılanysty bolatynyn, ol úshin jaryq spektriniń qyzyl jáne kók sáýleleriniń mańyzdy ról atqaratynyn birinshi bolyp dáleldedi. Tımırıazevtiń qoldaýymen Peterbor Ǵylym akademııasynyń aýmaǵynda ósimdikterdi qoldan ósirýge arnalǵan Reseıdegi birinshi vegetatsıalyq úı salynǵan. «Darvın teorııasynyń qysqasha ocherki», «Ch.Darvın jáne onyń ilimi», «Bıologııadaǵy tarıhı ádister», «Ósimdikterdiń qurǵaqshylyqpen kúresi» t.b. eńbekterinde ósimdik fızıologııasyn, tirshiliktiń, dúnıeniń tabıǵı qubylystaryn tájirıbelik ádistermen ushtastyra júrgizýdiń tıimdiligin materıalıstik turǵydan dáleldegen. Máskeý qalasynda Tımırıazevke eskertkish ornatylyp, Máskeý aýyl sharýashylyq akademııasyna, Reseı Ǵylym akademııasynyń Ósimdik fızıologııasy ınstıtýtyna, Máskeýdiń bir aýdanyna Tımırıazev esimi berilgen, turǵan úıinde murajaı uıymdastyrylǵan.