3 qarasha. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
3 qarasha. DÚISENBІ
Panama Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1903). Panama - Ortalyq Amerıkada ornalasqan memleket. Shyǵysynda jáne ońtústik-shyǵysynda Kolýmbııamen, batysynda Kosta-Rıkamen, soltústiginde Karıb teńizimen, ońtústiginde Tynyq muhıtymen shektesedi. Astanasy - Panama qalasy. Memlekettik tili - ıspan tili. Aqsha birligi - balboa.
Domınıka Dostastyǵynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1978). Domınıka - Kishi Antıl araldar tobyndaǵy ózi attas aralda ornalasqan memleket. Astanasy - Rozo qalasy. Resmı tili - aǵylshyn tili jáne frantsýz tili negizinde paıda bolǵan jergilikti kreol tili. Aqsha birligi - shyǵys karıb dollary.
Japonııadaǵy mádenıet kúni. Mádenıet kúni - japondyqtarǵa ýaqyttaryn aqyl-esi men jan-táni úshin yńǵaıly ótkizýge múmkindik beretin búkilhalyqtyq demalys kúni. Ádette Mádenıet kúni ádebıettegi, poezııadaǵy, beıneleý ónerindegi sińirgen eńbekteri úshin marapattaý men syılyq tapsyrý saltanattary ótedi. Ásirese jas jazýshylardyń jetistikteri aıryqsha atalyp ótedi, sóıtip, jastar arasynda ádebıetti baǵalaý ádetin damytýǵa jáne dáripteýge múmkindik beredi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
2 2 jyl buryn (1992) Túrkııanyń Ystambul qalasynda túrki álemi jazýshylarynyń quryltaıy ótti.
2 2 jyl buryn (1992) Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Sozaq aýdanyndaǵy qazaq orta mektebine jazýshy Asqar Súleımenovtiń esimi berildi.
20 jyl buryn (1994) respýblıkalyq «Zań» aptalyq gazeti jaryq kórdi. Gazette respýblıkanyń ekonomıkalyq, saıası jáne mádenı ómirine qatysty jańalyqtar, resmı qujattar jarııalanyp turady.
1 7 jyl buryn (1997) QR Úkimetiniń qaýlysymen Shyǵys Qazaqstan tehnıkalyq ýnıversıtetine atalmysh bilim ordasynyń tuńǵysh rektory Dáýlet Serikbaevtyń esimi berildi.
1 6 jyl buryn (1998) Almaty oblysy Sarqan qalasynyń ortalyq kóshesine ǵalym, qoǵam qaıratkeri Ahmet Baıtursynovtyń esimi berildi.
20 jyl buryn (1994) Qaraǵandy oblysy Ulytaý aýdanynyń Jezdi kentinde jáne Qarsaqpaı aýylynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen Taý-ken jáne balqytý isiniń tarıhy murajaıy men akademık Q.I.Sátbaevtyń murajaı-úıiniń ashylý saltanaty bolyp ótti.
Respýblıka Prezıdenti murajaıdyń uıymdastyrylýyna joǵary baǵa berip, mys qorytpasynan quıylyp, babalar ádisi boıynsha jasalǵan kóne balqytý peshiniń istep turǵan kishigirim nusqasynda eksponat quıyp tartý etti.
Murajaı úsh bólimnen turady - taý-ken jáne balqytý isiniń tarıhy, tarıh jáne ekskýrsııalyq jumys bólimi, muraǵattar saqtalǵan, kórkemóner sheberhanasy, kitaphanasy bar qorlar bólimi. Q.I.Sátbaevtyń murajaı-úıinde akademıktiń ómir jolyn jáne Qarsaqpaı zaýytynyń tarıhyn zertteýge arnalǵan bólim bar.
10 jyl buryn (2004) Qaraǵandy qalasynyń ákimshiliginde Qazaqstan men Ýkraınanyń ǵalym-ekologtary Danııa ǵylymı uıymdarynyń qatysýymen birlesip jasaǵan «Bıogazdy tehnologııalardy damytý ortalyǵy» jobasynyń tanystyrylymy bolyp ótti.
10 jyl buryn (2004) Qazaqstanda tuńǵysh ret eki jarnalyq ınvestıtsııalyq qor «Compass Portfeldik Investıtsııalar» jáne «Compass Tikeleı Investıtsııalar» qorlary quryldy. Birinshi qor ınvestıtsııalarynyń merzimi bes jyldy quraıdy. «Compass Tikeleı Investıtsııalar» qoryn qurýdaǵy maqsat - birlestikterdegi, jer ýchaskelerin, Qazaqstandaǵy jáne shet elderdegi jyljymaıtyn múlik pen qurylys nysandaryn qosa eseptegendegi tartymdy qarjylyq quraldardy ınvestıtsııalaý. Bul qor ınvestıtsııalarynyń merzimi - jeti jyl.
10 jyl buryn (2004) Petropavl qalasynyń «Sút odaǵy» AQ-nyń ónimi Barnaýl qalasynda ótken IV Búkilreseılik sút óndirýshiler kongresinde altyn jáne kúmis medaldardy jeńip aldy. Bul kongreske sút ónerkásibi ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń ókilderi, Reseıdiń Altaı ólkesi, Kemerov, Omby, Novosibir oblystarynyń, sondaı-aq Ýkraına men Qazaqstannyń kásiporyndary qatysqan. Qazirgi ýaqytta «Sút odaǵy» AQ 40-tan astam sút ónimderin shyǵarady.
8 jyl buryn (2006) Astanadaǵy mektep oqýshylary arasynda «Qazaqstannyń dástúrleri kúni» atty qazaq ádet-ǵuryptary men dástúrleri biliktiligin synaý saıysy bolyp ótti. Basty maqsaty - jastardy qazaq halqynyń dástúrlerine baýlý, jáne de mektep oqýshylarynyń shyǵarmashylyq beıimdiligin jetildirý. Uıymdastyrýshy - Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń, Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń, astanalyq bilim berý departamentiniń qoldaýyna súıengen - Qazaqstan jastar kongresi.
8 jyl buryn (2006) qarashanyń 3-i men 6-sy aralyǵynda Semeıde VII Halyqaralyq «Kozge Irtysh monnary» tatar óneriniń festıvali ótti. Óner festıvaline jaqyn jáne alys shetelden tatar dıasporalarynyń ókilderi qatysty. Semeıdegi tatar dıasporasy qoǵamdyq ókildigi 1990 jyldan jumys isteıdi. Osy kezeń aralyǵynda tatar óneri mektebi men tatar mádenıetiniń murajaıy ashylǵan.
9 jyl buryn (2005) Máskeýde Qazaqstan Elshiliginde «Rossııskıe voennye ı Kazahstan: Voprosy sotsıalno-polıtıcheskoı ı ekonomıcheskoı ıstorıı Kazahstana XVIII-XIX vv. v trýdah ofıtserov Generalnogo shtaba Rossıı» jáne aqparattyq-taldaý anyqtamalyǵy «Kazahı Rossıı» atty monografııanyń tanystyrylymy ótti. Monografııanyń avtory - tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Elena Syzdyqova, ol óziniń jumysynda qazaq jerin belsendi túrde zerttegen Reseı Bas shtaby ofıtserleriniń qyzmeti týraly aıtady. «Reseıdiń Qazaqtary» atty aqparattyq-saraptamalyq anyqtamaǵa Reseıdiń 20-dan astam aımaqtarynda turyp jatqan qazaq qaýymdarynyń tarıhy men qazirgi jaǵdaılary týraly materıaldar kirgen. Alǵashqy ret Astanada ótken ІІІ Búkilálemdik qazaqtardyń quryltaıyna oraılastyrylǵan kitap qazaq jáne orys tilderinde jaryqqa shyqty. 5 jyl buryn (2009) Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi men Slovakııa Respýblıkasynyń Bilim mınıstrligi arasynda yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıyldy. Memorandým aıasynda magıstratýra jáne doktorantýra baǵdarlamalary boıynsha bilim alýshylarmen almasý kózdelgen. Bilim alýshylar oqý aqysyn tóleýden tolyǵymen bosatylady, sondaı-aq olarǵa tıisti stıpendııalar tólenip, ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizý úshin jaǵdaılar jasalatyn bolady.
ESІMDER
14 5 jyl buryn (1869-1930) ǵalym, shyǵystanýshy, shyǵys tarıhynyń doktory, professor, akademık BARTOLЬD Vasılıı Vladımırovıch dúnıege keldi.
Sankt-Peterbýrg ýnıversıtetiniń shyǵys tili fakýltetin bitirgen.
Sankt-Peterbýrg ýnıversıtetinde ǵylymı jáne oqytýshylyq qyzmet atqardy. Bartoldtyń Ortalyq Azııa jáne qazaq ólkesin mekendegen taıpalardyń tarıhy jónindegi eńbekteriniń ǵylymı máni zor. Bul eńbekterin jazýda ol arab, parsy jáne jergilikti avtorlardyń materıaldaryn paıdalandy. Olardyń ishindegi asa qundylary: «Mońǵol kezeńine deıingi Túrkistandaǵy hrıstıandyq týraly», «1893-1894 jyldary ǵylymı maqsatpen Ortalyq Azııaǵa saıahat týraly esep», «Jetisý tarıhynyń ocherkteri», «Mońǵol shapqynshylyǵy dáýirindegi Túrkistan», «Ejelgi zamannan 17 ǵ-ǵa deıingi Aral teńizi men Ámýdarııanyń tómengi boıy týraly derekter», «Túrkistandy sýlandyrý tarıhyna», «Ulyqbek jáne onyń zamany», «Túrkistannyń mádenı ómiriniń tarıhy», «Qyrǵyzdar. Tarıhı ocherk», «Túrki-mońǵol halyqtarynyń tarıhy», «Túrikmen tarıhynyń ocherkteri», «Orta Azııadaǵy túrki halyqtarynyń tarıhy jónindegi on eki dáris».
Bartold Orta Azııa men Qazaqstan halyqtarynyń kóne dáýirden bastap-aq óziniń tarıhy, mádenıeti bolǵanyn ǵylymı túrde negizdedi. Islam tarıhy týraly «Halıf jáne sultan», «Islam», «Musylman qaýymy mádenıeti», «Musylman dúnıesi», «Mýseılıma» eńbekterin jazdy. Ejelgi slavıandar týraly jazǵan arab avtorlarynyń eńbekterin zerttedi. Shyǵystaný tarıhyna zor kóńil bóldi. «Eýropa men Reseıde shyǵysty zertteý tarıhy», «Peterbýrg ýnıversıteti shyǵys tilderi fakýltetiniń 1855-1905 jyldardaǵy qyzmetine sholý» atty eńbekter jarııalady. Bartold 1905-1913 jyldary Orys arheologııalyq qoǵamynyń Shyǵys bólimshesiniń hatshysy, «Mır ıslama», keıin «Mýsýlmanskıı mır» jýrnaldaryn shyǵarýshy ári redaktory boldy. 1918 jyly Orys arheologııalyq qoǵamynyń shyǵys bóliminiń meńgerýshisi, Reseı ǴA-nyń Antropologııa jáne etnografııa murajaıy janyndaǵy Radlov úıirmesiniń tóraǵasy boldy. 1921 jyly Azııa murajaıynyń janynan qurylǵan Shyǵys zertteýshileri alqasyn jáne onyń «Zapıskı kollegıı vostokovedov» atty baspasóz organyn basqardy. KSRO-daǵy musylman halyqtarynyń álipbıin arab árpinen latyn árpine kóshirý jónindegi komıssııanyń jumysyna, Orta Azııa ýnıversıtetin qurýǵa, shyǵystaný kitaphanalaryn uıymdastyrýǵa, shyǵys qoljazbalaryn jınaýǵa qatysty. Bartoldtyń kóptegen eńbekteri aǵylshyn, frantsýz, nemis, túrik, arab, parsy, t.b. tilderge aýdarylǵan.
6 5 jyl buryn (1949) sýretshi, keskindemeshi, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń múshesi JAZYBAEV Temirbolat dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan.
Almaty kórkem sýret ýchılışesin bitirgen.
«Kenish», «Jáıram ken oryndarynyń tańy», «Zaýyt stadıonynda», «Talas dalasy», «Nan» atty shyǵarmalardyń avtory.
6 5 jyl buryn (1949) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Agrarlyq máseleler jónindegi komıtet hatshysy YBYRAEV Tólegen Toqtasynuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Úlken naryn aýdanynyń Kókterek aýylynda týǵan. Semeı zootehnıkalyq - mal dárigerlik ınstıtýtyn jáne Qazaqstan-Amerıkan erkin ýnıversıtetin bitirgen.
Instıtýtty bitirgennen keıin Shyǵys Qazaqstan oblysy (ShQO) Tavrııa aýdanynyń Saratovka aýylynda sovhoz-tehnıkýmnyń kásipodaq tóraǵasy bolyp jumys istedi. 1982-1990 jyldary Qazaqstan Kompartııasy Tavrııa aýdandyq komıtetiniń nusqaýshysy, Tavrııa aýdandyq arnaıy sharýashylyq birlestiginiń partııa komıtetiniń hatshysy, Qazaqstan Kompartııasy Shyǵys Qazaqstan oblystyq komıtetiniń aýyl sharýashylyǵy bóliminiń meńgerýshisi, partııa komıssııasynyń tóraǵasy, uıymdastyrý-partııalyq jáne kadr jumysy bóliminiń nusqaýshysy bolyp jumys istedi. 1990-1992 jj. - halyq depýtattary ShQO oblystyq Keńesi tóraǵasynyń referenti. 1992-1996 jj. - Shyǵys Qazaqstan oblysy basshysynyń, ákiminiń apparat jetekshisi. 1996-1997 jj. - Óskemen qalasyndaǵy «Jalyn» AQ prezıdenti, ShQO Qatonqaraǵaı aýdanynyń ákimi. 1997-2003 jj. - ShQO ákimi apparatynyń jetekshisi. 2003-2005 jj. - ShQO aýyl sharýashylyǵy, tamaq jáne qaıta óńdeý ónerkásibi basqarmasynyń bastyǵy. 2005-2006 jj. - ShQO aýyl sharýashylyǵy departamentiniń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik qyzmet isteri agenttigi aýmaqtyq basqarmasynyń bastyǵy - Qazaqstan Respýblıkasy ShQO Memlekettik qyzmet isteri agenttigi tártiptik keńesiniń tóraǵasy. 2006-2007 jj. - ShQO jer qatynastary basqarmasynyń bastyǵy. 2007-2010 jj. - oblys ákiminiń keńesshisi - hatshylyǵynyń meńgerýshisi, «Nur Otan» HDP oblystyq fılıalynyń tóraǵasy. 2010 jylǵy 22 qyrkúıekten bastap - tórtinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. 2012 jylǵy qańtardan bastap - besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. «Nur Otan» HDP múshesi, «Nur Otan» HDP Saıası keńesiniń múshesi.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
10 4 jyl buryn (1910-1984) aqyn, aýdarmashy TOǴYZAQOV Qasym Sársenuly dúnıege keldi. Qostanaı oblysy Meńdiqara aýdanynda týǵan. Qostanaı pedagogıkalyq tehnıkýmyn (qazirgi Qostanaı pedagogıkalyq kolledji), Sankt-Peterbordaǵy A.I.Gertsen atyndaǵy pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1934-1936 jyldary - Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda bólim meńgerýshisi bolǵan. 1936 jyly halyq aqyny Jambyldyń jeke ádebı hatshysy bolyp, onymen birge Máskeýde bolǵan qazaq ádebıeti men óneriniń onkúndigine barady. Aqynnyń aıtqan óleńderin jazyp alyp, redaktsııalaǵan jáne onyń sol kezde shyǵarǵan negizgi shyǵarmalaryn sózbe-sóz orysshaǵa aýdarǵan. 1927 jyldan bastap óleń, ocherk, feletondary merzimdi baspasózde jarııalanyp turǵan. 1930 jyldardyń aıaq kezinde «Jedel qart» atty feletondar jınaǵy jaryq kórgen. Óleńmen jazylǵan «Sibir Omar» romany jarııalandy. Tańdamaly poemalar men aýdarmalary «Aıdaýyq» degen atpen jeke kitap bolyp basylyp shyqty. Ol orys qalamgerleri A.S.Pýshkınniń «Baqshasaraı fontany», M.Lermontovtyń «Demon», «Mtsyrı», «Hajy Ábirek» «Sasha», «Aqyn ólimi», A.Nekrasovtyń «Orys áıelderi», N.Gogoldiń «Úılený», A.Chehovtyń «Shaǵala», A.Tolstoıdyń «Altyn kilt», t.b. shyǵarmalaryn, V.Maıakovskıı, D.Bednyı, S.Stalskıı, V.Lebedev-Kýmach, A.Tvardovskıı, ıA.Kýpalanyń birqatar óleńderi men dastandaryn qazaq tiline aýdarǵan.
6 1 jyl buryn (1953) Abaı atyndaǵy Qazaqtyń memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynyń bas dırıjeri JARASOV Nurlan Salaýatuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. N.A.Rımskıı-Korsakov atyndaǵy Lenıngrad memlekettik konservatorııasyn bitirgen, operalyq-sımfonııalyq orkestrdiń dırıjeri. 1975 jyldan - Abaı atyndaǵy memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatry rejısseriniń kómekshisi. 1977-1979 jyldary - Keńes Armııasy qatarynda. 1979 jyldan - Abaı atyndaǵy memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatry dırıjeriniń assıstenti. 1981 jyldan - N.A.Rımskıı-Korsakov atyndaǵy Lenıngrad memlekettik konservatorııasynyń stýdenti. 1984 jyldan - QazKSR memlekettik sımfonııalyq orkestriniń dırıjeri. 1989 jyldan - Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty memlekettik konservatorııasynyń orkestrlik dırıjerleý kafedrasynyń meńgerýshisi. Qazirgi qyzmetinde - 1997 jyldan beri. «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2002) medalimen marapattalǵan.
4 1 jyl buryn (1973) QR Prezıdenti Ákimshiliginiń ishki saıasat bólimi meńgerýshisiniń orynbasary TURARBEKOV Aıan Tóleýbaıuly dúnıege keldi.
Taldyqorǵan oblysy Andreev aýdanynyń Jylandy aýylynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń hylyqaralyq qatynastar fakýltetin (1996) halyqaralyq qatynastar mamany, eki shet tilin meńgergen eltanýshy mamandyǵy boıynsha; Qazaq gýmanıtarlyq-zań ýnıversıtetiniń zań fakýltetin (2005) zańger mamandyǵy boıynsha bitirgen. Qazaq, orys, nemis jáne aǵylshyn tilderin biledi. 1996 jyldan - QR SІM Eýropa jáne Amerıka elderi departamentiniń referenti, attashesi. 1999 jyldan - QR SІM Eki jaqty yntymaqtastyq departamentiniń ýshinshi hatshysy, ekinshi hatshysy. 2001 jyldan - Avstrııa Respýblıkasyndaǵy QR Elshiliginiń ýshinshi hatshysy (Vena qalasy). 2003 jyldyń qańtar aıynan - QR Qaýipsizdik keńesi hatshysynyń kómekshisi. 2003 jyldyń tamyz aıynan - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń Іshki saıasat bóliminiń bas sarapshysy. 2004 jyldan - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń áleýmettik-saıası beliminiń bas sarapshysy. 2005 jyldan - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń áleýmettik-saıası bóliminiń sektor meńgerýshisi. 2006 jyldan - QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi apparatynyń jetekshisi. 2008 jyldan - QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Aqparat jáne muraǵattar komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 2008 jyldyń shilde aıynan beri - QR Premer-mınıstri Keńsesiniń aqparattyq-taldaý ortalyǵynyń meńgerýshisi. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jyldan beri.Mádenıet qaıratkeri (2008).
51 4 jyl buryn (1500-1571) ıtalıan zergeri jáne músinshisi Benvenýto ChELLINI dúnıege keldi.
12 7 jyl buryn (1887-1964) keńes aqyny, aýdarmashy, jazýshy, redaktor MARShAK S amýıl ıAkovlevıch dúnıege keldi.
11 4 jyl buryn (1900-1974) kórnekti ǵalym, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, respýblıkada travmatologııa-ortopedııanyń negizin qalaýshylardyń biri EDELЬShTEIN Grıgorıı Lvovıch dúnıege keldi.
6 5 jyl buryn (1949) keńestik jáne reseılik ánshi, mýltıaspapshy, ánder avtory, kompozıtor, Reseı halyq ártisi, Reseı Memlekettik syılyǵynyń laýreaty GRADSKII Aleksandr Borısovıch dúnıege keldi.
4 5 jyl buryn (1969) ıtalıan kompozıtory jáne DJ Robert MAILZ (shyn aty-jóni Roberto Konchına) dúnıege keldi.
3 2 jyl buryn (1982) reseılik sportshy-mánerlep syrǵanaýshy, 2006 jylǵy álem chempıony PLıÝŞENKO Evgenıı Vıktorovıch dúnıege keldi.