29 NAÝRYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
29 NAÝRYZ, JEK SENBІ
AQSh-ta Vetnam soǵysy ardagerleriniń kúni. 1973 jylǵy 27 qańtarda Parıjde Vetnamdaǵy soǵysty toqtatý jáne beıbitshilikti ornatý týraly tórtjaqty kelisimge qol qoıýdyń saltanatty rásimi ótti. Sol jyly amerıka áskeri men olardyń jaqtastaryn Ońtústik Vetnamnan shyǵarý aıaqtaldy. 1973 jylǵy 29 naýryzda sońǵy amerıkandyq jaýynger Vetnamnan ketti. Sondyqtan dál osy kúni AQSh-ta Vetnam soǵysy ardagerleriniń kúni retinde atap ótiledi.
ESTE QALAR OQIǴALAR 20 jyl buryn (1995) Qazaqstan kásipodaqtarynyń ekinshi sezi óz jumysyn bastady. 1 9 jyl buryn (1996) Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýylynda Buqar jyraý Qalqamanulyna eskertkish ashyldy. 1 9 jyl buryn (1996) Reseı Federatsııasynyń astanasynda Belarýs, Qazaqstan, Qyrǵyzstan jáne Reseı arasyndaǵy ekonomıkalyq jáne gýmanıtarlyq salalardaǵy ıntegratsııany tereńdetý týraly shartqa qol qoıyldy. Sonymen birge Keden odaǵyn, energetıka, kólik kommýnıkatsııalary, tólem jónindegi mindettemeler salasynda jalpy qurylymdar jasaýǵa múmkindik boldy. Taraptar tórtjaqty shartqa qatysýshy elderdiń shegindegi kóshi-qon jaǵdaıynda azamattyq alýdyń jeńildetilgen tártibin engizý, bir elden ekinshi elge kedergisiz kelip-ketýdi rásimdeý tóńireginde pikir alysty. 10 jyl buryn (2005) Pavlodarda Qazaqstan tarıhynyń negizin qalaýshy, Qazaq KSR Ǵylym Akademııasynyń akademıgi Ermuhan Bekmahanovtyń (1915-1966) 90 jyldyǵyna arnalǵan stýdentterdiń І respýblıkalyq olımpıadasy bolyp ótti. Elimizdiń 11 oblysynan jınalǵan 22 bolashaq tarıhshy ejelgi jáne qazirgi Qazaqstan damýynyń negizgi kezeńderi boıynsha bilim jarystyryp, ǵylymı jumystaryn talqyǵa saldy. Tórt kezeńniń qorytyndysy boıynsha, olımpıadanyń birinshi júldesin Aqtóbeden kelgen stýdentter alsa, ekinshi oryndy Astana ókilderi, úshinshi oryndy shymkenttik stýdentter ıelendi. 9 jyl buryn (2006) 1913-1918 jyldary ulttyń muńyn muńdap, joǵyn joqtaǵan «Qazaq» gazeti ortamyzǵa qaıta oraldy. HH ǵasyrdyń basynda ultymyzdyń azattyq rýhynyń kúmis qońyraýy bolyp, qazaqtyń kózi, qulaǵy, úni retinde til qatyp, táýelsizdik ıdeıasyn el arasynda pármendilikpen nasıhattaǵan «Qazaq» gazeti Alashtyń uldary Álıhan, Ahmet, Mirjaqyptardyń isterin jalǵastyrýdy maqsat etip otyr. ESІMDER 12 2 jyl buryn (1893-1924) Alash qozǵalysy qaıratkerleriniń biri, jýrnalıst, pýblıtsıst, aýdarmashy JÚNDІBAEV Ábdihamıt dúnıege keldi. Aqtóbe oblysynda týǵan. Orynbordaǵy ýezdik orys-qazaq mektebin, Orynbor 2 jyldyq qazaq muǵalimder ýchılışesin bitirgen. Aqtóbe ýezinde aýyl muǵalimi bolyp qyzmet etken. Osy kezden bastap saıası ómirge belsene aralasyp, Orynborda shyǵa bastaǵan «Qazaq» gazetinde Reseı ımperııasynyń otarshyl saıasatyna qarsy maqalalar jarııalaǵan. 1917 jyly aqpan tóńkerisinen keıin jalpy qazaq sezderin shaqyrýǵa belsene qatysqan. Sol tusta Alash partııasyn qurý týraly baǵdarlamaǵa Á.Bókeıhanov jáne taǵy da basqalar birge qol qoıǵan 7 saıası qaıratkerdiń biri bolǵan. Azamat soǵysy jyldary ol Alashordanyń Torǵaı tobynda M.Dýlatov, M.Esbolov, S.Qaratileýovtermen birge qyzmet atqarǵan. Alash mılıtsııasyn jasaqtaýǵa qatysqan. Keńes úkimeti ornaǵan soń, baspasóz salasynda qyzmet etken. Qoǵamdyq-saıası ádebıetterdi qazaq tiline aýdarýǵa atsalysqan. 11 9 jyl buryn (1896-1986) ataqty shopan, eki márte Sotsıalıstik Eńbek Eri QÝANYShBAEV Jazylbek dúnıege keldi. Jambyl oblysy Moıynqum aýdanynda týǵan. 1936-1967 jyldary - Jambyl oblysy Kókterek, Aıdarly qoı ósiretin ujymsharlarynda aǵa shopan. 1948 jyly - ár júz saýlyqtan 130-dan tól alǵan, al 1958 jyly - ár júz saýlyqtan 145-ten qozy alǵan. Ol ósirgen qarakól qoılarynyń eltirileri halyqaralyq kórmelerde, jármeńkeler men Delı (Úndistan), Býharest (Rýmynııa), Poznan (Polsha), Nıý-Iorkte (AQSh) ótkizilgen aýktsıondarda kórsetildi. Onyń esimi Qazaqstannyń Altyn Qurmet kitabyna jazylǵan. Aıdarly ujymsharynda onyń qoı ósirý jónindegi tájirıbesin úıretetin alǵashqy mektep uıymdastyrylyp, Birlik aýylynda granıt tuǵyrǵa bıýsti ornatylǵan. 3-4-shi saılanǵan Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty bolǵan. Lenın ordenimen, «Oraq jáne balǵa» altyn medalimen jáne basqa da medaldarmen marapattalǵan. 5 9 jyl buryn (1956-2004) aqyn ÁBІLDAEVA Gúlzákıra dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysy Ordabasy aýdanynda týǵan. S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. «Pıoner» jýrnalynyń redaktsııasynda, Jambyl oblystyq «Eńbek týy» gazetiniń redaktsııasynda, «Mádenıet jáne turmys», «Parasat», «Bilim jáne eńbek», «Zerde» jýrnaldarynda jaýapty qyzmetter atqarǵan. 1984-1990 jyldary - Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń Ádebıetshiler úıi men Ádebıet qorynda jumys istegen. 1990-1991 jyldary - «Aq jelken» jýrnalynyń redaktory. 1991 jyly - Qazaq teleradıokorporatsııasynyń Qazaq radıosy Shetel jańalyqtary bóliminiń redaktory. 1978 jyly «Balaýsa» baspasynan «Tańǵy daýys» atty jeke jyr jınaǵy jaryq kórgen. 5 5 jyl buryn (1960) Táttimbet atyndaǵy qazaq halyq aspaptary orkestriniń kontsertmeısteri TÁShІMOV Polathan Tohtanuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty memlekettik konservatorııasynyń halyqtyq bólimin bitirgen, kontserttik oryndaýshy, oqytýshy. 1984 jyldan - «Otyrar sazy» orkestriniń dombyra tobynyń kontsertmeısteri. 1987 jyldan «Shejire» folklorlyq ansambliniń jetekshisi. Qazirgi qyzmetinde - 1989 jyldan beri. Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri. 50 jyl buryn (1965) sambodan halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, dzıýdodan, qazaqsha kúresten sport sheberi, Jambyl oblysy ákimdiginiń Týrızm, dene shynyqtyrý jáne sport basqarmasy oblystyq mamandandyrylǵan ulttyq sport túrleri jáne olımpıada jetkinshekterin daıarlaıtyn sport mektebiniń dırektory JARTYBAEV Sálken Qaldybekuly dúnıege keldi. Jambyl oblysy Jambyl aýdanynyń Shymbulaq aýylynda týǵan. Jambyl gıdromelıoratıvtik qurylys ınstıtýtyn, Qazaq týrızm jáne sport akademııasyn bitirgen. Alǵashqy jattyqtyrýshysy Sultan Qasymov boldy, keıinnen sambodan Marat Jahıtovtyń, al dzıýdodan Serik Tókeevtiń jetekshiligimen jattyqqan. Sambodan KSRO halyqtary spartakıadasynyń jeńimpazy, KSRO kýbogynyń kúmis júldegeri, Ulan-Bator qalasynda (Mońǵolııa) ótken «Azııa juldyzdary» týrnıriniń jeńimpazy. Mınskide ótken dúnıejúzilik birinshiliktiń kúmis júldegeri atanǵan. 1994 jyly Almatyda Azııa chempıony atanyp, Dúnıejúzilik birinshiliktiń qola júldesine (Novyı sad, Serbııa), Eýropa birinshiliginiń qola júldesine (Penevejıs, Lıtva) ıe bolǵan. 1992,1993,1994 jyldary Qazaqstannyń eń úzdik samboshysy atanǵan. 2008 jyly sport ardagerleri arasynda Qazaqstannyń chempıony bolǵan. Dzıýdodan Qazaqstan Respýblıkasy Jastar qurama komandasynyń aǵa jattyqtyrýshysy, Jambyl oblysy ákimdiginiń Týrızm, dene shynyqtyrý jáne sport basqarmasy Jýaly aýdanyndaǵy balalar men jasóspirimderge arnalǵan sport mektebiniń dırektory qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2010 jyldyń qańtar aıynan. 4 4 jyl buryn (1971-2006) qarjyger, bank qyzmetkeri, fızık, bıznes jáne menedjment magıstri ÁBENOV Qojahan Qojahanuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Máskeý fızıka-tehnıkalyq ınstıtýtyn, Merılend shtatynyń ýnıversıtetin bıznes jáne menedjment magıstri dárejesimen bitirgen. «Edmýnd Maskı» baǵdarlamasynyń júldegeri. 1996-1997 jyldary - «ABN AMRO Bank Kazakhstan» AQ-nyń birlesken qarjy basqarmasynda nesıelik taldaýshy. 1997-1998 jyldary - Amsterdam qalasyndaǵy «ABN AMRO Bank» AQ-nyń munaıgaz salasyndaǵy jobalyq qarjy basqarmasynyń stajeri. 1998-2002 jyldary - «ABN AMRO Bank Kazakhstan» AQ-nyń basshynyń orynbasary, qurylymdyq qarjy basqarmasynyń bastyǵy, banktiń basqarý múshesi, munaıgaz jáne energetıkalyq sektor basqarmasynyń bastyǵy. 2002-2004 jyldary - «QazTransGaz» JAQ-nyń bas dırektorynyń keńesshisi, «QazMunaıGaz» UK» AQ-nyń birlesken damý boıynsha basqarýshy dırektory. 2004-2006 jyldary «Qazaqstan Halyq Banki» AQ-nyń basqarma tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. «Halyq stýdentteri» baǵdarlamasy boıynsha Ábenov Qojahan Qojahanulynyń atyndaǵy arnaýly stıpendııa bar. 4 4 jyl buryn (1971) keskindemeshi, QR Kórkemsýret akademııasynyń múshesi, QR Sýretshler odaǵynyń jstar birlestiginiń múshesi, ıÝNESKO janndaǵy synshylar men ónertanýshylar halyqaralyq qaýymdastyǵynyń múshesi AQANAEVA Botagóz Amandosqyzy dúnıege keldi. QR Kórkemóner akademııasynyń tolyq múshesi. «Toqyma, keramıkany engize otyryp releftik keskindeme jasaýǵa» patenti bar (1997). Beıneleý óneriniń túrleri - keskindeme, grafıka, músin, dızaın. 1990-1993 jyldary - Abaı atyndaǵy Memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynyń dekoratory. Otandyq jáne halyqaralyq «Jiger» (Almaty qalasy, 1991), «Rojdestvenskıe skazkı» (Máskeý qalasy, 1993), «7 galereıa» (Máskeý qalasy, 1995), «ART-MIF» (Máskeý qalasy, 1993), «QR sýretshileri» (1998), «Botagóz Monrealda» (Monreal qalasy, 1999), «Uly kóshpendilerdiń alaýlary» (Astana qalasy, 2001), «Realızm shekteri» (2004), «Adamdar men qonystar» (BUU jelisi boıynsha, Almaty qalasy, 1994) kórmelerine qatysqan. Eńbekteri «Shyǵys galereıasynda» (Máskeý qalasy), «Ulasý Artta» (Almaty qalasy), Tretıakov galereıasynda (Máskeý qalasy), «NordTa» (Monreal qalasy, Kanada), «OıÝ-da» (Almaty qalasy), «Umaı Táńiride» (Almaty qalasy), «Shejirede» (Astana qalasy), Á.Qasteev atyndaǵy memlekettik óner murajaıynda qoıylǵan. Shyǵarmalarynyń basym kópshiligi ártúrli tehnıkalar men materıaldardy paıdalaný arqyly releftik keskindeme tehnıkasynda oryndalǵan. Eńbekteri Tretıakov galereıasy (Máskeý qalasy), Á. Qasteev atyndaǵy memlekettik óner murajaıy (Almaty qalasy), Vıllafames qazirgi óner murajaıy (Ispanııa), Monreal qalasynyń mýnıtsıpaldyq murajaıy (Kanada), Kanada general-gýbernatorynyń murajaıy (2000) jınaqtarynda, sondaı-aq Qazaqstan, Reseı, AQSh, Kanada, Frantsııa, Ispanııa, Italııa, Izraıl, Germanııa, Túrkııa, Mysyr jáne basqa da elderdiń jekemenshik kollektsııalarynda saqtalǵan. QR Sýretshiler odaǵy jastar birlestiginiń múshesi. ıÝNESKO janyndaǵy Halyqaralyq synshylar jáne ónertanýshylar qaýymdastyǵynyń (AІSA) tolyq múshesi (1996). BUU jelisi boıynsha arnaýly syılyqtarmen marapattalǵan. Mádenıet qaıratkeri. 22 5 jyl buryn (1790-1862) AQSh-tyń 1841-1845 jyldardaǵy 10-shy prezıdenti, memlekettik jáne saıası qaıratkeri Djon TAILER dúnıege keldi. 7 9 jyl buryn (1936) keńestik jáne reseılik akter jáne kınorejısser, qoǵamdyq saıası qaıratker, Reseı halyq ártisi GOVORÝHIN Stanıslav Sergeevıch dúnıege keldi.