29 maýsym. QazAqparat kúntizbesi: Ataýly kúnder, oqıǵalar, esimder.
29 maýsym, JUMA
Seıshel araldary Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1976)
Seıshel araldary memleketi Madagaskar aralynyń soltústik-shyǵysynda, Úndi muhıtyndaǵy 115 aralda ornalasqan. Ákimshilik-aýmaqtyq jaǵynan 23 okrýgke bólinedi. Astanasy - Vıktorııa qalasy. Resmı tili - kreol, aǵylshyn jáne frantsýz tilderi. Ulttyq aqsha birligi - seıshel rýpııi.
Monrealda halyqaralyq djaz festıvali
30 jyldan beri jyl saıyn dúnıejúzilik djaz merekesi atap ótiledi. Festıval álemdegi iri mereke retinde Gınnes rekordtar kitabyna engizildi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1932 jyly KSRO Aýyr ónerkásip halyq komıssarıatynyń alqasy «Balqash mańy mys qorytý kombınatynyń qurylysy týraly» qaýly qabyldady.
1964 jyly «Maqat - Aqtaý» temir jolynyń qurylysy aıaqtaldy.
1992 jyly Qazaqstan Respýblıkasy men Lıýksembýrg Uly Gertsogtyǵynyń arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatyldy.
1992 jyly Qazaqstan Respýblıkasy men Vetnam Sotsıalıstik Respýblıkasy, Qazaqstan Respýblıkasy men Shrı-Lanka Respýblıkasy, Qazaqstan Respýblıkasy men Gvıneıa Respýblıkasy arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatý týraly nota almastyryldy.
1998 jyly Taraz memlekettik ýnıversıtetinde XVI ǵasyrda ómir súrgen belgili tarıhshy, ádebıetshi, fılosof, «Tarıhı Rashıdıdiń» avtory M.H. Dýlatıge músintas qoıyldy.
2001 jyly Elbasy Nursultan Nazarbaev «Astana - jańa qala» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵyn qurý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
2005 jyly Memleket basshysy «Balaly otbasylarǵa beriletin memlekettik járdemaqylar týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy.
2005 jyly Oralda Qarashyǵanaq munaı-gaz kondensaty kenishindegi ekologııalyq jaǵdaıdy jaqsartýǵa baǵyttalǵan Qazaqstan Respýblıkasy Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrligi, Batys Qazaqstan oblysy ákimshiligi jáne «Qarashyǵanaq Petrolıým Opereıtıng B.V.» kompanııasy arasynda ózara túsinistik jónindegi memorandýmǵa qol qoıyldy.
2005 jyly Semeıde qazaq ǵalymy, abaıtanýshy, professor, jazýshy, dramatýrg, Abaı atyndaǵy syılyqtyń laýreaty Qaıym Muhamedhanovtyń (1916-2004) shyǵarmalar jınaǵynyń birinshi tomy jaryq kórdi.
Shyǵarmalardyń birinshi tomyna «Abaıdyń ádebıet mektebi», «Abaı shyǵarmalarynyń tekstologııasy» eńbekteri jáne tanymal adamdar týraly maqalalary endi. Saıası qýǵyn-súrgin jyldary bul zertteýlerge tyıym salynǵan, al avtordy «halyq jaýy» dep aıyptap 25 jylǵa túrmege qamaǵan. Jınaqqa kirgen Qaıym Muhamedhanovtyń hattary men sýretteri ǵalymnyń otbasylyq muraǵatynan alynǵan.
2009 jyly Astanada ótken Qala qurylysyn salýshylardyń «Qazaqstan-2009» VIII forýmynda Elbasy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan qala qurylysyn salýshylar odaǵynyń Altyn medalimen marapattaldy.
2009 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Astananyń bolashaq meshiti qurylysynyń ornyna eskertkish kapsýlasyn ornalastyrdy jáne ony «Áziret Sultan» dep atady.
Meshittiń sáýlet jobasynyń báıgesine 26 jumys túsken. Sonyń eń úzdigi bolyp «KAZGOR» jobalaý akademııasy tańdalǵan.
2010 jyly Beıbitshilik jáne kelisim saraıynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen toleranttyq jáne kemsitpeýshilik jónindegi EQYU-nyń joǵary deńgeıdegi konferentsııasy bolyp ótti.
2010 jyly Mańǵystaý oblysyndaǵy Baýtıno portynda respýblıkadaǵy jalǵyz keme jóndeıtin zaýyt iske qosyldy.
2010 jyly Ońtústik Qazaqstan oblysynda ylǵal jutqysh maqta, maqta tsellıýlozasyn jáne tehnıkalyq karboksımetıltsellıýloza shyǵarýmen aınalysatyn elimizdegi alǵashqy kásiporyn paıdalanýǵa berildi.
2011 jyly Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Reseı Federatsııasynyń Úkimeti arasyndaǵy «Baıqońyr» keshenin jalǵa berý shartyna ózgeris engizý týraly hattamany ratıfıkatsııalaý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
2011 jyly Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Eýropa Keńesi Parlamenttik Assambleıasynyń (EKPA) tóraǵasy Mevlıýt Chavýshoglýmen kezdesip, taraptar Qazaqstan men EKPA yntymaqtastyǵynyń jaǵdaıy men perspektıvalaryn talqylady.
2011 jyly Prezıdent janyndaǵy Memlekettik tildi damytý qory Astana qalasynda «Elbasy jáne memlekettik til» jınaǵynyń tusaýyn kesti.
2012 jyly Astana qalasynda qoǵamdyq kelisim jáne áleýmettik jańǵyrtý salasyndaǵy Saraptama keńesiniń birinshi otyrysy ótti.
2012 jyly Óskemende Astana men Protozanova kóshesin biriktiretin Úlbi arqyly avtomobıl kópirin salýdy bastady.
2012 jyly Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qobyz saraıy» kópfýnktsıonaldy kontsert zalyna bardy. Ǵımarat qazaq mýzykalyq folkloryn nasıhattaý maqsatynda, sondaı-aq, sheteldik jáne qazaqstandyq týrısterdi tartý úshin jeke ınvestordyń qarajatyna salyndy.
«Tilep qobyz saraıynyń» kórermen zaly qazaqy kıiz úı túrinde jasalǵan, al zaldyń ishi qazaqtyń ulttyq naqyshtarymen bezendirilgen. Akýstıkasy japonııalyq mamandardyń kómegimen iske asyryldy.
2014 jyly Aqtaýda sheteldegi alǵashqy ázerbaıjandyq logıstıkalyq ortalyq salyna bastady, onyń kómegimen Ázerbaıjanda shyǵarylatyn ónerkásiptik jáne aýyl sharýashylyǵy ónimi Qazaqstanǵa jáne keri eksporttalatyn bolady.
2015 jyly Qazaqstan Azııa ınfraqurylymdyq ınvestıtsııalar bankin qurý boıynsha Kelisim Baptaryna qol qoıdy.
2015 jyly Máskeýde, Reseı Federatsııasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń elshiliginde QR Prezıdenti N.Á.Nazarbaevty Reseıdiń Erkin ekonomıkalyq qoǵamdastyǵynyń Úlken Altyn medalimen marapattaý rásimi ótti. Elbasy EEQ-tyń alǵashqy sheteldik kavaleri atandy.
2015 jyly Tatarstan Respýblıkasyndaǵy qazaqtardyń ulttyq-mádenı avtonomııasynyń tóraǵasy S.Jaqsybaevtyń ótinishhaty men Qazannyń mýnıtsıpıaldyq toponımıka jónindegi komıssııasynyń usynymdaryna súıene otyryp, qala ákimdigi Vahıtovskıı jáne Prıvoljskıı aýdandarynyń aýmaǵyndaǵy Esperanto kóshesin Nursultan Nazarbaevtyń atyna ózgertti. Kóshedegi mekenjaıdyń nómirleri sol kúıi saqtalyp qaldy.
1855 jyly Londonda «The Daily Telegraph» gazetiniń alǵashqy nómiri jaryq kórdi.
1916 jyly «Boıng» ushaǵy alǵash ret áýege kóterildi.
1964 jyly teledıdardy alystan basqarý pýlti jasaldy.
ESІMDER
110 jyl buryn (1908-1978) ádebıet zertteýshisi, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi SMIRNOVA Nına Sergeevna dúnıege keldi.
Máskeý memlekettik ýnıversıtetin jáne aspırantýrasyn bitirgen. 1939-1945 jyldary - Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń (qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti) oqytýshysy, kafedra meńgerýshisi. 1945 jyldan Qazaqstan Ǵylym akademııasy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetker bolǵan. Ǵylymı-zertteý eńbekteri qazaq folklortaný ǵylymy máselelerine: qazaqtyń aýyzsha taraǵan poetıkalyq shyǵarmalarynyń tarıhı damý joldary, epos, aıtys jáne qazaq aýyz ádebıetiniń basqa janrlary, folklor men jazba ádebıetiniń baılanysy máselelerine, qazaq folklortaný tarıhyna, t.b. arnalǵan. «Qazaq ádebıetiniń tarıhy», «Qazaq folklorıstıkasy», t.b. eńbekterdi shyǵarýǵa atsalysqan. M. Áýezovpen birge epıkalyq týyndylardyń («Qambar batyr», «Qozy Kórpesh - Baıan sulý», «Alpamys batyr», «Qyz Jibek») ǵylymı basylymdaryna basshylyq jasaǵan. Jambyl shyǵarmalary týraly zertteý eńbek, Qazaqstandaǵy orys mektepteri úshin qazaq ádebıeti oqýlyqtaryn (M. Sılchenkomen birge), qazaq aýyz ádebıeti jónindegi baǵdarlamalar, aýyz ádebıetin jınaý jóninde ádisnamalyq nusqaýlar jazǵan.
99 jyl buryn (1919-1944) Keńes Odaǵynyń Batyry NURJANOV Qazbek Bısenuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynda týǵan. Ol 1942 jyldyń 5 sáýirinen atqyshtar dıvızııasyna qarasty 61-shi joıǵyshtar dıvızıonynyń quramynda buzǵyshtar bólimshesiniń, keıin barlaýshylar vzvodynyń komandıri bolyp urysqa qatysty. Volga, Orel, Zýsh, Desna, Soj, Dnepr, Berezına ózenderinen ótý kezderinde asqan erlik kórsetti. Volkovsk qalasyn alý kezindegi shaıqasta asqan erlik kórsetip qaza tapty. Qazir Qaraǵandy oblysynyń Aqtoǵaı aýdanynda Q. Nurjanov atyndaǵy orta mektep bar.
«Lenın», «Qyzyl Juldyz», ІІІ dárejeli «Dańq» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
79 jyl buryn (1939-1987) bıologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Lenındik syılyqtyń laýreaty AITHOJIN Murat Ábenuly dúnıege keldi.
Petropavl qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen. 1978-1983 jyldary - Botanıka ınstıtýtynyń dırektory. 1983-1987 jyldary - Molekýlalyq bıologııa jáne bıohımııa ınstıtýtynyń dırektory. 1986-1987 jyldary - Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń prezıdenti qyzmetin atqarǵan.
M. Aıtqojın kletkalyq makromolekýlalardyń sıntezi salasynda asa qundy zertteý jumystaryn júrgizdi. Eýkarıottyq kletkalarda kezdesetin kletkalyq bólshekterdiń jańa klasyn, aqparattyq rıbonýkleın qyshqyldarynyń rıbonýkleoproteıdtik túrin - ınformosomany ashqan. Aıthojın bıdaı dániniń embrıogenezi, pisip-jetilýi, tuqymnan ónýi kezinde onyń kletkalarynda júretin qubylystardy: aqparattyq rıbonýkleın qyshqyldarynyń bıogenezin, túzilýin, saqtalýyn jáne onyń qurylymdyq erekshelikterin zerttedi. Ósimdik rıbosomalarynyń fızıkalyq-hımııalyq qasıetterin anyqtap, olardyń janýar rıbosomalaryna uqsas ekenin baıqady. Janýar men ósimdik kletkalarynyń sýbbólshekterinen turatyn áreketi kúshti býdan rıbosomalar alýǵa, olardy zertteýge bolatynyn tájirıbe júzinde dáleldedi. Bul zertteýlerdiń evolıýtsııalyq teorııany damytýda úlken mańyzy boldy. Bıohımııalyq tájirıbelerdi avtomattandyrý salasynda belsendi basshylyq jasady. 1983 jyly Qazaqstan Ǵylym akademııasy janynan Molekýlalyq bıologııa jáne bıohımııa ınstıtýtyn ashqan. Osy ınstıtýt quramynda kletkalyq jáne genetıkalyq ınjenerııa, transgenoz laboratorııalaryn, Bıotehnologııa ortalyǵyn uıymdastyrǵan.
M.Aıtqojın esimi molekýlalyq bıologııa jáne bıohımııa ınstıtýtyna, Petropavl qalasyndaǵy orta mektepke berilgen. Almatyda ǵalym turǵan úıge memorıaldyq taqta ornatylǵan. Onyń esimi Qazaqstannyń Qurmet kitabyna engizilgen.
«Halyqtar dostyǵy» ordenimen, Halyqaralyq beıbitshilik qorynyń Altyn medalimen marapattalǵan.
77 jyl buryn (1941) hımııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi syılyǵynyń jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qanysh Sátbaev atyndaǵy syılyqtyń ıegeri PІRÁLIEV Qaldybaı Jaılaýuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saıram aýdanynda týǵan. Qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. 1965-1994 jyldary - Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń Bekturov atyndaǵy Hımııa ǵylymy ınstıtýtynyń aǵa zerthanashysy, ınjeneri, kishi, aǵa, jetekshi, ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi. 1994-2005 jyldary - Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń Bekturov atyndaǵy Hımııa ǵylymdary ınstıtýty dırektorynyń orynbasary. 1994 jyldan Qazaqstan Ǵylym akademııasynynyń Bekturov atyndaǵy hımııa ǵylymdary ınstıtýty dári-dármek hımııasy zerthanasynyń meńgerýshisi, Almaty úzdiksiz bilim ýnıversıtetiniń rektory qyzmetterin atqaryp keledi. Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Farmakopeıalyq komıtetiniń múshesi, Dıssertatsııalyq keńes tóraǵasynyń orynbasary, Respýblıkalyq irgeli zertteýler keńesiniń múshesi bolyp tabylady. Sondaı-aq «AAPS» Amerıka farmatsevtıka ǵalymdary qaýymdastyǵynyń múshesi, Qazaq KSR Mınıstrler keńesiniń memlekettik ǵylymı stıpendııasynyń jeńimpazy. Sońǵy jyldary Amerıka azamattyq zertteýler jáne damý qorynyń (CRDF) 3 granty, AQSh-tyń Oklahoma jáne Nıý-Iork ýnıversıteti, INTAS granty boıynsha Belgııanyń Gent ýnıversıtetiniń ǵalymdarymen tyǵyz baılanysta jumystar júrgizýde. Jańa dáýirlik zattardy izdestirý jáne óndiriske engizý jolyndaǵy jetistikteri úshin Amerıka farmatsevtıka ǵalymdarynyń qaýymdastyǵyna múshelikke qabyldanǵan.
Respýblıkada tuńǵysh ret depressııaǵa qarsy jartylaı sıntetıkalyq dárilik zat - tsefedrın óndirý men ony medıtsınada qoldanýdy iske asyrǵan.
Ǵalymnyń 700-ge jýyq ǵylymı eńbegi, 200-deı patenti bar. 26 hımııa ǵylymdarynyń kandıdatyn, 4 doktoryn daıarlaǵan. «KSRO ónertapqyshy» belgisimen, medaldarmen marapattalǵan.
60 jyl buryn (1958) «Qazaqstan» RTRK AQ Basqarma tóraǵasynyń óndiris jónindegi orynbasary, TMD Jýrnalıster Konfederatsııasy syılyǵynyń laýreaty, QR Prezıdenti grantynyń ıegeri, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri OLJAI Qaınar Qalıaqparuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Tarbaǵataı aýdanynda dúnıege kelgen.
2006 jyldan «Qazaqstan» RTRK AQ Bas prodıýseri, Basqarma Tóraǵasynyń shyǵarmashylyq jónindegi orynbasary, «Qazaqstan» Ulttyq arnasynyń bas dırektory bolǵan. «Myń bir maqal», «Degen eken», «Solaı bolǵan», «Til», «Sózmergen», «Іlik septigi», «Kelbet» t.b baǵdarlamalardyń, 15 serııaly tarıhı-derekti «Birinshi» telefılminiń avtory. 2013 jyldyń 29 mamyrynan bastap «Qazaqstan» RTRK AQ Basqarma tóraǵasynyń óndiris jónindegi orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. 1994 jyly «Prezıdent pyraǵy», 2007 jyly «Qara nary qazaqtyń», 2008 jyly «Atamyz - Alasanbaı», 2010 jyly «Qanat baılaǵan qazaq» kitaptary jaryqqa shyqty.
39 jyl buryn (1979) «Allur Group» avtomobıl kompanııalary tobynyń prezıdenti LAVRENTЬEV Andreı Sergeevıch dúnıege keldi.
Ol Almaty qalasynda týǵan. Respýblıkalyq medıtsınalyq ýchılışesin; «Ádilet» joǵary quqyq mektebin bitirdi.
Qazaqstandaǵy BMW markaly avtokólikteriniń resmı dıleri - «Bavarııa» avtoortalyǵynyń keden jáne logıstıka departamentiniń basshysy (2001-2003); «Allur Auto» kompanııasynyń negizin qalaýshylardyń biri jáne kompanııanyń kommertsııalyq dırektory (2003-2008); «Allur Auto» kompanııasynyń bas dırektory (2008-2012).
2012 jyldyń qazan aıynan beri «Allur Group» avtomobıl kompanııalary tobynyń prezıdenti.
118 jyl buryn (1900-1944) frantsýz jazýshysy, ushqysh Antýan de SENT-EKZıÝPERI dúnıege keldi.