29 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
29 maýsym, JEKSENBІ Seıshel araldary Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1976). Seıshel araldary memleketi Madagaskar aralynyń soltústik-shyǵysynda, Úndi muhıtyndaǵy 115 aralda ornalasqan. Ákimshilik-aýmaqtyq jaǵynan 23 okrýgke bólinedi. Astanasy - Vıktorııa qalasy. Resmı tili - kreol, aǵylshyn jáne frantsýz tilderi. Ulttyq aqsha birligi - seıshel rýpııi. Astananyń 16 jyldyǵyna arnalǵan merekelik is-sharalardyń kestesi 09.00 - «Qaısar kerýen» qaıyrymdylyq buqaralyq velojarysy. «Saltanat saraıy» mańyndaǵy alań. 13.00 - «Qazaqstan Barysy» qazaqsha kúresten respýblıkalyq týrnır. «Saryarqa respýblıkalyq velotregi. ESTE QALAR OQIǴALAR 82 jyl buryn (1932) KSRO Aýyr ónerkásip halyq komıssarıatynyń alqasy «Balqash mańy mys qorytý kombınatynyń qurylysy týraly» qaýly qabyldady. 50 jyl buryn (1964) «Maqat - Aqtaý» temir jolynyń qurylysy aıaqtaldy. 22 jyl buryn (1992) Qazaqstan Respýblıkasy men Lıýksembýrg Uly gertsogtyǵynyń arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatyldy. 16 jyl buryn (1998) Taraz memlekettik ýnıversıtetinde XVI ǵasyrda ómir súrgen belgili tarıhshy, ádebıetshi, fılosof, «Tarıhı Rashıdıdiń» avtory M.H. Dýlatıge músintas qoıyldy. 13 jyl buryn (2001) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Astana - jańa qala» arnaıy ekonomıkalyq aımaq qurý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy. 9 jyl buryn (2005) Memleket basshysy «Balaly otbasylarǵa beriletin memlekettik járdemaqylar týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy. 9 jyl buryn (2005) Oralda Qarashyǵanaq munaı-gaz kondensaty kenishindegi ekologııalyq jaǵdaıdy jaqsartýǵa baǵyttalǵan Qazaqstan Respýblıkasy Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrligi, Batys Qazaqstan oblysy ákimshiligi jáne «Qarashyǵanaq Petrolıým Opereıtıng B.V.» kompanııasy arasynda ózara túsinistik jónindegi memorandýmǵa qol qoıyldy. 9 jyl buryn (2005) Semeıde qazaq ǵalymy, abaıtanýshy, professor, jazýshy, dramatýrg, Abaı atyndaǵy syılyqtyń laýreaty Qaıym Muhamedhanovtyń (1916-2004) shyǵarmalar jınaǵynyń birinshi tomy jaryq kórdi. Shyǵarmalardyń birinshi tomyna «Abaıdyń ádebıet mektebi», «Abaı shyǵarmalarynyń tekstologııasy» eńbekteri jáne tanymal adamdar týraly maqalalary endi. Saıası qýǵyn-súrgin jyldary bul zertteýlerge tyıym salynǵan, al avtordy «halyq jaýy» dep aıyptap 25 jylǵa túrmege qamaǵan. Jınaqqa kirgen Qaıym Muhamedhanovtyń hattary men sýretteri ǵalymnyń otbasylyq muraǵatynan alynǵan. 5 jyl buryn (2009) Astanada ótken Qala qurylysyn salýshylardyń «Qazaqstan-2009» VIII forýmynda Elbasy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan Qala qurylysyn salýshylar odaǵynyń Altyn medalimen marapattaldy. 5 jyl buryn (2009) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Astananyń bolashaq meshiti qurylysynyń ornyna eskertkish kapsýlasyn ornalastyrdy jáne ony «Haziret Sultan» dep atady. Meshittiń sáýlet jobasynyń báıgesine 26 jumys túsken. Sonyń eń úzdigi bolyp «KAZGOR» jobalaý akademııasy tańdalǵan. Ortalyq bas meshittiń namaz oqıtyn zaly 12 buryshtan turady. 12 burysh negiziniń tóbesi 40 metrlik kúmbezben ornalasady. Meshitte bir mezgilde 5000 adam minajat ete alady. 4 jyl buryn (2010) Beıbitshilik jáne kelisim saraıynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen toleranttyq jáne kemsitpeýshilik jónindegi EQYU-nyń joǵary deńgeıdegi konferentsııasy bolyp ótti. 3 jyl buryn (2011) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Reseı Federatsııasynyń Úkimeti arasyndaǵy «Baıqońyr» keshenin jalǵa berý shartyna ózgeris engizý týraly hattamany ratıfıkatsııalaý týraly» Zańǵa qol qoıdy. 159 jyl buryn (1855) Londonda «The Daily Telegraph» gazetiniń alǵashqy nómiri jaryq kórdi. 98 jyl buryn (1916) «Boıng» ushaǵy alǵash ret áýege kóterildi. 50 jyl buryn (1964) teledıdardy alystan basqarý pýlti jasaldy. 13 jyl buryn (2001) Kofı Annan BUU Bas hatshysy bolyp ekinshi merzimge qaıta saılandy.
ESІMDER 106 jyl buryn (1908-1978) ádebıet zertteýshisi, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi SMIRNOVA Nına Sergeevna dúnıege keldi. Máskeý memlekettik ýnıversıtetin jáne aspırantýrasyn bitirgen. 1939-1945 jyldary - Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń (qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti) oqytýshysy, kafedra meńgerýshisi. 1945 jyldan Qazaqstan Ǵylym akademııasy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetker bolǵan. Ǵylymı-zertteý eńbekteri qazaq folklortaný ǵylymy máselelerine: qazaqtyń aýyzsha taraǵan poetıkalyq shyǵarmalarynyń tarıhı damý joldary, epos, aıtys jáne qazaq aýyz ádebıetiniń basqa janrlary, folklor men jazba ádebıetiniń baılanysy máselelerine, qazaq folklortaný tarıhyna, t.b. arnalǵan. «Qazaq ádebıetiniń tarıhy», «Qazaq folklorıstıkasy», t.b. eńbekterdi shyǵarýǵa atsalysqan. M. Áýezovpen birge epıkalyq týyndylardyń («Qambar batyr», «Qozy Kórpesh - Baıan sulý», «Alpamys batyr», «Qyz Jibek») ǵylymı basylymdaryna basshylyq jasaǵan. Jambyl shyǵarmalary týraly zertteý eńbek, Qazaqstandaǵy orys mektepteri úshin qazaq ádebıeti oqýlyqtaryn (M. Sılchenkomen birge), qazaq aýyz ádebıeti jónindegi baǵdarlamalar, aýyz ádebıetin jınaý jóninde ádisnamalyq nusqaýlar jazǵan. 95 jyl buryn (1919-1944) Keńes Odaǵynyń Batyry NURJANOV Qazbek Bısenuly dúnıege keldi. Qaraǵandy oblysynda týǵan. Ol 1942 jyldyń 5 sáýirinen atqyshtar dıvızııasyna qarasty 61-shi joıǵyshtar dıvızıonynyń quramynda bro buzǵyshtar bólimshesiniń, keıin barlaýshylar vzvodynyń komandıri bolyp urysqa qatysty. Volga, Orel, Zýsh, Desna, Soj, Dnepr, Berezına ózenderinen ótý kezderinde asqan erlik kórsetti. Volkovsk qalasyn alý kezindegi shaıqasta asqan erlik kórsetip qaza tapty. Qazir Qaraǵandy oblysynyń Aqtoǵaı aýdanynda Q. Nurjanov atyndaǵy orta mektep bar. 2008 jyly Mınsk qalasynda Uly Otan soǵysy jyldarynda qaza tapqan qazaqstandyq jaýyngerlerge eskertkish ornatylǵan. «Lenın», «Qyzyl Juldyz», ІІІ dárejeli «Dańq» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. 75 jyl buryn (1939-1987) bıologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Lenın syılyǵynyń laýreaty AITHOJIN Murat Ábenuly dúnıege keldi. Petropavl qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen. 1978-1983 jyldary - Botanıka ınstıtýtynyń dırektory. 1983-1987 jyldary - Molekýlalyq bıologııa jáne bıohımııa ınstıtýtynyń dırektory. 1986-1987 jyldary - Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń prezıdenti qyzmetin atqarǵan. M. Aıtqojın kletkalyq makromolekýlalardyń sıntezi salasynda asa qundy zertteý jumystaryn júrgizdi. Eýkarıottyq kletkalarda kezdesetin kletkalyq bólshekterdiń jańa klasyn, aqparattyq rıbonýkleın qyshqyldarynyń rıbonýkleoproteıdtik túrin - ınformosomany ashqan. Aıthojın bıdaı dániniń embrıogenezi, pisip-jetilýi, tuqymnan ónýi kezinde onyń kletkalarynda júretin qubylystardy: aqparattyq rıbonýkleın qyshqyldarynyń bıogenezin, túzilýin, saqtalýyn jáne onyń qurylymdyq erekshelikterin zerttedi. Ósimdik rıbosomalarynyń fızıkalyq-hımııalyq qasıetterin anyqtap, olardyń janýar rıbosomalaryna uqsas ekenin baıqady. Janýar men ósimdik kletkalarynyń sýbbólshekterinen turatyn áreketi kúshti býdan rıbosomalar alýǵa, olardy zertteýge bolatynyn tájirıbe júzinde dáleldedi. Bul zertteýlerdiń evolıýtsııalyq teorııany damytýda úlken mańyzy boldy. Bıohımııalyq tájirıbelerdi avtomattandyrý salasynda belsendi basshylyq jasady. 1983 jyly Qazaqstan Ǵylym akademııasy janynan Molekýlalyq bıologııa jáne bıohımııa ınstıtýtyn ashqan. Osy ınstıtýt quramynda kletkalyq jáne genetıkalyq ınjenerııa, transgenoz laborotorııalaryn, Bıotehnologııa ortalyǵyn uıymdastyrǵan. M.Aıtqojın esimi molekýlalyq bıologııa jáne bıohımııa ınstıtýtyna, Petropavl qalasyndaǵy orta mektepke berilgen. Almatyda ǵalym turǵan úıge memorıaldyq taqta ornatylǵan. Onyń esimi Qazaqstannyń Qurmet kitabyna engizilgen. «Halyqtar dostyǵy» ordenimen, Halyqaralyq beıbitshilik qorynyń Altyn medalimen marapattalǵan. 73 jyl buryn (1941) hımııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi syılyǵynyń jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qanysh Sátbaev atyndaǵy syılyqtyń ıegeri PІRÁLIEV Qaldybaı Jaılaýuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saıram aýdanynda týǵan. Qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. 1965-1994 jyldary - Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń Bekturov atyndaǵy Hımııa ǵylymy ınstıtýtynyń aǵa zerthanashysy, ınjeneri, kishi, aǵa, jetekshi, ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi. 1994-2005 jyldary - Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń Bekturov atyndaǵy Hımııa ǵylymdary ınstıtýty dırektorynyń orynbasary. 1994 jyldan Qazaqstan Ǵylym akademııasynynyń Bekturov atyndaǵy hımııa ǵylymdary ınstıtýty dári-dármek hımııasy zerthanasynyń meńgerýshisi, Almaty úzdiksiz bilim ýnıversıtetiniń rektory qyzmetterin atqaryp keledi. Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Farmakopeıalyq komıtetiniń múshesi, Dıssertatsııalyq keńes tóraǵasynyń orynbasary, Respýblıkalyq irgeli zertteýler keńesiniń múshesi bolyp tabylady. Sondaı-aq «AAPS» Amerıka farmatsevtıka ǵalymdary qaýymdastyǵynyń múshesi, Qazaq KSR Mınıstrler keńesiniń memlekettik ǵylymı stıpendııasynyń jeńimpazy. Sońǵy jyldary Amerıka azamattyq zertteýler jáne damý qorynyń (CRDF) 3 granty, AQSh-tyń Oklahoma jáne Nıý-Iork ýnıversıteti, INTAS granty boıynsha Belgııanyń Gent ýnıversıtetiniń ǵalymdarymen tyǵyz baılanysta jumystar júrgizýde. Jańa dáýirlik zattardy izdestirý jáne óndiriske engizý jolyndaǵy jetistikteri úshin Amerıka farmatsevtıka ǵalymdarynyń qaýymdastyǵyna múshelikke qabyldanǵan. Respýblıkada tuńǵysh ret depressııaǵa qarsy jartylaı sıntetıkalyq dárilik zat - tsefedrın óndirý men ony medıtsınada qoldanýdy iske asyrǵan. Ǵalymnyń 700-ge jýyq ǵylymı eńbegi, 200-deı patenti bar. 26 hımııa ǵylymdarynyń kandıdatyn, 4 doktoryn daıarlaǵan. «KSRO ónertapqyshy» belgisimen, medaldarmen marapattalǵan. 59 jyl buryn (1955) kompozıtor, Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń múshesi, Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy mýzykataný jáne menedjment fakýltetiniń oqytýshysy DÁLDENBAEV Beıbit Ábiluly dúnıege keldi. Almaty oblysynda týǵan. Almaty konservatorııasyn (Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy) professor A.Jubanov klasy boıynsha bitirgen. Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasyndaǵy folklorlyq zerthananyń meńgerýshisi qyzmetin atqarǵan. «Amangeldi sarbazdary», «Qaharmandyq freska» atty sımfonııalyq poemalardyń, «Otty jer» sımfonııasynyń, solo, hor men orkestrge arnalǵan «Dostyq urany» saltanatty odasynyń, aspaptyq pesalardyń, romanstardyń, balladalardyń, balalar horynyń, kóptegen ánderdiń, taǵy basqa mýzykalyq shyǵarmalardyń avtory. 56 jyl (1958) buryn «Qazaqstan» RTRK AQ Basqarma tóraǵasynyń óndiris jónindegi orynbasary, TMD Jýrnalıster Konfederatsııasy syılyǵynyń laýreaty, QR Prezıdenti grantynyń ıegeri, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri OLJAI Qaınar Qalıaqparuly dúnıege keldi. 2006 jyldan «Qazaqstan» RTRK AQ Bas prodıýseri, Basqarma Tóraǵasynyń shyǵarmashylyq jónindegi orynbasary, «Qazaqstan» Ulttyq arnasynyń bas dırektory bolǵan. «Myń bir maqal», «Degen eken», «Solaı bolǵan», «Til», «Sózmergen», «Іlik septigi», «Kelbet» t.b baǵdarlamalardyń, 15 serııaly tarıhı-derekti «Birinshi» telefılminiń avtory. 2013 jyldyń 29 mamyrynan bastap «Qazaqstan» RTRK AQ Basqarma tóraǵasynyń óndiris jónindegi orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. 1994 jyly «Prezıdent pyraǵy», 2007 jyly «Qara nary qazaqtyń», 2008 jyly «Atamyz - Alasanbaı», 2010 jyly «Qanat baılaǵan qazaq» kitaptary jaryqqa shyqty. 43 jyl buryn (1971) zań ǵylymdarynyń doktory, Leıden (Nıderlandııa) ýnıversıtetiniń zań fakýlteti shyǵaratyn «Review of Central and East European Law» ǵylymı jýrnalynyń redaktsııalyq keńesiniń múshesi, Kaspıı qoǵamdyq ýnıversıtetiniń professory QARAǴUSOV Farhad Sergeıuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń zań fakýltetin, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym Akademııasy Memleket jáne quqyq ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. Brıtandyq keńes baǵdarlamasy sheńberinde «Alen&Overı» halyqaralyq zańgerlik fırmasynyń Londondaǵy ofısinde synaq merziminen ótken. 1993-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym Akademııasy Memleket jáne quqyq ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, bólim meńgerýshisiniń mindetin atqarýshysy. 1996-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń zańnama bólimi sektorynyń aǵa sarapshysy, meńgerýshisi. 1997-1998 jyldary - «Qarjy naryqtary ınstıtýty» qoǵamdyq qorynyń prezıdenti. 1998-2000 jyldary - «Kýder Brozers» halyqaralyq zań fırmasynyń Almatydaǵy keńsesiniń zańgeri. 2000-2006 jyldary - «Qazaqstan halyq banki» AQ basqarmasy tóraǵasynyń keńesshisi, zań departamentiniń dırektory, basqarýshy dırektory. 2006-2007 jyldary - «Beıker jáne Makenzı» kompanııasynyń keńesshisi. 2007-2009 jyldary - «Qazaqstan halyq banki» AQ bas zań keńesshisi. 2008 jyldan - Kaspıı qoǵamdyq ýnıversıtetiniń professory, 2010 jyldyń shildesinen - «Sky Bridge Capital» JShS-niń quqyq jónindegi basqarýshy dırektory. «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy qundy qaǵazdardyń quqyqtyq tártibi», «Investıtsııalyq qorlar: saýaldar men jaýaptar», t.b. kitaptarynyń jáne Qazaqstanda, taıaý jáne alys shetelderde qazaq, aǵylshyn tilderinde jarııalanǵan eńbek qatynasyna, valıýta jáne banki zańnamalaryna, azamattyq quqyq máselelerine arnalǵan 80 ǵylymı maqalanyń avtory. Sonymen qatar Qazaqstan Respýblıkasynyń Azamattyq quqyq jónindegi oqý quralyn daıyndaǵan avtorlyq ujymnyń quramynda bolǵan. «Qurmet» ordenimen, medalmen marapattalǵan. 114 jyl buryn (1900-1944) frantsýz jazýshysy, ushqysh Antýan de SENT-EKZıÝPERI dúnıege keldi. 49 jyl buryn (1964) Reseı jáne grýzın estrada ánshisi PAVLIAShVILI Iosıf (Soso) Ramınovıch dúnıege keldi.