29 aqpan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
29 AQPAN, DÚISENBІ
29aqpan - Kibise kúni. 2016 jyl - kibise jyl. ıAǵnı tórt jylda bir keletin, 366 kúnge sozylatyn jyl. Bul - bizdiń zamanymyzdyń 2012 jyly, III myńjyldyqtyń 12-jyly, XXI ǵasyrdyń 12-jyly, XXI ǵasyrdyń ІІ onjyldyǵynyń 2-jyly.
ESTE QALAR OQIǴALAR
24 jyl buryn (1992) Tashkent qalasyndaǵy Halyqtar dostyǵy saraıynda Qazaqstan men Ózbekstan aqyndarynyń aıtysy ótti. Aıtystyń bas júldesi Qazaqstan aqyny Ásııa Berkenovaǵa berildi.
156 jyl buryn (1860) German Hollerıt alǵashqy elektr esepteýish mashınasyn - qazirgi kalkýlıatordyń alǵashqy nusqasyn oılap shyǵardy.
108 jyl buryn (1908) gollandyq ǵalymdar qatty gelııdi aldy.
4 jyl buryn (2012) Aqordada Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń tóraǵalyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qoryn basqarý jónindegi Keńestiń otyrysy bolyp ótti. Otyrys barysynda Ulttyq qordy odan ári damytýdyń jáne basqarý tıimdiligin arttyrýdyń ózekti máseleleri talqylandy.
ESІMDER
84jyl buryn (1932-1984) Sotsıalıstik Eńbek Eri ıAkov Germanovıch Gerıng dúnıege keldi. Keńestik sharýashylyq qaıratkeri, zootehnık, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń kandıdaty, Qazaq KSR aýyl sharýashyǵy óndirisin uıymdastyrýshy.
1932 jyly 29 aqpanda Grýzııanyń Lıýksembýrg eldi mekeninde (1944 jyldan - Bolnısı qalasy) týǵan. HІH ǵasyrda Shvabııadan qonys aýdarǵan nemister irgesin qalaǵan aýylda týyp ósken. Ákesi 1938 jyly tutqyndaldy, týystary qýǵyn-súrginge ushyrady. 1941 jyly úlken otbasynyń qalǵan urpaqtary Qazaqstanǵa kúshtep qonys aýdaryldy. 1963 jyly ol Altaı aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirdi. 1956-1959 jyldary Pavlodar oblysynyń Ýspen aýdanynda «Qazaq KSR-niń 30 jyldyǵy» ujymsharynyń zootehnıgi boldy. 1959 jyly osy ujymshardyń tóraǵasy boldy, onyń basshylyǵymen ujymshar 1961 jyly tájirıbelik aldyńǵy qatarly sharýashylyqqa aınaldy. 8-shaqyrylǵan KSRO Joǵarǵy Keńesiniń jáne 10-shaqyrylǵan Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty bolyp saılandy. 1966 jyly 22 naýryzda KSRO Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń Jarlyǵymen mal sharýashylyǵyn damytýda, et, sút, jumyrtqa, jún basqa da ónimder óndirý men daıyndaýdy arttyrýda qol jetken tabystary úshin Sotsıalıstik Eńbek Eri ataǵy berilip, «Oraq pen Balǵa» altyn medali men Lenın ordeni qosa tapsyryldy. 1981 jyly ekinshi Lenın ordenimen, Oktıabr revolıýtsııasy (1976) jáne Eńbek Qyzyl tý (1971) ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. KSRO Mınıstrler Keńesi syılyǵynyń laýreaty (1978). Konstantınovka aýlynda turdy. 1984 jyly qaıtys boldy.
60 jyl buryn (1956) L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń rektory, tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor, Halyqaralyq pedagogıka ǵylymdarynyń akademıgi Erlan Battashuly Sydyqov dúnıege keldi.
Semeı qalasynda týǵan. Orta bilimdi Abaı aýdanyndaǵy Qaraýyl aýylynda alǵan. Sol jyly S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń tarıh fakýltetine túsken. Joǵary oqý ornyn 1973 jyly «tarıhshy, tarıh jáne qoǵamtaný oqytýshysy» mamandyǵymen bitirgen. Eńbek jolyn 1978 jyly Semeı et jáne sút ónerkásibi tehnologııalyq ınstıtýtynda qoǵamdyq ǵylymdar kafedrasynda zertteýshi bolyp bastady. 1981 jyly QazMÝ aspırantýrasynda oqyp, 1984 jyly aqpanda tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty ǵylymı dárejesin alý úshin dıssertatsııasyn qorǵady. 1984-1996 jyldary - osy joǵary oqý ornynda assıstent, aǵa oqytýshy, dotsent, fakýltet dekanynyń orynbasary, kafedra meńgerýshisi, professor, prorektor bolyp qyzmet atqardy.
1996 jyly Shákárim atyndaǵy Semeı memlekettik ýnıversıtetiniń rektory bolyp taǵaıyndaldy. 1999 jyly 15 qazanda «Qazaqstan Reseı Federatsııasynyń quramynda (1917-1937jj.) taqyrybynda doktorlyq dıssertatsııasyn qorǵady. 2001 jyly 25 qazanda professor ǵylymı ataǵy berildi, 2003 jyly Pedagogıka ǵylymdary halyqaralyq akademııasynyń akademıgi, 2005 jyly Y.Altynsarın atyndaǵy Qazaq bilim akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Ulttyq jaratylystaný ǵylymdary akademııasynyń akademıgi bolyp saılandy. 2004 jylǵy sáýirde jańadan qurylǵan Semeı memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń rektory, 2008-2011 jyldary Shákárim atyndaǵy Semeı memlekettik ýnıversıtetiniń rektory. 2011 jylǵy 26 shildede QR Prezıdentiniń Ókimimen L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń rektory qyzmetine taǵaıyndaldy.
Júzden astam ǵylymı-ádistemelik maqalalardyń, 3 oqý quralynyń, 4 monografııanyń avtory. QR Ulttyq keńesiniń múshesi.
«Parasat» ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasy táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasyna 10 jyl» merekelik medaldarymen, Ybyraı Altynsarın jáne A.Baıtursynov atyndaǵy medaldarmen marapattalǵan, «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri», Shyǵys Qazaqstan oblysynyń qurmetti azamaty.
64 jyl buryn (1952) Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri Qatımolla Berdiǵalıev Oral oblysy Qaztalov aýdanynda, Tereńkól aýylynda dúnıege kelgen. Osy aýdandaǵy Alma Orazbaeva atyndaǵy orta mektepte bilim alǵan. 1975 jyly Oral qalasyndaǵy Qurmanǵazy atyndaǵy mýzykalyq ýchılışeni bitirgen.
1977 jyldan Kaztalov aýdandyq mádenıet úıinde qyzmet etedi. Qatımolla - tabıǵı talant ıesi. Onyń keń dıapozondy, ádemi de yrǵaqty daýyspen salǵan ánderi tyńdaýshy júregin eriksiz eleń etkizip, júreginen jol tabady. Onyń repertýary óte baı. Qazaqtyń halyq ánderi, Muhıttyń, Ǵ. Qurmanǵalıevtiń keń tynysty qajet etetin ánderimen qatar, tereń fılosofııalyq mán-maǵynaǵa toly ótken ǵasyrlardyń Buhar, Bazar, Qashaǵan t. b. kóptegen jyraýlardyń terme jyrlary, halyq kompozıtorlarynyń ánderi bar.
Qatımolla Berdiǵalıevtiń ónerin oblys, respýblıka jurtshylyǵy jaqsy biledi. Ol birneshe dúrkin Búkilodaqtyq, Respýblıkalyq baıqaýlardyń laýreaty. Jyl ótken saıyn Qatımollanyń sheberligi shyńdalyp, óneri ósip jańa qyrynan kórinýde.
1987 jyly Uly Qazan tóńkerisiniń 70 jyldyq torqaly toıyna arnalǵan Oral oblystyq aqyndar aıtysyna, Qaztalov aýdanynyń bas aqyny retinde qatysyp, úlken aqyndyq óner tanytty. Alǵash ret aıtysqa túskendigine qaramastan ol sózge júıriktigin kórsetti. Aıaq asty tosyn qoıylǵan saýaldarǵa tabanda oryndy jaýap berip, ázil-ospaǵy men ádil syny mol sóz saptaýlary aıtys aqyndyǵynyń mol kózi ashyla bastaǵanyn baıqatty.
Sóıtip, ol áriptesterinen kósh boıy ozyr shyǵyp, «Oblys aqyny» degen qurmetti ataqqa ıe boldy.
Óner aldy - qyzyl til demekshi, búginde jyr kóshiniń jeteginde kele jatqan, keıingi jas balaýsa aqyndardyń ónerge jol silter ustaz-aǵalary retinde kórine bilgen Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qyzmetkeri Qatımolla Berdiǵalıev az ýaqyt ishinde Respýblıkanyń halqyna tanylyp úlgerdi. Qatımollany tek Qazaqstan ǵana emes Reseı, Mońǵol, Qyrǵyz, Ózbek respýblıkalarynyń aqyndary qurmet tutady.
1989 jyly Almaty qalasyndaǵy Naýryz aıtysynda І oryndy ıelense, qazan aıynda Almatydaǵy aqyndar aıtysynda Mońǵolııanyń aqyny Muhamedıqyzy Egeýhanmen aıtysyp ІІ oryndy jeńip aldy.
1990 jyly Almaty qalasyndaǵy Naýryz aıtysynda ІІ oryndy qanjyǵasyna baılasa, 1991 jyly Aqtóbe qalasynda ótken aqyndar aıtysynda І Oryndy jeńip alyp, kóp keshikpeı 1992 jyly Tama Eset Batyrdyń mereı toıyndaǵy aıtysta bas júldeni jeńip aldy. Sol jyldyń qazan aıynda Qyzylorda oblysynyń, Qazaly aýdanynda ótken aqyndar aıtysynda І oryndy ıelendi.
Qatımolla qaı aıtysta bolmasyn óziniń sýyryp salma ótkir de utqyr sózimen qarsylastaryn árkez bet qaratpaı, mártebesi joǵary túsip otyrady.
1991 jyly Qaratóbe aýdany Muhıt sovhozynda ótken ánshi, sazger sal Muhıttyń 150 jyldyq mereı toıyndaǵy aqyndar aıtysynda І oryndy, 1992 jyly Oralda ótken Syrym Datovtyń 250 jyldyq toıynda da І oryndy jeńip aldy.
1993 jyly ótken Kókshetaý qalasynda Aqan Seriniń 150 jyldyq mereı toıyndaǵy aqyndar aıtysynda bas júldeni, sol jyly Qyzylorda oblysynyń Jalaǵash aýdanynda ótken Buharbaı batyrdyń toıynda taǵy da bas júldeni jeńip aldy. 1993 jyly Torǵaı oblysynda Shaqshaq Jánibektiń mereı toıynda bas júldeni qanjyǵasyna baılady.
Qatımolla Berdiǵalıevtiń óleńderi Oral óńiri, Jalyn baspalary men respýblıkalyq gazetterde jıi-jıi jarııalanyp turady.
«Júzden júırik» shyqqandar atty kitapshasynda ómir joldary men aıtys óleńderi basylyp shyqty.
Qatımolla Berdiǵalıev aıtyspen qatar birneshe dúrkin jyrshy, termeshilerdiń oblystyq, respýblıkalyq, halyqaralyq baıqaýlaryna qatysyp laýreat atandy. Sonyń biri 1997 jyly qazan aıynda Almaty qalasynda ótken Muhtar Áýezovtiń 100 jasqa tolý mereı toıynda «Muhtar Áýezov jáne uly dala mýzykasy» atty halyqaralyq festıvalǵa qatysyp laýreat atandy.
Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri Qatımolla Berdiǵalıevtiń jastarǵa úıreter aqyndyq óneri mol. Búginde Qatımolla Oral oblystyq fılarmonııasynda qyzmet etedi.