28 jeltoqsan. QazAqparat kúntizbesi: ataýly kúnder, oqıǵalar, esimder
28 jeltoqsan. BEISENBІ
Halyqaralyq kıno kúni
122 jyl buryn (1895) Parıjdegi Kapýtsın gúlzaryndaǵy «Úlken kafede» aǵaıyndy Lıýmerler oılap tapqan kınematograftyń kómegimen alǵash ret «Jyljymaly foto» kórsetildi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1934 jyly Soltústik Qazaqstan oblystyq qazaq drama teatry ashyldy. Búginde Pavlodar oblystyq mýzykalyq-drama teatryna J.Aımaýytovtyń esimi berilgen.
1972 jyly «Medeý» muz aıdyny paıdalanýǵa berildi. Medeý - aıdyny teńiz deńgeıinen 1,691 metr bıikte ornalasqan, álemdegi eń tanymal muz aıdyndarynyń biri. «Medeý» 10500 sharshy metr jerdi alyp jatyr jáne oǵan 10500 kórermen syıady. 120-dan astam álem rekordy osy muz aıdynynda tirkelgen.
1992 jyly Almatyda Pákistan Elshiliginiń ashylý rásimi ótti.
1998 jyly Nursultan Nazarbaev Túrik Respýblıkasynyń 75 jyldyǵyna oraı, «Túrki álemi halyqtarynyń birligin nyǵaıtýǵa qosqan úlesi úshin» syılyǵymen marapattaldy.
2000 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Damý banki quryldy.
2000 jyly Máskeýdiń Halyqaralyq jazýshylar qaýymdastyǵynyń ádebı qory Ábdijámil Nurpeıisovti «Talanttyń tazalyǵy men bedeli úshin» syılyǵymen marappattady.
2004 jyly «Qazposhta» AQ kórnekti qazaq jazýshysy jáne memleket qaıratkeri Sáken Seıfýllınniń 110 jyldyǵyna arnalǵan jańadan sýrettelgen «Mereıtoılyq jáne eleýli kúnder» atty serııanyń markasyn aınalymǵa shyǵardy. Jańa markanyń baǵasy - 35 teńge, taralymy 50 000 dana.
S.Seıfýllın (1894-1938) - kórnekti qazaq jazýshysy jáne qoǵam qaıratkeri. 1914 jyly Qazanda alǵashqy «Ótken kúnder» («Dnı mınývshıe») atty óleńder jınaǵy jaryq kórdi. Quttyqtaý, shattanǵan óleńderdiń avtory 1916 jylǵy ult-azattyq kóterilisti qoldady. Onyń qolynan «Baqyt jolyna» pesasy, «Tar jol taıǵaq keshý» romany, qazaq ádebıetindegi eńbekteri men halyq folklory, basqa da shyǵarmalary shyqqan. Gazet-jýrnaldarmen belsendi jumys jasaǵan. 1922 jyly Qazaq AKSR Halyq komıssarlar keńesiniń tóraǵasy, sodan keıin halyqqa bilim berý komıssarıaty ǵylymı ortalyǵynyń tóraǵasy, Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy bolyp taǵaıyndalǵan.
2005 jyly QR Prezıdenti N.Nazarbaev «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúrestiń 2006-2010 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
2005 jyly Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Astana qalasyndaǵy «Dýman» oıyn-saýyq ortalyǵynyń mańyna salynǵan muz qalashyqtyń ashylý rásimine qatysty. Elbasy qalashyqta muzdan salynǵan álem elderindegi biregeı sáýlet nysandaryn aralap kórdi. Atap aıtqanda, Máskeýdegi Kreml, Mysyr pıramıdalary, Qytaı qorǵany, Londondaǵy Bıg-Ben saǵaty, Parıjdegi Eıfel munarasy bar. Qalashyqtyń ortasyna Astananyń bas rámizi Báıterek kesheni boı kótergen. Saltanatty shara teatrlandyrylǵan dýmanmen bastalyp, jurtshylyqtyń nazaryna mánerlep syrǵanaýshylardyń oryndaýyndaǵy muz ertegisi, kontserttik nómirler usynyldy. Teatrlandyrylǵan qoıylym merekelik otshashýmen aıaqtaldy.
2005 jyly astanalyq «Keleshek-press» baspasy 85 jyl buryn jaryq kórgen «Qazaqsha-oryssha tilmash» atty sózdikti jańadan basyp shyǵardy.
Bul eńbek qazaq tilinde sırek kezdesetin sózderdiń tarıhyndaǵy kólemdi eńbek. Kitaptyń túpnusqasy 1925 jyly Alash qaıratkeri, jazýshy-jýrnalıst Qoshke Kemeńgeruly bastaǵan Mustafa Boralqaıuly, Abdolla Baıtasuly, Esim Baıǵasqauly, Shákir Baımaqanuly, Ǵabbas Dáýletbekuly, Sultan Temirbekuly jáne Tóleýtaı Sársenbaıuly syndy qalamgerlerdiń arqasynda alǵash ret jaryq kórdi. Sózdikti Maǵjan Jumabaev tekserip shyqqan. Qaıta basylǵan ónegeli eńbekte kónergen sózder qazirgi orfografııaǵa laıyqtalyp, kitap avtorlary engizgen túzetýler eskerilgen.
2009 jyly Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Eýrazııalyq ekonomıkalyq qoǵamdastyqtyń Daǵdarysqa qarsy qoryn qurý týraly shartty ratıfıkatsııalaý týraly» jáne «Eýrazııalyq ekonomıkalyq qoǵamdastyqtyń Daǵdarysqa qarsy qorynyń qarajatyn basqarý týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańdaryna qol qoıdy.
2009 jyly Astanada Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Májilisiniń depýtattary jazǵan «Meniń júregimdegi Qazaqstan» atty patrıottyq shyǵarmalar jınaǵynyń tanystyrylymy bolyp ótti.
Jınaqty qurastyrǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlament Májilisiniń depýtaty Oleg Dymov.
Atalǵan jınaqqa qazaq ádebıetiniń maıtalmandary Ábish Kekilbaev, Oljas Súleımenov, Farıza Ońǵarsynova, Muhtar Shahanov, Tólegen Muhamedjanov, Lıýdmıla Hochıeva, Ákim Ysqaq jáne Ótegen Oralbaev syndy halyq qalaýlylarynyń el men jer týraly shyǵarmalary endi.
Jınaqty shyǵarýdyń basty maqsaty - poezııanyń patrıottyq rýhqa toly mańdaıaldy shyǵarmalary arqyly búgingi jas urpaqty Otanǵa degen adal qyzmet pen sheksiz súıispenshilik aıasynda tárbıeleý.
2010 jyly Astana medıtsına ýnıversıtetinde Radıobıologııalyq zertteýler ınstıtýtynyń saltanatty ashylýy ótti.
2010 jyly Jambyl oblysynyń Merki aýdanynda GES-3 gıdrostansasy iske qosyldy. Ol elektr energııasynyń sapasyn arttyryp, qýat tapshylyǵyn azaıtyp qana qoımaı, atmosferadaǵy parnıkti gazdardyń qaldyǵyn tómendetti. Merki ózenindegi GES-3 qurylysy 257 mln teńgege tústi - bul «Remkomstroı» JShS kompanııasynyń óz qarjysy.
2010 jyly «Nazarbaev ýnıversıteti», «Nazarbaev Zııatkerlik mektebi» jáne «Nazarbaev qorynyń» mártebesi týraly» Zań qabyldandy.
2010 jyly qazaqtyń asa kórnekti aqyny jáne jazýshysy Mirjaqyp Dýlatovtyń týǵanyna 125 jyl tolýyna oraı poshtalyq markalar shyqty. Marka «Eske alý jáne merekelik kúnder» aıasynda qoldanysqa engizildi.
2011 jyly Qazaqstan halqynyń 100 paıyzyn tsıfrlyq tele-radıo habarlarymen qamtamasyz etýdi kózdeıtin «Tele-radıo habarlaryn taratý týraly» QR Zańy qabyldandy.
2011 jyly 100 teńge nomınalymen «Konkı tebý sporty. Olımpıada oıyndary 2014» kúmis shaqalary aınalymǵa shyqty.
2012 jyly OQO Qazyǵurt aýdanynda on bir mıllıonynshy qazaq Muhtar Abdrahım dúnıege keldi. Sábıdiń boıy 52 sm, salmaǵy 3258 gramm boldy. Oblys ákimi Asqar Myrzahmetov 11 mıllıonnynshy qazaqtyń ata-anasyn quttyqtap, balaǵa sáıgúlik syılady.
2013 jyly «SemAz» zaýyty ózi qurastyratyn avtotehnıkalardyń túrlerin keńeıtip, DAEWOO avtobýstary men SHACMAN júk kólikteriniń jańa nusqalaryn shyǵara bastady.
2015 jyly amerıkalyq blogerler Torǵaı geoglıfterin 2015 jyldyń eń tańǵajaıyp jańalyqtarynyń TOP-10-dyǵyna qosty.
Ǵaryshtan túsirilgen sýretter kórsetkendeı, elimizdiń soltústúk aýmaǵynanyń jer bederlerinen sharshy, sheńber, jolaq túrindegi kólemi birneshe fýtbol alańymen teń keletin geometrııalyq keskinder baıqalǵan. Bul shamamen 8000 jyl burynǵy eskertkishter degen boljam bar.
2016 jyly Qaıyrymdylyq isterimen tanymal bolǵan qaraǵandylyq Nııaz Súndetálıev «Shyn júrekten» atalymy boıynsha «Qaınar» jastar syılyǵymen marapattaldy.
2016 jyly Qazaqstandaǵy AQSh elshiligi Qazaqstan azamattaryna on jylǵa deıingi uzaqmerzimdik týrıstik jáne iskerlik vızalary berile bastaǵanyn málimdedi.
ESІMDER
119 jyl buryn (1898-1948) memleket jáne qoǵam qaıratkeri, pýblıtsıst ORAZBAEVA Alma Dinmuhamedqyzy dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Jánibek aýdanynda týǵan. Ordadaǵy orys-qazaq áıelder ýchılıshesin, 2 synyptyq qyzdar mektebin, pedagogıkalyq kýrsty bitirgen. 1919 jyly komsomol qataryna ótip, sol jyldyń maýsymynda qyzyl áskerdiń Qazaqstandaǵy tuńǵysh saıası klýbyn uıymdastyrdy. Sol jyly qarasha aıynda Kırov revolıýtsııalyq komıteti aqparattyq bóliminiń meńgerýshisi bolyp taǵaıyndaldy. 1920 jyly tamyzda Orynbor gýbernııasy partııa komıtetiniń janynan qurylǵan qyrǵyz (qazaq) bóliminiń alqa músheligine saılandy. 1920 jyly qazanda Búkilodaqtyq Quryltaı sezine delegat bolyp saılanyp, onyń atqarý komıtetiniń quramyna endi. Bókeı uıymynan Búkilreseılik Shyǵys áıelderiniń sezin ótkizýge at salysyp, áıel teńdigi, oqý-aǵartý máselelerin sheshýge, olardy qoǵamdyq jumysqa tartý isine tikeleı aralasty. 1921 jyly mamyrda ótken Búkilodaqtyq Kommýnıstik (bolshevıkter) partııasy Búkilodaqtyq jumysshy áıelderdiń Ortalyq uıymy májilisine qatysyp, áıelder qozǵalysynyń atynan sóz sóıledi. Kommýnıst áıelderdiń Berlınde ótken 3-shi halyqaralyq konferentsııasyna, Komınternniń 5-shi kongresine delegat bolyp qatysty. 1931 jyly aýyr dertke shaldyǵýyna baılanysty zeınetke shyqty. Ol «Stepnaıa pravda», «Sovetskaıa step», «Eńbekshi qazaq», «Jas qazaq», «Durystyq joly» gazetterine qazaq áıelderiniń qoǵam isine aralasýy, áıelder arasyndaǵy mádenı-aǵartý jumystarynyń júrgizilý barysy, qalyńmal máselelerine arnap «Qazaq áıelderi dańǵyl jol ústinde», «Qazaq áıelderiniń qalyńmaldan qutylǵan kúni», «Oktıabr revolıýtsııasy jáne qyrǵyz áıeli», «Áıelder bostandyǵy» taǵy basqa maqalalaryn jarııalaǵan. Keıbir maqalalary «Qazaq áıeli», «Saǵıda» sııaqty búrkenshek atpen jazylǵan. Orazbaeva qazaq ánderi men kúılerin jınaǵan A.V.Zataevıchke óziniń oryndaýymen qazaqtyń «Jaıyq», «Qosaı», «Tanysý jyry», «Zeıneshim», «Saryjan», «Tórt pishin», «Aınamkóz», «ıApyraı», «Qyz uzatý» (Qoshtasý) sııaqty barlyǵy 18 ániniń «Qazaq halqynyń 1000 áni» jınaǵyna enýine muryndyq boldy.
105 jyl buryn (1912-1975) Uly Otan soǵysyna qatysýshy, Ortalyq maıdannyń 73-shi gvardııalyq atqyshtar dıvızııasynyń 231-shi gvardııalyq atqyshtar polkiniń avtomatshysy, Keńes Odaǵynyń Batyry AITQULOV Sálim Nyǵmetuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Jańaqala aýdanyndaǵy Muqyr aýylynda týǵan. 1930 jyly Oralda 9 synypty btirip, sonda zaýytta eńbek etti. 1941 jyldyń shildesinde Qyzyl Armııa qataryna alyndy. 1941 jyldan maıdanda. 1943 jyldan BKP(b)/KOKP múshesi. Efreıtor S.Aıtqulov Kıevtiń sol jaǵynan Dneprdi keship ótýde erlik kórsetti, Glebovka jáne ıAsnogorodka selolaryndaǵy platsdarmdy bosatyp, ustap turýda da qaharmandyǵymen kózge tústi. 1943 jylǵy 17 qazanda oǵan Dneprden ótýdegi batyrlyǵy úshin KSRO Joǵarǵy Keńesiniń Jarlyǵymen Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi. Lenın ordeni men Altyn juldyzdy erjúrek jaýyngerge Kremlde M.I.Kalının tapsyrdy. Gospıtaldan shyqqannan keıin Odessa jaıaý áskerler ýchılışesinde oqyp, kishi leıtenant áskerı ataǵyna ıe boldy. Soǵystan keıin Qazaq KSR Oral oblystyq tutynýshylar qoǵamynda uıymdastyrý bóliminiń bastyǵy bolyp jumys istedi. 1975 jyly 24 sáýirde qaıtys boldy. Oral qalasynda (Batys Qazaqstan oblysy) jerlendi.
73 jyl buryn (1944) GÝRSKII Anatolıı Stepanovıch - Qazaqstannyń qurmetti jýrnalısi, Halyqaralyq jýrnalıster odaǵynyń kandıdaty. Soltústik Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen.
Joǵary ekonomıkalyq jáne fılologııalyq bilimi bar. Eńbek jolyn keńshardyń traktorlyq brıgadasynan bastady. Áskerden kelgennen keıin Qazaqstannyń LKSM aýdandyq jáne oblystyq komıtetinde jumys jasady. 1969 jyldyń qazan aıynan bastap aýdandyq jáne oblystyq gazetterde, TASS tilshisiniń ókilettigimen KazTAG agenttiginde jýrnalıstik jáne basqarýshylyq qyzmetterdi atqardy. 1994 jyldan «Vestı Kazahstana» parlamenttik gazetiniń bas redaktory boldy. 1996 jyldyń naýryz aıynyń basynda Qazaqstan baspa jáne jalpy aqparat ulttyq agenttigi tóraǵasynyń orynbasary boldy. Aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrliginiń BAQ departamentin basqardy. 1999 jyldyń naýryzynan «Kazahstanskaıa pravda» gazetiniń prezıdenti qyzmetin atqardy. «Agrarnyı Kazahstan» respýblıkalyq aptalyq basylymyn shyǵaryp ári basshylyq etti.
53 jyl buryn (1964) Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń birinshi orynbasary ÓTEǴULOV Arman Kárimuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynda týǵan. Saratov zootehnıkalyq-maldárigerlik ınstıtýtyn, Batys Qazaqstan ınjenerlik-tehnologııalyq ýnıversıtetin bitirgen. 1989-1998 jyldary - Fýrmanov aýdany «Aqkól» keńsharynyń bas mal dárigeri, Kaztalov aýdany «Taldyapan» aýyl sharýashylyǵy kásipornynyń dırektory. 1998-2002 jyldar aralyǵynda Qaztalov aýdany ákimdiginde jáne oblys ákimi apparatynda basshy jáne jaýapty laýazymdar atqarǵan. Qaratóbe aýdanynyń ákimi bolǵan. 2010-2013 jyldary - Terekti aýdanynyń ákimi. 2013-2014 jyldary - oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń bastyǵy. 2014-2015 jyldary - BQO ákiminiń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2015 jylǵy qańtardan beri.
49 jyl buryn (1968) belgili qazaqstandyq hokkeıshi, qysqy Olımpıda oıyndary men álem chempıonattarynyń qatysýshysy KOREShKOV Aleksandr Gennadevıch dúnıege keldi.
Óziniń týǵan jeri Óskemende «Torpedo» komandasynda oınady, odan keıin magnıtogorlyq «Metallýrg» komandasyna aýysty. Osy kezderi onyń komandasy eki ret Reseı chempıonatynda jeńimpaz boldy, eki ret kúmis, úsh ret qola júldege ıe boldy. Eýrolıgada eki ret jeńiske jetti, Eýropa sýperkýbogynyń ıegeri.
Keıinirek óziniń alǵashqy klýbyna qaıta oraldy (Qaztsınk-Torpedo). 2007-2008 jylǵy maýsymda astanalyq «Barysqa» aýysty. 2010 jyly Qazaqstan shaıbaly hokkeı federatsııasynyń balalar men jasóspirimder hokkeıin damytý bólimin basqardy. Qazaqstan quramasy sapynda Aleksandr álem chempıonatyna 7 ret, Olımpıada oıyndaryna 2 ret qatysty. 1998 jyly Naganodaǵy Olımpıadada Qazaqstan quramasy shırek fınalǵa deıin jetken bolatyn.