28 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
28 jeltoqsan JEKSENBІ
Halyqaralyq kıno kúni. 119 jyl buryn (1895) Parıjdegi Kapýtsın gúlzaryndaǵy «Úlken kafede» aǵaıyndy Lıýmerler oılap tapqan kınematograftyń kómegimen alǵash ret «Jyljymaly foto» kórsetildi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
2 2 jyl buryn (1992) Almatyda Pákistan Elshiliginiń ashylý rásimi ótti.
1 4 jyl buryn (2000) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Damý banki quryldy.
9 jyl buryn (2005) QR Prezıdenti N.Nazarbaev «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúrestiń 2006-2010 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
80 jyl buryn (1934) Soltústik Qazaqstan oblystyq qazaq drama teatry ashyldy. Búginde Pavlodar oblystyq mýzykalyq-drama teatry J.Aımaýytovtyń esimimen atalady.
10 jyl buryn (2004) «Qazposhta» AQ kórnekti qazaq jazýshysy jáne memleket qaıratkeri Sáken Seıfýllıniń 110 jyldyǵyna arnalǵan jańadan sýrettelgen «Mereıtoılyq jáne eleýli kúnder» atty serııanyń markasyn aınalymǵa shyǵardy. Jańa markanyń baǵasy - 35 teńge, taralymy 50 000 dana.
S.Seıfýllın (1894-1938) - kórnekti qazaq jazýshysy jáne qoǵam qaıratkeri. 1914 jyly Qazanda alǵashqy «Ótken kúnder» («Dnı mınývshıe») atty óleńder jınaǵy jaryq kórdi. Quttyqtaý, shattanǵan óleńderdiń avtory 1916 jylǵy ult-azattyq kóterilisti qoldady. Onyń qolynan «Baqyt jolyna» pesasy, «Tar jol taıǵaq keshý» romany, qazaq ádebıetindegi eńbekteri men halyq folklory, basqa da shyǵarmalary shyqqan. Gazet-jýrnaldarmen belsendi jumys jasaǵan. 1922 jyly Qazaq AKSR Halyq komıssarlar keńesiniń tóraǵasy, sodan keıin halyqqa bilim berý komıssarıaty ǵylymı ortalyǵynyń tóraǵasy, Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy bolyp taǵaıyndalǵan.
1 4 jyl buryn (2000) qazaq jazýshysy Ábdijámil Nurpeıisovke Máskeýdegi Halyqaralyq jazýshylar qaýymdastyǵynyń Ádebı qory «Darynynyń arlylyǵy men abyroılyǵy úshin» syılyǵyn tabys etti.
9 jyl buryn (2005) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Astana qalasyndaǵy «Dýman» oıyn-saýyq ortalyǵynyń mańyna salynǵan muz qalashyqtyń ashylý rásimine qatysty. Elbasy qalashyqta muzdan salynǵan álem elderindegi biregeı sáýlet nysandaryn aralap kórdi. Atap aıtqanda, Máskeýdegi Kreml, Mysyr pıramıdalary, Qytaı qorǵany, Londondaǵy Bıg-Ben saǵaty, Parıjdegi Eıfel munarasy. Qalashyqtyń ortasyna Astananyń bas rámizi Báıterek kesheni boı kótergen. Saltanatty shara teatrlandyrylǵan dýmanmen bastalyp, jurtshylyqtyń nazaryna mánerlep syrǵanaýshylardyń oryndaýyndaǵy muz ertegisi, kontserttik nómirler usynyldy. Teatrlandyrylǵan qoıylym merekelik otshashýmen aıaqtaldy.
9 jyl buryn (2005) astanalyq «Keleshek-press» baspasy 85 jyl buryn jaryq kórgen «Qazaqsha-oryssha tilmash» atty sózdikti jańadan basyp shyǵardy.
Bul eńbek qazaq tilinde sırek kezdesetin sózderdiń tarıhyndaǵy iri ári kólemdi eńbek. Kitaptyń túpnusqasy 1925 jyly Alash qaıratkeri, jazýshy-jýrnalıst Qoshke Kemeńgeruly bastaǵan Mustafa Boralqaıuly, Abdolla Baıtasuly, Esim Baıǵasqauly, Shákir Baımaqanuly, Ǵabbas Dáýletbekuly, Sultan Temirbekuly jáne Tóleýtaı Sársenbaıuly syndy qalamgerlerdiń arqasynda alǵash ret jaryq kórdi. Sózdiktiń qaraýshysy Maǵjan Jumabaev bolǵan. Qaıta basylǵan ónegeli eńbektiń máni sonda: álipbılik reti kırıl alfavıti tártibinen bólek, kónergen sózder qazirgi orfografııaǵa laıyqtalyp, kitap avtorlary kórsetken túzetýler eskerilgen.
5 jyl buryn (2009) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Eýrazııalyq ekonomıkalyq qoǵamdastyqtyń Daǵdarysqa qarsy qoryn qurý týraly shartty ratıfıkatsııalaý týraly» jáne «Eýrazııalyq ekonomıkalyq qoǵamdastyqtyń Daǵdarysqa qarsy qorynyń qarajatyn basqarý týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańdaryna qol qoıdy.
5 jyl buryn (2009) Astanada Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Májilisiniń depýtattary jazǵan «Meniń júregimdegi Qazaqstan» atty patrıottyq shyǵarmalar jınaǵynyń tanystyrylymy bolyp ótti.
Jınaqty qurastyrǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlament Májilisiniń depýtaty Oleg Dymov.
Atalǵan jınaqqa qazaq ádebıetiniń maıtalmandary Ábish Kekilbaev, Oljas Súleımenov, Farıza Ońǵarsynova, Muhtar Shahanov, Tólegen Muhamedjanov, Lıýdmıla Hochıeva, Ákim Ysqaq jáne Ótegen Oralbaev syndy halyq qalaýlylarynyń el men jer týraly shyǵarmalary endi.
Jınaqty shyǵarýdyń basty maqsaty - poezııanyń patrıottyq rýhqa toly mańdaıaldy shyǵarmalary arqyly búgingi jas urpaqty Otanǵa degen adal qyzmet pen sheksiz súıispenshilik aıasynda tárbıeleý.
ESІMDER
11 6 jyl buryn (1898-1948) memleket jáne qoǵam qaıratkeri, pýblıtsıst ORAZBAEVA Alma Dinmuhamedqyzy dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Jánibek aýdanynda týǵan. Ordadaǵy orys-qazaq áıelder ýchılıshesin, 2 synyptyq qyzdar mektebin, pedagogıkalyq kýrsty bitirgen. 1919 jyly komsomol qataryna ótip, sol jyldyń maýsymynda qyzyl áskerdiń Qazaqstandaǵy tuńǵysh saıası klýbyn uıymdastyrdy. Sol jyly qarasha aıynda Kırov revolıýtsııalyq komıteti aqparattyq bóliminiń meńgerýshisi bolyp taǵaıyndaldy. 1920 jyly tamyzda Orynbor gýbernııasy partııa komıtetiniń janynan qurylǵan qyrǵyz (qazaq) bóliminiń alqa músheligine saılandy. 1920 jyly qazanda Búkilodaqtyq Quryltaı sezine delegat bolyp saılanyp, onyń atqarý komıtetiniń quramyna endi. Bókeı uıymynan Búkilreseılik Shyǵys áıelderiniń sezin ótkizýge at salysyp, áıel teńdigi, oqý-aǵartý máselelerin sheshýge, olardy qoǵamdyq jumysqa tartý isine tikeleı aralasty. 1921 jyly mamyrda ótken Búkilodaqtyq Kommýnıstik (bolshevıkter) partııasy Búkilodaqtyq jumysshy áıelderdiń Ortalyq uıymy májilisine qatysyp, áıelder qozǵalysynyń atynan sóz sóıledi. Kommýnıst áıelderdiń Berlınde ótken 3-shi halyqaralyq konferentsııasyna, Komınternniń 5-shi kongresine delegat bolyp qatysty. 1931 jyly aýyr dertke shaldyǵýyna baılanysty zeınetke shyqty. Ol «Stepnaıa pravda», «Sovetskaıa step», «Eńbekshi qazaq», «Jas qazaq», «Durystyq joly» gazetterine qazaq áıelderiniń qoǵam isine aralasýy, áıelder arasyndaǵy mádenı-aǵartý jumystarynyń júrgizilý barysy, qalyńmal máselelerine arnap «Qazaq áıelderi dańǵyl jol ústinde», «Qazaq áıelderiniń qalyńmaldan qutylǵan kúni», «Oktıabr revolıýtsııasy jáne qyrǵyz áıeli», «Áıelder bostandyǵy» taǵy basqa maqalalaryn jarııalaǵan. Keıbir maqalalary «Qazaq áıeli», «Saǵıda» sııaqty búrkenshek atpen jazylǵan. Orazbaeva qazaq ánderi men kúılerin jınaǵan A.V.Zataevıchke óziniń oryndaýymen qazaqtyń «Jaıyq», «Qosaı», «Tanysý jyry», «Zeıneshim», «Saryjan», «Tórt pishin», «Aınamkóz», «ıApyraı», «Qyz uzatý» (Qoshtasý) sııaqty barlyǵy 18 ániniń «Qazaq halqynyń 1000 áni» jınaǵyna enýine muryndyq boldy.
102 jyl buryn (1912-1975) Uly Otan soǵysyna qatysýshy, Ortalyq maıdannyń 73-shi gvardııalyq atqyshtar dıvızııasynyń 231-shi gvardııalyq atqyshtar polkiniń avtomatshysy, Keńes Odaǵynyń Batyry AIT QU LOV S álim N yǵmetuly dúnıege keldi.\
Batys Qazaqstan oblysynyń Jańaqala aýdanyndaǵy Muqyr aýylynda týǵan. 1930 jyly Oralda 9 synypty btirip, sonda zaýytta eńbek etti. 1941 jyldyń shildesinde Qyzyl Armııa qataryna alyndy. 1941 jyldan maıdanda. 1943 jyldan BKP(b)/KPSS múshesi. Efreıtor S.Aıtqulov Kıevtiń sol jaǵynan Dneprdi keship ótýde batyrlyq kórsetti, Glebovka jáne ıAsnogorodka selolaryndaǵy platsdarymdy bosatyp ,ustap turýda qaharmandyq erligimen erekshelendi. 1943 jylǵy 17 qazanda oǵan Dneprden ótýdegi batyrlyǵy úshin KSRO Joǵarǵy Keńesiniń Jarlyǵymen Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi. Lenın ordeni men Altyn juldyzdy erjúrek jaýyngerge Kremlde M.I.Kalının tapsyrdy. Gospıtaldan shyqqannan keıin Odessa jaıaý áskerler ýchılışesinde oqyp, kishi leıtenant áskerı ataǵyna ıe boldy. Soǵystan keıin Qazaq KSR Oral oblystyq tutynshylar qoǵamynda uıymdastyrý bóliminiń bastyǵy bolyp jumys istedi. 1975 jyly 24 sáýirde qaıtys boldy. Oral qalasynda (Batys Qazaqstan oblysy) jerlendi.
50 jyl buryn (1964) Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary ÓTEǴULOV Arman Kárimuly dúnıege keldi. Batys Qazaqstan oblysynda týǵan. Saratov zootehnıkalyq-maldárigerlik ınstıtýtyn, Batys Qazaqstan ınjenerlik-tehnologııalyq ýnıversıtetin bitirgen. 1989-1998 jyldary - Fýrmanov aýdany «Aqkól» keńsharynyń bas maldárigeri, Kaztalov aýdany «Taldyapan» aýyl sharýashylyǵy kásipornynyń dırektory. 1998-2002 jyldar aralyǵynda Qaztalov aýdany ákimshiliginde jáne oblys ákimi apparatynda basshy jáne jaýapty laýazymdar atqarǵan. Qaratóbe aýdanynyń ákimi bolǵan. 2010-2013 jyldary - Terekti aýdanynyń ákimi. 2013-2014 jyldary - oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń bastyǵy.Qazirgi qyzmetinde - 2014 jylǵy qańtardan beri.
46 jy l buryn (1968) qazaqstandyq hokkeıshi, qysqy Olımpıdalyq oıyndar men álem chempıonattarynyń qatysýshysy KOREShKOV Aleksandr Gennadevıch dúnıege keldi.
Óziniń týǵan jeri Óskemende «Torpedo» komandasynda oınady, odan keıin magnıtogorlyq «Metallýrg» komandasyna aýysty. Osy kezderi onyń komandasy eki ret Reseı chempıonatynda jeńimpaz boldy., eki ret kúmis, úsh ret qola júldege ıe boldy. Eýrolıgada eki ret jeńiske jetti, Eýropa sýperkýbogynyń ıegeri.
Keıinirek óziniń alǵashqy klýbyna qaıta oraldy (Qaztsınk-Torpedo). 2007-08 maýsymda astanalyq «Barysqa» aýysty. 2010 jyly Qazaqstandyq shaıbaly hokkeı federatsııasynyń balalar men jasóspirimder hokkeıin damytý bólimin basqardy. Qazaqstan quramasy sapynda Aleksandr 7 álem chempıonatyna qatysty, Olımpıadalyq oıyndardyń eki fınaldyq hokkeı týrnırleriniń qatysýshysy boldy. 1998 jyly Naganodaǵy Olımpıadada qazaqstandyq qurama shırek fınalǵa deıin jetti.
32 jyl buryn (1982) qazaqstandyq voleıbolshy, Qazaqstandyq qurama men «Jetisý» voleıbol klýbynyń oıynshysy NASEDKINA Olga Vladımırovna dúnıege keldi.
Qyrǵyzstanda týǵan. Sonda voleıbol oınaýdy bastap, Qyrǵyzstandaǵy jalǵyz kásibı komanda «Besh-Saryda» boldy.
2000 jyly qazaqstandyq jattyqtyrýshy N.A.Şerbakovtyń shaqyrýymen almatyǵa kelip, «Glotýr» «burynǵy («Alma-Dınamo») komandasynda oınady. 2001 jyly «Rahat» komandasyna aýysyp, Qazaqstan quramasyna shaqyryldy. Ol «Rahattyń» quramynda 7 ret qazaqstan chempıony, Azııa klýbtyń chempıonatynyń jeńimpazy boldy. Beıjińdegi Olımpıadada Qazaqstan quramasynyń quramynda qatysty. 2008 jyldan «Jetisý» voleıbol komandasynyń quramynda. Qurama komandada Azııa chempıonatynda kúmis medaldi, Azıada - 2010-da qola medaldi jeńip alýǵa úles qosty.
6 9 jyl buryn (1945-2001) Nepaldyń 1972-2001 jyldardaǵy besinshi koroli ekinshi korol Mahendranyń uly, odan taqty muragerlikke alǵan Bırendra Bır Bıkram Shah dúnıege keldi.
4 5 jyl buryn (1969) fın baǵdarlamashysy, Linux operatsııalyq júıesin jasaýshy Lınýs Benedıkt TORVALЬDS dúnıege keldi.
11 1 jyl buryn (1903-1957) alǵashqy EEM-di jasaýǵa eleýli úles qosqan amerıkandyq matematık jáne fızık Djon fon NEIMAN (týylǵandaǵy aty-jóni - ıAnosh Laıosh Neıman) dúnıege keldi.