28 MAMYR. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
28 mamyr, SÁRSENBІ Ázirbaıjanda Respýblıka kúni. 1918 jylǵy mamyrdyń 28-de Demokratııalyq Ázirbaıjan Respýblıkasy shyǵystaǵy musylman elderi arasyndaǵy 1920 jyldyń sáýirine deıin bolyp kelgen alǵashqy parlamenttik respýblıka bolyp jarııalandy. Ázirbaıjan Respýblıkasy Kavkaz taýynyń ońtústik-shyǵysynda ornalasqan. Soltústiginde Reseımen, soltústik-batysynda Grýzııamen, ońtústik-batysynda Armenııamen jáne Túrkııamen, ońtústiginde Iranmen shekaralasyp jatyr. Shyǵysy Kaspıı teńizimen qorshalǵan. Astanasy - Baký qalasy. Memleket basshysy - prezıdent. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy - parlament (májilis). Resmı tili - ázirbaıjan. Aqsha birligi - manat. Qazaqstan Respýblıkasy men Ázirbaıjan Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jyldyń 27 tamyzynda ornatylǵan. ESTE QALAR OQIǴALAR 21 jyl buryn (1993) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Ordabasy ulttyq tarıhı-mádenı jáne tabıǵı qoryǵyn qurý týraly» Qaýlysy shyqty. 15 jyl buryn (1999) Almatyda qazaqstandyq qarjygerlerdiń birinshi kongresi boldy. 9 jyl buryn (2005) Almatyda Jeńistiń 60 jyldyq merekesine oraı «Raqymjan Qoshqarbaev. Reıhstag daýyly» derekti fılminiń tanystyrylymy bolyp ótti. Rejısseri Ádil Medetbaev. 40 mınýttyq fılm Halyqaralyq mádenı qundylyqtardy saqtaıtyn jáne qoldaý kórsetetin qordyń kómegimen «Amanat studio» stýdııasynda túsirilgen. 7 jyl buryn (2007) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Azııa olımpıadalyq keńesiniń (AOK) ordenimen marapattaldy. Keńestiń joǵarǵy nagradasyn N.Nazarbaevqa Azııa olımpıadalyq keńesiniń prezıdenti, Kýveıt memleketiniń ulttyq qaýipsizdik mınıstri Sheıh Ahmad ál-Fahad as-Sabah tabys etti. 5 jyl buryn (2009) Rýmynııanyń ıAssy ýezindegi Strýnga kommýnasynyń Bratýlesht aýylynda 1944 jyly Uly Otan soǵysynda qaza bolǵan qazaqstandyq jaýynger Shernııaz Aıaǵanovqa arnalǵan eskertkishtiń ashylý rásimi saltanatty túrde ótti. Qatardaǵy Shernııaz Aıaǵanov Qaraǵandy oblysynyń Qarqaraly aýdanynda dúnıege kelgen, soǵysqa Semeı oblysynyń Aıagóz áskerı komıssarıatynan shaqyrylǵan. Motoatqyshtar batalonynyń 56-shy brıgadasynyń 23-shi tank korpýsynyń quramynda qyzmet etti. Bul shara Qazaqstan Respýblıkasynyń dıplomatııalyq mıssııasy men Rýmynııanyń batyrlardy eske alý ulttyq agenttiginiń jáne «Rompetrol» seriktestik tobynyń birlesken kómegimen uıymdastyryldy. 5 jyl buryn (2009) «BTA» bankiniń «Stolıchnoe» bólimshesinde avtomattandyrylǵan seıftik depozıtarıı júıesi ashyldy. Ortalyq Azııa aımaǵynda ol alǵash ret ashylyp otyr. 460 adamǵa laıyqtalyp jasalǵan júıeniń basty erekshelikteriniń biri, bank klıentteri depozıtarıı qyzmetin táýlik boıy jáne bank qyzmetkeriniń kómeginsiz paıdalana alady. Atalmysh jobanyń quny 1 mıllıon AQSh dollaryn quraıdy. Bank klıentteri osy júıe negizinde qarjy, qujat, qundy buıymdar nemese ózge de dúnıelerin saqtaý úshin arnaıy daıyndalǵan kartochka men PIN-kodty paıdalanady. ESІMDER 140 jyl buryn (1874-1946) kompozıtor ánshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń alǵashqy músheleriniń biri BERKІMBAIULY Estaı dúnıege keldi. Pavlodar oblysynyń Ekibastuz aýdanynda týǵan. Aqyndyq, ánshilik qabilet Estaıǵa ana sútimen daryǵan. Estaıdyń anasy Kúlıpa, naǵashysy Baıtulym aýyl arasynda ǵana emes, kezinde búkil Kereký óńirine attary áıgili ánshiler bolǵan. Estaı at jalyn tartyp minýge jaraǵannan bastap qolyna dombyrasyn alyp, án aıtýǵa talaptanady. Jıyn-toılarǵa jıi baryp, aqyndar men ánshi-jyrshylardyń ónerlerin boıyna sińirip ósedi. Ol munymen qosa aýyldaǵy Jaqyp degen moldadan arabsha saýatyn ashyp, ara-tura óleń jattap, qurby-qurdastarynyń arasynda aıtyp júredi. 16 jasynda Birjan saldy tyńdap, umtylmastaı áser alady. Sondaı-aq, ol Jarylǵapberdi, Balýan Sholaq, Úkili Ybyraı, Shashýbaı syndy ánshi-aqyndarmen birge úlken jıyndarda án salyp, halyqqa tanymal bolady. Estaı aqyndyq, oryndaýshylyq ónerimen qatar sheber kompozıtor retinde te belgili. Onyń «Maıda qońyr», «Júrekte», «Málıke», «Ómir», «Qońyr jel», «Dúnıe», «Shoqqara aǵash» sııaqty ánderi kóp. Al klassıkalyq «Horlan», «Qusnı-Qorlan» ánderi onyń esimin ańyzǵa aınaldyrdy. Estaı ánderin A.Zataevıch tuńǵysh ret notaǵa túsirgen. Ánshi 1939 jyly Almatyǵa kelip, mýzyka zertteýshisi ári kompozıtor B.Erzakovıchke óz ánderin notaǵa túsirtedi. 1945 jyly uly Abaıdyń týǵanyna 100 jyl tolý toıyna qatysyp, Nurlybek, Tóleý, Saparǵalı jáne Nartaı aqyndarmen óner saıysyna túsedi. A.Jubanov pen B.Erzakovıch Estaıdyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly zertteý eńbekter jazdy. Aqyn M.Álimbaev «Estaı - Qorlan» poemasyn, I.Orazbaev «Estaıdyń Qorlany» dramasyn ánshi ómirine arnady. 124 jyl buryn (1890-1949) geolog, KSRO Ǵylym Akademııasynyń akademıgi GRIGORЬEV Iosıf Fedorovıch dúnıege keldi. Sankt-Peterbor qalasynda týǵan. Petrogradtyń taý-ken ınstıtýtyn bitirgen. Ken ınstıtýtynda alǵash ret mıneragrafııadan, Máskeý ken akademııasynda ken oryndary jóninde dáris oqyǵan. Uly Otan soǵysy jyldary tabıǵı qorlardy Otan qorǵaý muqtajyna jumyldyrý jónindegi komıssııanyń múshesi. Onyń alǵashqy ǵylymı eńbekteri Ońtústik Qazaqstan geologııasyna arnalǵan. Kendi Altaıdyń polımetall ken oryndaryna júrgizilgen geologııalyq barlaý jumystary Grıgorevtiń ǵylymı qaǵıdalaryna negizdeldi jáne nátıjeli boldy. Ol kendi mıneragrafııalyq zertteý ádisin usyndy jáne ken qurylymynyń túrlerin anyqtady. Eki ordenmen jáne medaldarmen marapattalǵan. 113 jyl buryn (1901-1980) sýretshi, plakatshy ChEKALIN Borıs Alekseevıch dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Reseıdiń Samara qalasynda týǵan. Soǵysqa deıingi jyldary Kýıbyshev, Voronej, Magnıtogorsk qalalary gazetteriniń redaktsııalarynda istegen. 1937 jyly Almatyǵa kelip qazirgi «Egemen Qazaqstan» gazeti redaktsııasynyń sýretshisi bolǵan. Ol Jambyl Jabaevtyń sýretin birneshe márte salyp, 200-den astam sýretin jasaǵan. Soǵys jyldary maıdan gazetterinde eńbek etken. Eki márte Qyzyl Juldyz ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. 108 jyl buryn (1906-1964) qoǵam qaıratkeri ShERENGIN Ivan Grıgorevıch dúnıege keldi. Reseıdiń Rostov oblysynda týǵan. M.Frýnze atyndaǵy Áskerı akademııa janyndaǵy atqyshtar dıvızııasy komandırleri kýrsyn bitirgen. Uly Otan soǵysyna qatysqan. 1938-1941 jyldary - Soltústik Qazaqstan oblystyq partııa komıtetiniń jáne Petropavl qalalyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy, Qazaq ónerkásip keńesiniń basqarma tóraǵasynyń orynbasary bolǵan. Uly Otan soǵysy maıdanynan kelgennen keıin túrli laýazymdy qyzmetter atqaryp, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń birinshi shaqyrylymyna depýtat bolyp saılanǵan. Úsh márte Qyzyl Tý, Lenın, Qyzyl Juldyz, 1-shi dárejeli Otan soǵysy ordenderimen marapattalǵan. 68 jyl buryn (1946-2011) «Qurmanǵazy» orkestriniń jeke oryndaýshysy, kúıshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi, Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń múshesi, Búkilodaqtyq baıqaýdyń júldegeri TÁJІBAEV Rahym dúnıege keldi. Almaty oblysynyń Aqsý aýdanynda týǵan. Memlekettik estrada stýdııasyn, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1967-1993 jyldar aralyǵynda «Qazaqkontsertte» qyzmet istegen. 68 jyl buryn (1946) veterınarııa ǵylymynyń doktory, Qazaqstan Respýblıkasy Jaratylystaný ǵylymdary akademııasynyń korrespondent múshesi TURSYNQULOV Shahaıdar Jorabekuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdanynda týǵan. Almaty zooveterınarlyq ınstıtýtyn bitirip, osy ınstıtýttyń stýdentter qalashyǵynyń dırektory, kishi ǵylymı qyzmetkeri, aspıranty, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, zerthana jetekshisi bolǵan. 1984-1990 jyldary - Almaty qalalyq veterınarlyq qyzmetiniń bastyǵy. 1990-1997 jyldary - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń bas veterınarlyq dárigeri, bólim bastyǵy, Veterınarııa basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy, Memlekettik veterınarlyq ınspektsııanyń bastyǵy. 1997-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Veterınarııa komıtetiniń tóraǵasy, Veterınarlyq qadaǵalaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 1999-2002 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Veterınarııa departamentiniń dırektory. 2002 jyldyń sáýirinen - Respýblıkalyq veterınarlyq zerthananyń dırektory, Ulttyq monıtorıng ortalyǵynyń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi veterınarııadaǵy zerthanalyq dıagnostıka jáne metodologııa dırektory bolyp qyzmetter atqarǵan. 68 jyl buryn (1946) Q.Qýanyshbaev atyndaǵy mýzykalyqdrama teatrynyń aktrısasy (Astana, 1999 jyldan), Qazaq ulttyq óner ýnıversıtetinde kýrs jetekshisi (2001 jyldan) ÁSPETOVA Gúljan dúnıege keldi. Jambyl oblysynda týǵan. Qazaqstannyń Halyq ártisi (1993). Almaty konservatorııasynyń akterlik bólimin bitirip, M.Áýezov atyndaǵy Qazaq drama teatryna qabyldandy. Teatrdaǵy alǵashqy róli - M.Áýezovtiń «Qaragóz» tragedııasyndaǵy Qaragóz. Sodan beri lırıkalyq-dramalyq baǵyttaǵy birsypyra beınelerdi sahnaǵa shyǵardy. Olardyń ishinde Eńlik, Qurtqa (Áýezovtiń «Eńlik-Kebegi» men «Qaraqypshaq Qobylandysynda»), Jámıla (Q.Muhamedjanovtyń «Bóltirik bórik astyndasynda»), Maqpal (Q.Muqashevtyń «Dala balladasynda»), Anar (O.Bókeevtiń «Qulynym menińinde»), Bátıma hanym (T.Ahtanovtyń «Antynda»), Mehmenebaný (N.Hıkmettiń «Farhad-Shyrynynda»), Elektra (L.Dıýrkonyń «Elektrasynda»), Iokasta (Sofokldiń «Edıp patshasynda»), Naıman-Ana (Sh.Aıtmatovtyń «Ǵasyrdan da uzaq kúninde»), t.b. beınelerdi somdaǵan. Birqatar fılmderge tústi. 1993 jyldan bastap Almaty teatr jáne kıno ınstıtýtynda sahna tilinen sabaq berdi. «Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan. 63 jyl buryn (1951) S.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıtetiniń rektory, medıtsına ǵylymdarynyń doktory (1994), professor (1994), QR Valeologııa akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri AQANOV Aıqan Aqanuly dúnıege keldi. Qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysy, Kókpekti aýdany, Úlgili aýylynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn (1972, qazirgi Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıteti) jáne Almaty shet tilderi ınstıtýtyn (1984, qazirgi Qazaq halyqaralyq qatynastar jáne álem tilderi ýnıversıteti) bitirgen. Almaty oblysy Tekeli qalasynda, Kegen aýdanynda dáriger (1972-1978), Kardıologııa ǵylymı-zertteý ınstıtynda kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, bólim jetekshisi (1978-1994), QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń ǵylymı ortalyǵynyń dırektorynyń orynbasary (1994-1995), basqarma bastyǵy (1995-1996), bólim meńgerýshisiniń orynbasary (1996-1997), sondaı-aq QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń vıtse-mınıstri (2004 jyldan), 2008 jyldan Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıtetiniń rektory qyzmetterin atqarady. «Qazaqstannyń aýyl turǵyndarynyń arasynda negizgi sozylmaly juqpaly aýrýlar epıdemıologııasy, profılaktıkasy» taqyrybynda doktorlyq dıssertatsııa qorǵady. 250-den astam ǵylymı jarııalanymnyń avtory. 44 jyl buryn (1970) «Halyqaralyq aqparattyq tehnologııalar ýnıversıteti» AQ vıtse-prezıdenti ÁLIEV Eskendir Shámiluly dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynda týǵan. Almaty avtomobıl jolary ınstıtýtyn, «Turan» táýelsiz ınstıtýtyn, Máskeý qalasynda ASSA baǵdarlamasy boıyna kásibı basqarýlar ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn bank salsasynda bastady, QR Ulttyq bankinde jumys istedi. 1977-2003 jyldary - «Qazaqtelekom» býhgalterııasynda, statıstıkalyq esep jónindegi bas menedjer, ekonomıkalyq departament bastyǵy. 2003 jylǵy qyrkúıekten QR tabıǵı monopolııalardy retteý agenttiginde telekommýnıkatsııa, poshta jáne aeronavıgatsııa salasyn retteý basqarmasyn basqardy. 2004-2008 jyldary - osy agenttikte qubyr jáne sý-káriz júıesi salasyndaǵy retteý jáne baqylaý departamentiniń, telekommýnıkatsııa jáne aeronavıgatsııa salasyndaǵy retteý jáne baqylaý departamentiniń, strategııalyq josparlaý jáne jalpy taldaý departamentiniń bastyǵy. 2008 jylǵy sáýirden - «Samǵaý» ulttyq ǵylymı-tehnologııalyq holdınginiń korporatıvtik basqarý departamentiniń dırektory. 2008 jylǵy qarashadan «Zerde» ulttyq aqparattyq-kommýnıkatsııalyq holdıngi» AQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary, «Halyqaralyq ınformatsııalyq tehnologııalar ýnıversıteti» AQ dırektorlar keńesiniń múshesi, «Elektrondyq kommertsııa ortalyǵy» JShS baıqaýshylar keńesiniń tóraǵasy. 130 jyl buryn (1884-1948) cheh memleket jáne saıası qaıratkeri, Chehoslovakııanyń 2-shi prezıdenti Edvard BENESh dúnıege keldi. 52 jyl buryn (1962-2013) keńestik jáne reseılik teatr jáne kıno akteri, Reseıdiń eńbek sińirgen ártisi PANIN Andreı Vladımırovıch dúnıege keldi.