28 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
28 qazan. SEISENBІ
Halyqaralyq anımatsııa kúni. 1892 jylǵy qazannyń 28-inde Parıjde Emıl Reıno sıqyrshysy kórermenderdi osy kúnge deıin eshkim kórmegen «optıkalyq teatr» atty kórinisine shaqyrdy. Onda talantty ónertapqysh alǵashqy ret óziniń praksınoskop apparatyna kópshiliktiń nazaryn aýdardy, ol qozǵalatyn kartınkalardy kórsetedi. Sonymen osy ataýly kúndi anımatsııa kınosy dáýiriniń bastalýy dep sanaıdy. Halyqaralyq anımatsııa kúni Anımatsııa kınosynyń halyqaralyq odaǵynda (ASIFA - The International Animated Film Association) 2003 jyly bekitilgen jáne qazir dúnıejúzinde atalyp ótedi. Cheh Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsiz Chehoslovakııanyń qurylǵan kúni (1918). Chehııa - Ortalyq Eýropada ornalasqan memleket. Soltústiginde Polshamen, shyǵysynda Slovakııamen, ońtústiginde Avstrııamen, batysynda Germanııamen shektesedi. Astanasy - Praga qalasy. Memlekettik tili - cheh tili. Aqsha birligi - cheh kronasy.
Reseı áskerı avıatsııasynyń qurylǵan kúni
Bul kún Reseıde avıatsııa áskeriniń qurylǵanyna bir jyl tolýyn merekeleý qurmetine belgilendi: 1948 jyly 28 qazanda tikushaqpen jaraqtalǵan alǵashqy avıatsııalyq eskadrılıa quryldy.
Ýkraınany fashıstik basqynshylardan azat etý kúni
Mereke 1944 jylǵy Ýkraına aýmaǵyn azat etýdiń bir jyldyǵyna arnaldy. Mereke retinde el Prezıdentiniń jarlyǵyna sáıkes 2009 jyly belgilendi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
62 jyl buryn (1953) Іle Alataýynda alǵash ret ózen sý elektrstansasy paıdalanýǵa berildi. Ony iske qosqannan keıin Almaty sarqyramasynyń qýaty eki esege ósti.
62 jyl buryn (1953) Brıýsselde Dúnıejúzilik jarnama berýshiler federatsııasy quryldy.
38 jyl buryn (1977) Kókshetaý qalasynda L.Slavınniń «Interventsııa» qoıylymymen Kókshetaý oblystyq orys drama teatry (2000 jyldan bastap Aqmola oblystyq orys drama teatry) ashyldy. 23 jyl buryn (1992) QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Іshki áskeri quryldy.
23 jyl buryn (1992) Qazaqstanda turatyn nemisterdiń alǵashqy sezi ótti.
17 jyl buryn (1998) skrıpkashy Aıman Musaqojaevaǵa ıÝNESKO-nyń sheshimimen «Álem ártisi» joǵary ataǵy berildi. 10 jyl buryn (2005) Aqtaý qalasyndaǵy Jeńis saıabaǵyna Aýǵanstanda opat bolǵan jaýyngerlerge arnalǵan eskertkish ashyldy. Eskertkishti turǵyzýǵa oblystyq bıýdjetten 8 mıllıon teńge kóleminde qarajat bólingen. 10 jyl buryn (2005) QR Memlekettik ortalyq murajaıynda «Qyz Jibek» eposyna - 500 jyl» atty kórme ashyldy. 10 jyl buryn (2005) Jazýshylar úıiniń májilis zalynda Qytaı men Mońǵolııadan kelgen qandastarymyzdyń bastamasymen jaryqqa shyqqan «Ún» atty ádebı jýrnaldyń tanystyrylymy boldy. Muqabasynda Kók bóri men Aı beınelengen jýrnaldyń alǵashqy sanynda ádebıetke qatysty synı pikirler, jas aqyndar óleńi men jazýshylardyń áńgimeleri, álem ádebıetindegi ozyq týyndylardyń qazaqshaǵa tárjimalanǵan nusqalary jaryq kórgen.
10 jyl buryn (2005) Sankt-Peterbor qalasynda kórnekti sovet tennısshi, KSRO-nyń alǵashqy eńbek sińirgen sport sheberi Evgenıı Kýdrıavtsevtiń eskertkishi saltanatty túrde ashyldy. Qurbandar zıratynda qańtardyń 9-ynda sportshynyń basyna «KSRO-nyń alǵashqy eńbek sińirgen sport sheberi Evgenıı Kýdrıavtsev, 1934» atty jazýymen kók tas qoıyldy. Evgenıı Kýdrıavtsev (1898-1973) - 1928 jylǵy Búkilodaqtyq spartakıadasynyń dara chempıony, KSRO-nyń 17-dúrkin chempıony jáne Lenıngrad birinshiliginiń ár túrli razrıadynda 48 dúrkin jeńimpazy boldy, eki dúrkin KSRO Kýbogynyń ıegeri, ataqty Máskeý - Lenıngrad machtardyń qatysýshy retindegi rekord jasaýshy. 1927 jyldan 1938 jylǵa deıin ol birneshe ret eń myqty tennısshilerdiń ondyǵyna kirgen jáne jeti ret ony basqarǵan. Evgenıı Kýdrıavtsevtyń atymen alǵashqy sovet tennısshileriniń halyqaralyq álem sheberlerimen túıisýi baılanystyrylady. Onyń korttaǵy jetistikti kezdesýleri Estonııa, Latvııa, Germanııa, Frantsııa, Belgııa jáne Chehoslovakııa elderinde boldy. 9 jyl buryn (2006) Taldyqorǵanda Úsh báıterek monýmenti ashyldy. Bul - qazaq halqynyń tarıhı tulǵalary - Eskeldi bı, Balpyq bı jáne Qabylısa jyraýlarǵa arnalǵan eskertkish. Avtory - Jeńis Moldabaev.
6 jyl buryn (2009) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Birikken Ulttar Uıymynyń memleketterdiń jáne olardyń menshiginiń ıýrısdıktsııalyq ımmýnıtteri týraly konventsııasyn ratıfıkatsııalaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańyna qol qoıdy.
4 jyl buryn (2011) QR Ulttyq banki nomınaly 500 teńge «Kóshpendiler altyny» serııasynan «Bulannyń basy» kúmis monetasyn aınalymǵa shyǵardy.
Kúmis moneta «Kóshpendiler altyny» serııasynyń segizinshi monetasy. Onyń dızaınyna Qazaqstan aýmaǵyndaǵy qazba jumystary barysynda tabylǵan altyn buıymdardyń beınesi paıdalanyldy.
925 synamaly, salmaǵy 31,1 gramm, dıametri - 38,61 mm, daıyndaý sapasy«proof», taralymy - 5 myń dana.
2 jyl buryn (2013) Ońtústik Qazaqstan oblysynda Pýshkın atyndaǵy oblystyq kitaphana jańa ǵımaratqa kóship, jańa ataý aldy. Ol endi «Otyrar» dep atalady.
2 jyl buryn (2013) Shymkentte «Kazmedprıbor» kásipornynda jergilikti óndiristegi alǵashqy rantgen-apparat shyǵaryldy.
Bul joba «Salamatty Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda iske asyrylyp, QR ÚIID MB Óńirlik kartasyna engizildi.
115 jyl buryn (1900) Parıjde bes aıǵa sozylǵan ІІ Olımpıadalyq oıyndar aıaqtaldy.
8 jyl buryn (2007) Argentınada prezıdenttik saılaýda Krıstına Fernandes de Kırshner jeńiske jetti. Ol saılaý nátıjesinde bılikke kelgen Argentınanyń alǵashqy prezıdenti atandy.
ESІMDER
122 jyl buryn (1893-1920) aqyn, aǵartýshy TORAIǴYROV Sultanmahmut dúnıege keldi. Soltústik Qazaqstan oblysynyń Ýálıhanov aýdanynda týǵan. 3 jasynda sheshesi qaıtys bolyp, 6 jasyna deıin ájesiniń tárbıesinde bolǵan. Keıin ákesi eki ulymen Baıanaýylǵa kóship, Toraıǵyr kentine taıaý jerge qonystanǵan. Toraıǵyrov alǵash ákesinen eskishe hat tanyp, 13 jasynan Muqan, Ábdirahman, Tortaı degen moldalardan dáris aldy. Óleńge úıir, shyǵystyq sıýjetter negizinde jyrlar týyndatqan Muqan molda táliminiń Toraıǵyrovtyń aqyn retinde qalyptasýyna ıgi áseri bolǵanymen, 1908 jyly baıanaýyldyq Ábdirahman moldanyń qataldyǵy, óleń shyǵarǵany úshin jas qalamgerdi jazalaýy onyń din men moldalar jaıly teris kózqarasynyń qalyptasýyna negiz bolǵan. 1911 jyly jańasha oqyǵan Nuraly ustazynyń kómegimen qazaq, tatar tilderindegi ádebı kitaptarmen, gazet-jýrnaldarmen tanysady. 1912 jyly Troıtskidegi Ahýn Rahmanqulı medresesine túsedi, biraq munda bir jyldaı oqyǵan ol ókpe aýrýynyń zardabynan oqýdan shyǵyp qalady. Toraıǵyrov endi medresede oqýdy qoıyp, oryssha oqý izdeıdi, qala mańyndaǵy elde jaz boıy bala oqytady. Osy kezden aqyńdyqqa den qoıyp, «Oqyp júrgen jastarǵa», «Tálipterge» («Shákirtterge»), «Endigi betalys», «Oqýdaǵy maqsat ne?», «Anaý-mynaý», «Maǵynasyz meshit», «Jarlaý», «Dosyma hat», «Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp», «Túsimde», «Jazǵy qaıǵy», «Qymyz», «Keshegi tús pen búgingi is», t.b. óleńderin, «Zarlandym» atty uzaq ocherkin jazdy. Osy tusta «Qamar sulý» romanyn jazýdy bastady. 1913 jyldyń kúzinde Troıtskige qaıtqan Toraıǵyrov «Aıqap» jýrnalyna jaýapty hatshy bolyp jumysqa ornalasyp, «Óleń hám aıtýshylar», «Aýyrmaı esimnen jańylǵanym», «Qazaq tilindegi óleń kitaptary jaıynan», «Qazaq ishińde oqý, oqytý joly qalaı?», t.b. áńgime, maqalalaryn osy jýrnalda jarııalaıdy. Jýrnalda az ǵana ýaqyt qyzmet etken aqyn 1914 jyly jazda týǵan eli Baıanaýylǵa oralady. El ishinde mádenı-aǵartý jumysyn júrgizetin «Shoń seriktigi» degen uıym ashpaq bolǵanymen, isi júzege aspaıdy. Osy jyly oryssha oqý izdep Semeıge barǵan Toraıǵyrov dittegen oqýyna túse almaı, biraz daǵdarysqa ushyraıdy. Osyndaı kóńil-kúı áserimen «Lápet bulty shatyrlap», «Altyaıaq» sııaqty óleńder jazǵan. «Endigi betalys», «Turmysqa», «Bir adamǵa», «Týǵan elime», «Symbatty sulýǵa», «Qyz súıý», «Gúláıim», «Ómirimniń ýádesi», «Jan qalqam», «Gúl», t.b. óleńderin, 1915 jyly «Kim jazyqty?» atty óleńmen jazylǵan romanyn dúnıege ákeldi. Shyǵys Qazaqstanda jaldanyp bala oqytqan ol 1916 jyldyń kúzine deıin áýeli Qatonqaraǵaıda, keıin Zaısanda bolady, orys tilin úırenedi. 1916-1917 jyldardyń qysynda Tomskide oryssha oqıdy. Ómirden kóp qaǵajý kórip qajyǵan aqyn armanyna jetip kóńili kóteriledi. «Shákirt oıy» óleńinde «Qarańǵy qazaq kógine órmelep shyǵyp kún bolýdy», «Muzdaǵan eldiń júregin jylytýdy» armandaıdy. Osy tusta álem ádebıetiniń klassıkalyq úlgilerimen, saıası kitaptarmen tanysty. 1917 jylǵy aqpan aıyndaǵy tóńkeristen keıin Semeıde jańa qurylǵan Alash partııasy men Alashorda úkimetiniń jumystaryna qatynasyp, «Alash uranyn» jarııalady. Biraq aýrýy asqynyp ketkendikten oqýdy da, jumysty da tastap, 1918 jyly sáýirde eline birjola oralady. Onda Kolchak ústemdiginen keıin qaıta jandanǵan sovdep jumysyna aralasyp, el sharýalarynyń daý-sharlaryn ádil sheshýge qatynasty. Osy tusta saıası-fılosofııalyq ádebıetterdi kóp oqyp, «Shal men qyzǵa», «A, dúnıe», «Jas júrek», «Saryarqanyń jańbyry», «Adasqan ómir», «Kedeı», «Aıtys», t.b. óleńderin jazdy. 1907-1911 jyldary onyń shákirttik kezeńdegi óleńderi kórkemdik turǵydan kemshin túsip jatqanymen, jas aqynnyń qoǵamdyq qubylystar mánin túsinýge degen umtylysy men óleń tilimen sýret salýǵa baǵyttalǵan talabyn tanytady. Ol qoǵamdaǵy ádiletsizdik pen áıelderdiń aýyr taǵdyry, dinı oqýdyń sholastıkalyq sıpaty jaıly jazdy. Baılyq pen kedeıliktiń teketiresin baı men kedeı ulynyń ómiri arqyly kórsetýge tyrysqanymen, bul talpynysy bıik aqyndyq talant pen saıası kózqarasty tanyta almady. Toraıǵyrov 1912 jyldan bastaý alatyn shyǵarmashylyǵynyń jańa kezeńinde Abaı, Ybyraı negizin qalaǵan aǵartýshylyqqa bet burdy, jastardy oqý-bilimge shaqyrdy. «Týǵan aıdaı bolyp týyp, kúndi alýǵa bel býady», turmysty jeńýde jigerlenip, aqıqatty tabý jolynda talmaı izdenýdi murat tutady. Alǵashqy úgit mándes óleńderinen keıin aqyn lırıkanyń órisin keńeıtip, lırıkalyq keıipkerdiń jan syryn, is-áreketin sýretteýge umtylady. Onyń jyrlarynan taǵdyrǵa moıynsunbaı, qasarysa alǵa umtylatyn, aýyrtpalyqqa qarsy turar ójet minez kórinedi. Osy kezden bastap aqyn shyǵarmalarynda eskini synaý boı kóterdi. Ol qazaq arasynda kóp kezigetin keleńsiz minezder men kertartpa ádet-ǵuryp saltyna qarsy kúresedi. Tabıǵat, mahabbat taqyrybyna jazǵan óleńderinde aqyn adam sezimin qoǵamdyq kózqaraspen, áleýmet ómirimen baılanysta qaraıdy. Eskige qarsy kózqaras ony qoǵamdaǵy ádiletsizdikpen qaqtyǵysqa alyp keledi («Osy da ádildik pe?», «Bir adamǵa», t.b.). Ol ómir shyndyǵyn kórkem beıneleı kele, qazaq óleńiniń mazmunyn keńeıtti, syrǵa toly lırıkalyq jyrlar týyndatty. Kóptegen áńgime, ocherkter, ádebı-syn maqalalar jazdy, eki roman («Qamar sulý», «Kim jazyqty?»), tórt poemasyn («Tanystyrý», «Adasqan ómir», «Kedeı», «Aıtys» jarııalady. Toraıǵyrov «Qamar sulýda» áıel teńsizdigi máselesin kótere otyryp, dáýir shyndyǵyn áleýmettik turǵyda taldasa, «Kim jazyqty?» romanynda aýyl ómiriniń shyndyǵyn jan-jaqty sýretteı kele, qazaq halqynyń sharýashylyq turǵydan damymaǵanyn, talapsyzdyq pen sharýaǵa qyrsyzdyqty, jalqaýlyqty, alaýyzdyqty synaıdy. Toraıǵyrov poema janryn jańa arnada damytty. Ol sıýjetsiz poemalarynda ómirdegi san túrli máselelerdi keńinen qamtyp, órshil oı-túıinderin búkpesten, ótkir de ashyq nasıhattaýǵa tyrysty. Alǵashqy poemasy «Tanystyrýda» Alashorda qozǵalysy ókilderin elge tanytý maqsatyn kózdedi. Á.Bókeıhanov, A.Baıtursynov, M.Dýlatovtardy tanystyryp, olardyń «biri - kún, biri - sholpan, biri - aı» ekendigin jazady, alashtyqtardyń qazaq halqynyń táýelsizdigi jolyndaǵy eńbekterin saralaıdy. Alash ókilderimen qosa, qazaqtyń kórnekti tulǵalary Abaı men Shákerimdi erekshe atap kórsetedi. «Adasqan ómir», «Kedeı» poemalarynyń negizgi saryny qoǵamdaǵy ádiletsizdik sebepterin ashý, teńdikti izdeý bolyp tabylady. Aqyn bul jaılardy qazaq aýyly sheńberinen shyǵyp, kapıtalıstik qoǵamǵa tán máseleler retinde qozǵaıdy. «Adasqan ómir» - Toraıǵyrov shyǵarmashylyǵynyń zor tabysy. Munda aqyn az ǵumyrynda kózimen kórip, oıymen túıgen, bilim-biligimen tanyǵan turmys ótkelderin ózine ǵana tán asqaq únmen ashyna, aqtara jyrlaıdy. Poemanyń lırıkalyq keıipkeri túrli kásippen shuǵyldansa da, eshbirinen qanaǵat, teńdik tappaı, ádiletti qoǵamdy ańsaıdy. Shyǵarmada aqyn túsinigindegi bolashaq jańa qoǵamnyń beınesi jasalady. Shyǵarmanyń negizgi ıdeıasy adam ómirdi óz tilegine baǵyndyra alady jáne soǵan umtylýǵa tıis degen optımıstik qorytyndyǵa saıady. «Kedeı» poemasynyń bas keıipkeri de óz ortasynan ádildik tappaıdy, qoǵam men adam arasyndaǵy qaıshylyqty bitispes kúreske ulastyrady. «Aıtys» poemasy tolyq aıaqtalmaǵan, onda Toraıǵyrov qala aqyny men dala aqynyn aıtystyryp, eki ortanyń qaıshylyqty jaqtary men adamǵa paıdaly tustaryn qatar alyp sýretteıdi. Toraıǵyrov shyǵarmalary - 20 ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq qoǵamy shyndyǵyn, ondaǵy jańashyl oı-pikirdiń damýyn tanytatyn úlken beles. Onyń izdenisteri «shyndyqtyń aýylyn izdeýmen» baılanysty, onyń realızmi bultaqsyz, jaltaqsyz aıtylǵan shyndyqqa, áleýmettik tirshiliktiń shynaıy sýretterine negizdelgen, onyń teńdentsııasy da synshyl. 11 6 jyl buryn (1899-1966) qazaqtyń tuńǵysh anatom ǵalymy, medıtsına ǵylymynyń kandıdaty, professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen dárigeri BÓKEIHANOV Hazıhan Naýshauly dúnıege keldi. Batys Qazaqstan oblysy Bókeı Orda aýdanynda týǵan. Astrahan medıtsınalyq ınstıtýtyn, Almaty medıtsınalyq ınstıtýtynyń (Qazaq ulttyq medıtsınalyq ýnıversıteti) aspırantýrasyn bitirgen. 1918-1920 jyldary Ordanyń Shonaı, Saıqyn, Tolybaı aýdandaryndaǵy súzek, tyrysqaq, oba indetine qarsy shyqqan ekspedıtsııalarǵa qatysqan. 1930-1934 jyldary - Kaztalovka aýdany emhanasynyń meńgerýshisi. 1934 jyldan ómiriniń sońyna deıin Almaty medıtsınalyq ınstıtýtynyń dotsenti, professory, kafedra meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Ǵalym bezgek, buǵaq, juqpaly teri aýrýlaryn zerttep, olardy emdeý máselelerimen shuǵyldanǵan. 16-dan astam ǵylymı eńbekterdiń avtory. «Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan.
8 1 jyl buryn (1934-2015) jazýshy, aýdarmashy, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri BELЬGER Gerold dúnıege keldi. Reseıdiń Saratov oblysynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıka ınstıtýtyn jáne aspırantýrasyn bitirgen. Shyǵarmalaryn nemis, orys, qazaq tilderinde jazady. 1958-1960 jyldary - Jambyl oblysy Baıqadam keńsharynyń orta mektep muǵalimi. 1963-1964 jyldary - «Juldyz» jýrnalynyń ádebı qyzmetkeri. 1964 jyldan - shyǵarmashylyq jumysta. 1992 jyldan - nemis tilinde shyǵatyn «Fenıks» almanahy bas redaktorynyń orynbasary. «Aýyl shetindegi úı», «Daladaǵy shaǵalalar», «Alty asý», «Tas ótkel», «Baýyrlastyqtyń jandy beınesi», «Sozvýchıe», «Ýaqytpen betpe-bet», «Motıvy treh strýn», «Gete ı Abaı», «Rodstvo», «Zemnye ızbrannıkı» zertteý eńbekteriniń, jekelegen áńgime, maqalalary engen 25-ke jýyq jınaqtardyń avtory. B.Maılın, H.Esenjanov, Á.Nurpeıisov, Á.Kekilbaev, D.Dosjanov, taǵy basqa qazaq jazýshylarynyń birqatar shyǵarmalaryn qazaqshadan orys tiline, A.Raımgen, E.Konchak, N.Vakker, taǵy basqa nemis aqyn, jazýshylarynyń jekelegen týyndylaryn nemis tilinen orysshaǵa aýdardy. Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń B.Maılın atyndaǵy syılyǵynyń ıegeri, Prezıdenttiń beıbitshilik pen rýhanı tatýlyq syılyǵynyń ıegeri, Qazaqstan PEN-klýb syılyǵynyń ıegeri. «Parasat» ordenimen marapattalǵan.
5 8 jyl buryn (1957) keńestik jáne qazaq estrada ánshisi (soprano), pedagog, professor, Qazaq KSR halyq ártisi, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qyrǵyzstan men Ózbekstannyń eńbek sińirgen ártisi RYMBAEVA Roza Qýanyshqyzy dúnıege keldi. Semeı oblysynda týǵan. T.Júrgenov atyndaǵy Almaty teatr-kórkemóner ınstıtýtyn bitirgen, mýzykalyq komedııa akteri. 1976 jyldan - «Gúlder» respýblıkalyq estradalyq-jastar ansambliniń múshesi. 1979 jyldan osy kezge deıin - Qazaq memlekettik «Qazaqkontsert» kontsert birlestiginiń ánshisi. «Parasat» ordenimen marattalǵan. «Estrada juldyzy» atalymynda «Jyl adamy» (2000) atanǵan. Qazaqstan Lenın komsomoly syılyǵynyń, «Ómirdi ánmen órnektep» televızııalyq konkýrsynyń, Búkilodaqtyq jas oryndaýshylar konkýrsynyń laýreaty. «Altyn Orfeı», «Sopot-77», «Altyn mıkrofon» festıvaldarynyń Gran-prı ıegeri. 5 7 jyl buryn (1958) Eýrazııa gýmanıtarlyq ınstıtýtynyń birinshi rektory, psıhologııa ǵylymynyń kandıdaty, professor YSMAIYLOV Amangeldi Jaqsylyquly dúnıege keldi. M.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin, KSRO Pedagogıka ǵylymdary akademııasy Jalpy jáne psıhologııalyq psıhologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1988-1996 jyldary - Aqmola pedagogıkalyq ınstıtýty, Aqmola memlekettik ýnıversıtetiniń aǵa oqytýyshsy, dotsenti, kafedra meńgerýshisi, fakýltet dekany, oqý isi jónindegi prorektory. 1996-2004 jyldary - L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetiniń birinshi prorektory, oqý jáne ǵylymı jumystar jónindegi prorektory. 2004-2007 jyldary Eýrazııa gýmanıtarlyq ınstıtýtynyń rektory. 40-tan asa ǵylymı jarııalanymnyń avtory.
5 5 jyl buryn (1960) kınorejısser, stsenarıst, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Qazaqstan Kınematografıster odaǵynyń, «NIKA» kınoakademııasynyń múshesi APYRYMOV Serik Sekenuly dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Tarbaǵataı aýdanynda týǵan. Almaty ındýstrııalyq tehnıkýmyn, Búkilodaqtyq memlekettik kınematografııa ınstıtýtyn (S.Solovev sheberhanasy) bitirgen. «Qazaqfılm» kınostýdııasynda júrgizýshi, rejısserdiń assıstenti bolyp jumys istegen. 1989-1992 jyldary - aǵylshyndyq Bı-Bı-Sı telekompanııasynyń shaqyrýymen London qalasynda rejısserdiń assıstenti qyzmetterin atqarǵan. 1992 jyldan beri shyǵarmashylyq jumysta. Ol «Sońǵy aıaldama», «Aqsýat», «Ańshy», t.b. fılmderin túsirgen. Rejısserdiń fılmderi Halyqaralyq kınofestıvaldardyń 20-dan astam júldesin jeńip alǵan. Qazaqstan Jastar Odaǵy syılyǵynyń, «Tarlan» syılyǵynyń, «Ańshy» fılmi úshin «TMD elderindegi úzdik fılm» nomınatsııasy boıynsha «NIKA»-2004 syılyǵynyń ıegeri atandy. 19 7 jyl buryn (1818-1883) orys jazýshysy, Peterbor ǵylym akademııasynyń korrespondent múshesi TÝRGENEV Ivan Sergeevıch dúnıege keldi. Reseıdiń Orel qalasynda týǵan. Máskeý ýnıversıtetin, Peterbor ýnıversıtetiniń fılosofııa fakýltetiniń sóz óneri jáne til bólimin bitirgen. Berlın ýnıversıtetinde fılologııa, fılosofııa jáne tarıhtan dáris tyńdaǵan. 1842-1944 jyldary Іshki ister mınıstrliginde qyzmet atqarǵan. Jazýshynyń «Steno», «Parasha», «Áńgime», «Andreı», «Pomeşık» poemalary, «Andreı Kolosov», «Úsh portret», «Breter», «Petýshkov», «Mýmý», «Faýst», «Asıa», «It», «Tús», «Mahabbat áni», «Klara Mılıch» áńgimeler men povesteri, «Rýdın», «Dvorıan uıasy», «Qarsańda», «Ákeler men balalar», «Tútin», «Jańalyq» romandary, «Jeter!» fılosofııalyq etıýdy, 25 áńgime, ocherkterden turatyn «Ańshynyń jazbalary» toptamasy jaryq kórgen. Shyǵarmalary dúnıe júziniń kóptegen tilderine aýdarylǵan. Qazaq tilinde «Ákeler men balalar», «Dvorıan uıasy», «Ańshynyń jazbalary», «Tútin» shyǵarmalary basylǵan. 60 jyl buryn (1955) amerıkandyq kásipker, Microsoft korporatsııasynyń negizin qalaýshy Bıll GEITS (Ýılıam Genrı Geıts III)) dúnıege keldi. 4 8 jyl buryn (1967) gollıvýd aktrısasy, «Oskar» syılyǵynyń ıegeri Djýlııa ROBERTS (Djýlı Fıona Roberts) dúnıege keldi.