27 tamyz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
27 tamyz, SÁRSENBІ Moldova Respýblıkasynyń memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni (1991). Moldova - Eýropanyń ońtústik-shyǵysynda ornalasqan memleket. Soltústigi, shyǵysy jáne ońtústigi Ýkraınamen, batysy Rýmynııamen shektesedi. Astanasy - Kıshınev qalasy. Memlekettik tili - moldovan tili. Aqsha birligi - moldova leıi. Qazaqstan Respýblıkasy men Moldova arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy shildeniń 31-inde ornatyldy. Reseı Federatsııasynyń Kıno kúni. Reseıde alǵashqy fılmniń premerasy 1908 jyly 15 qazanda ótti. Ol rejısser Vladımır Romashkovtyń «Ponızovaıa volnıtsa» atty týyndysy bolatyn. Alǵashqy reseılik fılm nebári 7 mınýtqa sozyldy. Al alǵashqy tolyqmetrajdy reseılik kórkem fılm «Bronenosets Potomkın» boldy. Eızenshteınniń bul áıgili fılmi ekranǵa 1926 jyly shyqty. ESTE QALAR OQIǴALAR 95 jyl buryn (1919) Búkilreseılik Ortalyq atqarý komıtetiniń Qostanaı ýezin Chelıabınsk oblysyna qosý týraly sheshimi qabyldandy. Bul sheshimge qarsy Ahmet Baıtursynovtyń saıası narazylyǵy Qostanaıdy Qazaqstanǵa qaıtarýǵa negiz boldy. 22 jyl buryn (1992) Almatydaǵy Kıno úıinde A.Áshimovtyń «Elim-aı» kınostýdııasy túsirgen «Qozy Kórpesh-Baıan sulý» fılminiń premerasy boldy. 22 jyl buryn (1992) Qazaqstan Respýblıkasy men Armenııa Respýblıkasy arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatyldy. 20 jyl buryn (1994) Almatyda Nemis úıi ashyldy. 13 jyl buryn (2001) Elbasy N.Nazarbaev Almaty-Bishkek tas jolynyń boıynda jońǵarlarmen bolǵan soǵystaǵy qazaq halqynyń jeńisine arnalǵan tarıhı eskertkishtiń ashylý saltanatyna qatysty. 7 jyl buryn (2007) Aqtaýda josparlanyp otyrǵan Aqtaý-Sıtı qurylysynyń aýmaǵynda seksennen astam tarıhı qundy eskertkishteri bar 28 tarıhı-arheologııalyq keshen tabyldy. Eneolıt jáne qola dáýirindegi turaqtar jáne qola, temir jáne orta ǵasyrlardaǵy qorymdar tabyldy. Olardyń arasynda Qazaqstan aýmaǵynda mal sharýashylyǵynyń taraǵan dáýirindegi Qosqudyq-1 jáne Qosqudyq -2 turaqtary ornalasqan. Arheologııalyq qazbalar kezinde Basqudyq-1 dinı-qabirleý ornynyń qaldyqtary tabyldy. Qaldyqtardy tazalaý kezinde 11-12 ǵasyrǵa jatatyn qypshaq bozbalasynyń qorymy, 12-13 ǵasyrǵa jatatyn musylmandardyń qorymy tabyldy. 5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev «2010 jyldan 2020 jylǵa deıingi kezeńdegi Qazaqstan Respýblıkasynyń quqyqtyq saıasatynyń tujyrymdamasy týraly» Jarlyqqa qol qoıdy. 5 jyl buryn (2009) Pavlodardaǵy Buhar jyraý atyndaǵy oblystyq murajaıda táýelsiz Qazaqstannyń Ata Zańy týraly áńgimeleıtin kórme ashyldy. Kórmege baıyrǵy qazaq qoǵamynyń qajetin óteýge tolyq laıyqtalǵan jáne arab jazýymen jazylǵan Áz-Táýke hannyń «Jeti Jarǵysy», fotosýretter men Konstıtýtsııaǵa arnalǵan materıaldardy, Ata zańnyń qabyldanýyna jetekshilik jasaǵan Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń sýretteri, Elbasy jazǵan kitaptar, Qazaqstannyń jańa tarıhy týraly baıandaıtyn jýrnaldar, quqyqtanýshy-ǵalymdardyń materıaldary qoıylǵan.
9 jyl buryn respýblıkalyq qoǵamdyq-saıası «Prezıdent jáne Halyq» gazetiniń alǵashqy nómiri jaryq kórdi.
Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev basylymnyń ashylýyna oraı joldaǵan quttyqtaýynda: « Men Sizderdiń gazetterińiz árdaıym aıtsa - aqıqatty aıtady. Jazsa - tek shyndyqty jazady, qoǵamdyq qubylystarǵa udaıy ádil baǵasyn beredi, ári muny óz qyzmetiniń qatań qaǵıdatyna aınaldyrady degen úmittemin», -degen bolatyn. Osy merzimde basylym sol qaǵıdattardy basshylyqqa ala júrip aqparat keńistiginen óz ornyn tapty.
Basylymǵa alǵashqy kúnnen belgili pýblıtsıst, Qazaqstan Pedagogıkalyq Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, professor Marat Toqashbaev jetekshilik etedi.
155 jyl buryn (1859) polkovnık Edvın Dreıktiń Taıtasvılla qalasynyń (AQSh-tyń Pensılvanııa shtaty) mańyna ornalastyrǵan alǵashqy munaı qubyrynan munaı shyqty. Bul kún amerıkan munaı óndirisi damýynyń basy bolyp esepteledi.
59 jyl buryn (1955) Ulybrıtanııada «Gınnesstiń rekordtar kitabynyń» alǵashqy basylymy jaryq kórdi. 55 jyl buryn (1959) KSRO-da mektepti úzdik bitirgen oqýshylardy medalmen marapattaý týraly qaýly qabyldandy. 30 jyl buryn (1984) KSRO jer astynda ıadrolyq qarý synaǵyn ótkizdi.
ESІMDER 111 jyl buryn (1903-1993) rejısser, dramatýrg, teatr qaıratkeri, KSRO halyq ártisi, Sotsıalıstik Eńbek Eri, Lenın syılyǵynyń laýreaty, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Memlekettik akademııalyq orys balalar men jasóspirimder teatrynyń negizin salýshy SATs Natalıa Ilınchına dúnıege keldi. Reseıdiń Irkýtsk qalasynda týǵan. Máskeý qalasyndaǵy A.Skrıabın atyndaǵy mýzykalyq tehnıkýmdy, A.Grıboedov atyndaǵy drama teatr stýdııasyn, Máskeýdegi Teatr óneri ınstıtýtynyń teatrtaný fakýltetin bitirgen. 1937-1942 jyldary jazyqsyz jala jabylyp, qýǵyn-súrginge ushyraǵan. 1944-1950 jyldary Qazaqstanda ózi uıymdastyrǵan Memlekettik akademııalyq orys balalar men jasóspirimder teatrynyń bas rejısseri bolyp, osy teatr sahnasynda A.Tolstoıdyń «Altyn kiltin», Ý.Shekspırdiń «On ekinshi tún», «Veronalyq eki bozbalasyn», sondaı-aq Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynda Dj.Pýchchınıdiń «Chıo-Chıo-Sanyn» qoıǵan. Balalarǵa arnalǵan operalardyń lıbrettosyn jazǵan. Balalar teatryna arnalǵan birqatar pesalardyń, «Meniń ómirimniń novellalary» atty kitaptyń avtory. Almatydaǵy Memlekettik akademııalyq orys balalar men jasóspirimder teatryna Satstyń esimi berilgen. «Lenın» ordenimen, basqa da ordendermen jáne medaldarmen marapattalǵan. 86 jyl buryn (1928-1978) aqyn YDYRYSOV Qabdykárim dúnıege keldi. Pavlodar oblysynda týǵan. Pavlodar pedagogıkalyq ýchılışesin, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1948-1952 jyldary - Pavlodar oblystyq atqarý komıtetiniń nusqaýshysy, aǵa nusqaýshysy. 1952-1957 jyldary - «Qazaqstan pıoneri» (qazirgi «Ulan») gazetiniń bólim meńgerýshisi. 1957-1961 jyldary - «Jazýshy» baspasynyń aǵa redaktory. 1961-1965 jyldary - «Qazaq ádebıeti» gazetiniń jaýapty hatshysy. 1965-1972 jyldary - Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń hatshysy. 1972-1975 jyldary - Qazaqstan kitap palatasynyń dırektory. 1975-1978 jyldary «Jalyn» baspasynyń dırektory qyzmetin atqarǵan. Aqynnyń «Ómir gúli», «Saıahatta», «Ol kezde on úshte edik», «Úıelmeli-súıelmeli», «Jasyrynbaq», «Árqashan kún sónbesin», «Alshynda balaqaı», «Áke joly», «Shýaqty kúnder», «Adamnyń keıbir kezderi», «Armysyń, Arabstan», «Jarqyn jaǵalaý», «Ertis-tolqyn», «Jolyqqan joldar», «Arshynda, balaqaı» poema men óleń kitaptardyń, «Oılaıyq ta oınaıyq» pesasynyń, «El jatsa da enekem jatpaıdy» áńgimeleriniń avtory. ıAn Drdanyń «Maı kúnderinde» povesin, O.Gonchardyń «Qońyraý» romanyn, Garsıa Lorkanyń «Qasiretti qaıyńdar», I.Kýprııanovtyń «Vetnam juldyzy» pesalaryn, A.Pýshkın, M.Lermontov, K.Hetagýrov, N.Hıkmet, M.Lýkonın óleńderin qazaq tiline aýdarǵan. 75 jyl buryn (1939) memleket qaıratkeri MUQAShEV Amanbek dúnıege keldi. Jambyl oblysynda týǵan. Máskeý energetıka ınstıtýtyn, Almaty joǵary partııa mektebin bitirgen. 1981-1987 jyldary - Almaty qalalyq partııa komıtetiniń bólim meńgerýshisi, Almaty qalalyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 1987-1989 jyldary - Almaty aýyr mashına jasaý zaýytynyń sheberi, bólim bastyǵy. 1989-1991 jyldary - «Nevada-Semeı» halyqaralyq antııadrolyq qozǵalysy Atqarý komıtetiniń dırektory. 1991-1994 jyldary - «Eńbek» aktsıonerlik qoǵamynyń basqarma tóraǵasy, «SFPK-KRAMDS» aktsıonerlik qoǵamynyń basqarma tóraǵasy. 1994-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti Apparatynyń bólim meńgerýshisiniń orynbasary, sektor meńgerýshisi. 1996-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Italııadaǵy Elshiliginiń ekinshi, birinshi hatshysy, keńesshisi. 2000-2006 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri Keńsesiniń bas ınspektory, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti janyndaǵy Dinı birlestiktermen baılanys jóindegi keńestiń hatshylyq meńgerýshisi. «Qurmet» ordenimen, medaldarmen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 55 jyl buryn (1959) 3-shi synypty memlekettik keńesshi SARTAEV Dastan Shaımerdenuly dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Jambyl oblysynyń Sverdlov aýdany prokýrorynyń kómekshisi, Jambyl oblysy prokýrorynyń aǵa kómekshisi qyzmetterin atqarǵan. 1998-1999 jyldary - Almaty qalasynyń aýdan prokýrory. 1999-2000 jyldary - Aqmola oblysy prokýrorynyń birinshi orynbasary. 2000-2004 jyldary - Mańǵystaý oblysynyń prokýrory. 2004-2008 jyldary - Aqtóbe oblysynyń prokýrory. 2008-2009 jyldary - Atyraý oblysynyń prokýrory. Sońǵy qyzmeti - Pavlodar oblysynyń prokýrory. Medalmen marapattalǵan. 89 jyl buryn (1925-2009) músinshi, ulttyq kásibı músin óneriniń negizin salýshylardyń biri, Memlekettik syılyqtyń laýreaty, Qazaqstannyń halyq sýretshisi, Qazaqstannyń óner qaıratkeri, KSRO Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy Sýretshiler Odaǵynyń múshesi NAÝRYZBAEV Hakimjan Esimhanuly dúnıege keldi. Qostanaı oblysynyń Meńdiqara aýdanynda týǵan. Harkov kórkemsýret ınstıtýtyn bitirgen. 1952-1954 jyldary - Qazaqstan Sýretshiler odaǵy basqarmasynyń tóraǵasy. 1961-1965 jyldary - Lenındik syılyq jónindegi komıtettiń múshesi. 1959-1965 jyldary - KSRO Sýretshiler odaǵy basqarmasynyń múshesi. 1952-1966 jyldary Almaty kórkemóner ýchılışesinde oqytýshy bolǵan. Abaı Qunanbaev, Shoqan Ýálıhanov, Jambyl Jabaev, Mánshúk Mámetova, Ahmet Baıtursynov pen Mirjaqyp Dýlatov eskertkishiniń avtory. «Amangeldi Imanov», «Qurmanǵazy», «M.Hakimjanova», «Sáken Seıfýllın», «Shoqan Ýálıhanov» atty eskertkishterinde proportsııa, rıtm zańdylyqtaryn, tıimdi paıdalaný arqyly obrazdardy shynaıy keskindedi ári ulttyq kolorıtke jiti nazar aýdardy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik óner murajaıynda, sondaı-aq Q.Sátbaev, Y.Jaqaev, A.Jubanov, T.Tájibaev, J.Saın, D.Nurpeıisova, T.Jarokov, H.Esenjanov, M.Áýezov, S.Muqanov, Jambyl tulǵalaryn jasady. «Parasat», «Eńbek Qyzyl Tý», «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 56 jyl buryn (1958) jýrnalıst, «Qazaqstan Ǵarysh sapary» UK prezıdentiniń keńesshisi NURǴALIEVA Sara Qabıqyzy dúnıege keldi. 1977-2007 jyldary Baıqońyrda turyp, eńbek etti. Toqtar Áýbákirov pen Talǵat Musabaevtyń ǵarysh sapary jóninde Baıqońyrdan berilgen tikeleı reportajdardyń, beınefılmderdiń avtory jáne júrgizýshisi. Sondaı-aq qazaqstandyq jáne keńestik ǵaryshkerler jónindegi fılmderdiń avtory. Nemis derekti kıno túsirýshilerimen birlesip, qazaqstandyq ǵarysh aılaǵy, qazaq halqynyń turmysy men dástúrleri týraly «Syrdarııa ústimen ushýdyń jetinshi kúni» atty derekti fılm túsirdi, ony Germanııa, Italııa, Amerıka kórermenderi tamashalady. 1992-200 jyldary Baıqońyrda qazaqstandyq, keıinnen reseılik qala ákimshiliginiń baspasóz qyzmetin basqardy. QazAqparat agenttiginiń Baıqońyrdaǵy óz tilshisi boldy. Sońǵy úsh jyldan beri «Qazaqstan Ǵarysh sapary» UK prezıdentiniń keńesshisi. 244 jyl buryn (1770-1831) nemis fılosofy, dıalektıkanń júıeli teorııasyn jasaýshy GEGELЬ Georg Vılgelm Frıdrıh dúnıege keldi. 158 jyl buryn (1856-1916) ýkraın jazýshysy aqyn FRANKO Ivan dúnıege keldi. 143 jyl buryn (1871-1945) amerıkandyq jazýshy, pýblıtsıst, «Kerrı qaryndas», «Amerıka tragedııasy» romandarynyń, «Qarjyger», «Tıtan» trılogııalarynyń avtory DRAIZER Teodor dúnıege keldi. 130 jyl buryn (1884-1966) 1947-1954 jyldardaǵy Frantsııa prezıdenti ORIOLЬ Vensan dúnıege keldi. Ol 1947 jyly 4-shi respýblıka jarııalanǵannan keıin prezıdent bolyp saılanǵan. V.Orıol bıligi kezeńi óte aýyr boldy, elde jumysshylardyń jappaı tártipsizdigi oryy alsa, Úndiqytaıda, Madagaskarda, Soltústik Afrıkada kóterlisshilermen soǵystar júrip jatty. Ol memleket basqarǵan 7 jylda 18 úkimet aýysty. Prezıdenttik merzimi aıaqtalar ýaqytta V.Orıol budan bylaı kelesi saılaýǵa qatyspaıtynyn málimdedi. 1958 jyly Frantsııa Konstıtýtsııalyq keńesiniń quramyna kirdi. 73 jyl buryn (1941-2012) keńestik jáne ýkraın kıno jáne teatr ártisi STÝPKA Bogdan dúnıege keldi. 56 jyl buryn (1958) Reseı ǵaryshkeri, Keńes Odaǵynyń Batyry, Reseı Batyry KRIKALEV Sergeı dúnıege keldi.