27 NAÝRYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
27 NAÝRYZ, JUMA
Mıanmada Qarýly kúshter (Qarsylyq kórsetý) kúni. Buryn bul mereke Mıanma áskeriniń 1945 jyly japondyq okkýpatsııaǵa qarsylyq tanyta bastaýy sebebimen Qarsylyq kórsetý kúni dep atalǵan. Halyqaralyq teatr kúni. 1962 jyldan bastap jyl saıyn atap ótiletin bul ataýly kún 1961 jyly ıÝNESKO janyndaǵy Halyqaralyq teatr ınstıtýtynyń Venada ótken 9-shi kongresinde bekitilgen bolatyn.
Reseı ІІM Іshki áskerleri kúni. Reseı Federatsııasynyń barlyq áskerı qyzmetkerleriniń kásibı merekesi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 5 jyl buryn (1930) Jetisýdyń Lepsi, Aqsý aımaǵy qazaqtarynyń Keńes ókimetiniń ujymdastyrý saıasatyna karsy kóterilisi boldy. Olardyń qatary resmı derekterde 1000 adamǵa deıin jetken. Kóterilisti Egeýbek Janbaıuly, Qaldybaı Qylıuly jáne Ǵalı Satyrbaıuly basqardy. 27 naýryz kúni kóterilisshiler Aqsý eldi mekenin basyp alyp, memlekettik mekemelerdi órtedi, telegraf baǵanalaryn qıratty. BMSB organdary kóterilisti basý úshin 25 adamdyq jasaq attandyrdy. Qarý-jaraǵy jetkiliksiz kóterilisshiler ókimet áskerimen qaqtyǵysta oısyraı jeńilip, Balkash qalasy mańyndaǵy Jaman Jamal, Kúshikjan sekildi buırat-qum shoǵyrlaryn, jyńǵyldy mekenderdi tasalap júrdi. Kóterilisshilerdiń sońdaryna túsken atty ásker olardy qum ishinde qyrǵynǵa ushyratty.
23 jyl buryn (1992) «Bóbek» balalar qaıyrymdylyq qory quryldy. Qordy qurýshy jáne jetekshisi - Sara Alpysqyzy Nazarbaeva.
23 jyl buryn (1992) Almatyda - TMD elderi Joǵarǵy Keńesteri tóraǵalarynyń konsýltatıvti keńesi boldy.
13 jyl buryn (2002) QR ІІM Kınologııa ortalyǵy quryldy.
12 jyl buryn (2003) Batys Qazaqstan oblystyq jastar qaýymdastyǵy quryldy. Búgingi tańda onyń quramyna 26 jastar uıymy kiredi.
9 jyl buryn (2006) Elbasy Nursultan Nazarbaev Belgııa Koroldiginiń syrtqy ister mınıstri, EQYU-nyń Tóraǵasy Karl de Gıýhtty Aqordada qabyldady. Sondaı-aq Astanada óziniń Qazaqstandaǵy Belgııa Elshiliginiń ashylýyna qatysqanyn aıta kele, Elshilik budan bylaıǵy ýaqytta Belgııa men Qazaqstannyń arasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyqty damytýǵa úles qosa beretindigin jetkizdi.
Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik egemendigin Belgııa Koroldigi 1991 jylǵy jeltoqsannyń 31-inde moıyndady. 1992 jylǵy tamyzdyń 25-inde dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatyldy.
8 jyl buryn (2007) astanamyzdaǵy «Okan Interkontınental» qonaq úıinde Mańǵystaý oblysyndaǵy týrızm salasyn damytýǵa arnalǵan «Kendirli» jobasynyń tanystyrylymy bolyp ótti.
Joba aıasynda Mańǵystaý oblysyndaǵy «Kendirli» demalys aımaǵynda 10 myń adam tynyǵa alatyn kýrort ashý josparlanǵan. Jyldyń 6 aıynda jaıly aýa raıy turatyn bul jerde 6 iri týrıstik jáne oıyn-saýyq keshenderin salý kózdelgen. Teńiz jaǵalaýynda bes juldyzdy otelder ornalassa, onyń qasynda golf alańdary bolmaq.
Kaspıı teńizi aýmaǵynda týrızm salasyn damytý bastamalary memlekettik baǵdarlamada halyqaralyq mańyzy bar jobalar retinde belgilengen.
8 jyl buryn (2007) Almatyda MediaNet halyqaralyq jýrnalıstıka ortalyǵy «Parlamenttik jýrnalıstıka. Qazaqstan men Ulybrıtanııa tájirıbesi» atty kitaptyń tanystyrylymyn ótkizdi. Jańa tájirıbelik qoldaý materıal Ulybrıtanııa Elshiligi men Brıtan keńesiniń qoldaýymen Qazaqstan men Qyrǵyzstandaǵy parlamenttik jýrnalıstıkany damytý jobasy aıasynda jaryq kórip otyr.
Onyń avtorlary - óz elderiniń parlament jumystaryn únemi baspasóz betterinde jarııalap otyratyn qazaqstandyq jáne brıtandyq tájirıbeli jýrnalıster.
Kitap «Qazaqstandyq tájirıbe» jáne «Brıtandyq tájirıbe» atty eki bólimmen turady.
5 jyl buryn (2010) Almatyda qazaqtyń ataqty aktrısasy Sábıra Maıqanovanyń qurmetine memorıaldyq taqta ashyldy. Ol aktrısanyń ómiriniń sońǵy jyldarynda turǵan úıdiń aldynda ornatyldy.
Sábıra Maıqanova 1914 jyly 1 qańtarda Qyzylorda oblysynyń qazirgi Syrdarııa aýdanynda dúnıege kelgen. KSRO-nyń Halyq ártisi (1970 j.) ol óziniń Otan aldyndaǵy eńbegi úshin Eńbek Qyzyl Tý ordenimen jáne kóptegen medaldarmen marapattalǵan. 1932 jyldan bastap M.Áýezov atyndaǵy Qazaq drama teatrynda oınady. Ol 1995 jyldyń 14 aqpanynda qaıtys boldy.
5 jyl buryn (2010) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «1941-1945 jyldardaǵy Uly Otan soǵysyndaǵy Jeńistiń 65 jyldyǵy qurmetine arnalǵan merekelik medal týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
503 jyl buryn (1512) ıspan zertteýshisi Hýan Ponse de Leon Florıdany ashty.
222 jyl buryn (1793) Ekaterına ІІ oń jaq jaǵalaýdaǵy Ýkraınanyń Reseı quramyna engizý týraly manıfest shyǵardy.
174 jyl buryn (1841) Nıý-Iorkte Pol Hodj qurastyrǵan birinshi býmen órt sóndiretin mashına synaldy. Uzyndyǵy 14 fýt, salmaǵy 8 tonnaǵa jýyq bul quraldy ornynan qozǵaý úshin eki attyń kúshi qajet boldy.
161 jyl buryn (1854) Frantsııa men Ulybrıtanııa Reseı ımperııasynyń qarsylastary retinde Qyrym soǵysyna qatysty.
137 jyl buryn (1878) orys sharýasy F.Blınov ózi shyǵarǵan «Bitpeıtin tórtkildeshteri bar vagonǵa» (álemdegi alǵashqy shynjyr tabandy traktor) patent alý ótinimin berdi.
122 jyl buryn (1893) Halyqaralyq zııatkerlik menshik uıymynda shveıtsarııalyq Longines saǵaty saýda belgisi men onyń logotıpi tirkelgen. Longines álemde qazirgi qoldanystaǵy taýarlyq belgilerdiń arasynda tirkelgen birinshi belgi bolyp tabylady.
122 jyl buryn (1893) álemde alǵashqy «Aleksandr Bell» atty telefon kompanııasy jumys isteı bastady.
87 jyl buryn (1928) Gollandııada fýtbol taqyrybyndaǵy álemde birinshi poshtalyq marka shyǵaryldy.
25 jyl buryn (1990) Londondaǵy Beıker-strıtte Sherlok Holms murajaıy ashyldy.
ESІMDER
10 9 jyl buryn (1906-1981) aktrısa, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen ártisi ShAMOVA Málıke Burhanqyzy dúnıege keldi.
Oral qalasynda týǵan. Óner jolyn 1917 jyly Oral qalasynda tatar trýppasynan bastaǵan. 1922-1926 jyldary Oral, Semeı qalalyq teatrlarynda óner kórsetken. 1928-1954 jyldary Almatydaǵy Qazaq drama teatrynyń aktrısasy bolǵan. Ol teatr sahnasynda Júztaılaq, Nazym (M.Áýezov «Túngi saryn», «Syn saǵatta»), Zeınep (M.Áýezov, L.Sobolev «Abaı»), Emılııa (Ý.Shekspır «Otello»), t.b. rólderdi oınaǵan.
10 1 jyl buryn (1914-1967) aktrısa, rejısser, Qazaqstannyń halyq ártisi HAIRÝLLINA Ǵaını dúnıege keldi.
Atyraý oblysynyń Qurmanǵazy aýdanynda týǵan. Sankt-Peterbordyń (Lenıngrad) memlekettik sahna óneri tehnıkýmyn, Teatr, mýzyka jáne kınematografııa ınstıtýtynyń Qazaq stýdııasyn, Máskeý qalasyndaǵy Memlekettik teatr óneri ınstıtýtynyń rejısserlik fakýltetin bitirgen. 1938-1961 jyldary Shymkent oblystyq qazaq drama teatrynyń aktrısasy, rejısseri, bas rejısseri qyzmetterin atqarǵan. 1947-1949 jyldary Jambyl oblystyq qazaq drama teatrynyń kórkemdik jaǵyn basqarǵan. Bul teatrlarda ulttyq dramatýrgııadan M.Áýezovtiń «Qara Qypshaq Qobylandy» men «Qaragóz», S.Muqanovtyń «Shoqan Ýálıhanov», M.Aqynjanovtyń «Ybyraı Altynsarın», Ǵ.Músirepovtyń «Aqan seri - Aqtoqty», sonymen qatar klassıkalyq týyndylardan K.Goldonıdiń «Eki myrzaǵa bir qyzmetker», Balzaktyń «Ógeı sheshe», N.Gogoldiń «Revızor», A.Ostrovskııdiń «Jazyqsyz japa shekkkender», taǵy basqa dramatýrgterdiń pesalaryn qoıyp, ózi Qarlyǵa, Júztaılaq, Nazym (M.Áýezov «Qara Qypshaq Qobylandy», «Túngi saryn», «Syn saǵatta»), taǵy basqa rólderdi somdady. Shymkent oblystyq qazaq drama teatrynda klassıkalyq shyǵarmalardy qoıýda kóp eńbek sińirdi. Kóbine oryndaıtyn keıipkerleriniń minez kereǵarlyǵyn, dramalyq boıaýyn basa kórsetýge umtylý, onyń akterlik ónerine tán sıpat bolatyn. 1961-1964 jyldary qazirgi Qazaqtyń memlekettik akademııalyq jastar men balalar teatrynyń bas rejısseri boldy. 1964 jyldan Almaty memlekettik óner ınstıtýtynda pedagogıkalyq qyzmetpen shuǵyldandy.
«Qurmet belgisi» ordenimen jáne birneshe medaldarmen marapattalǵan.
7 3 jyl buryn (1942) ónertaný ǵylymdarynyń doktory, professor QARAQULOV Bolat Ishanbaıuly dúnıege keldi. P.I.Chaıkovskıı atyndaǵy Máskeý memlekettik konservatorııasyn, QazKSR Ǵylym akademııasynyń M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1982 jyldan beri konservatorııanyń qazaq mýzykasy men folklory kafedrasynda sabaq beredi.
Ol óziniń ǵylymı zerteýlerinde mýzykalyq folklordy jáne halyqtyq án ónerin zerttedi. B.Qaraqulovtyń «Asyl mura» mýzykalyq-etnografııalyq jınaǵy respýblıkanyń mýzykataný ǵylymyna qosylǵan eleýli úles bolyp tabylady.
6 6 jyl buryn (1949) Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetiniń prorektory, tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, professor BAIYSBEKOV Shynybaı dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Osy ınstıtýtta ınjener, aǵa ınjener, aǵa ǵylymı qyzmetker, aǵa oqytýshy, dotsent, oqý bólimi bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy, Oqý basqarmasynyń bastyǵy, birinshi prorektory qyzmetterin atqarǵan. 2000-2003 jyldary «Qazaq-Altyn» taý-ken metallýrgııalyq kompanııasynyń prezıdenti bolǵan. Qazirgi qyzmetinde 2003 jyldan bastap isteıdi. Ǵalymnyń 50-den astam ǵylymı eńbegi jaryq kórgen.
58 jyl buryn (1957) ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń rektory, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, akademık MUTANOV Ǵalymqaıyr Mutanuly dúnıege keldi.
Semeı oblysynyń Jarma aýdanyndadaǵy Belterek aýylynyń týmasy. 1979 jyly Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn "Avtomatıka jáne telemehanıka" mamandaǵy boıynsha támamdady. Eńbek qyzmetin Rýdnyı ındýstrııalyq ınstıtýtynda bastady. Máskeý bolat jáne qorytpalar ınstıtýtynyń «Tústi jáne sırek metaldardyń tehnologııalyq úderisterin avtomattandyrý» kafedrasynda eki jyldyq ǵylymı synaq merziminen ótti. Máskeý memlekettik ken ýnıversıtetiniń «Avtomattandyrylǵan basqarý júıeleri» kafedrasynda aspırantýra men doktorantýrada oqydy. Onyń kandıdattyq jáne doktorlyq dıssertatsııalary jasandy aqyl-parasat elementterin qoldanyp, tehnologııalyq úderisterdi avtomattandyryp basqarý teorııasy men praktıkasyna arnalǵan. 1995 jyly Soltústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń rektory bolyp taǵaıyndaldy. SQMÝ-ne 7 jyl boıy basshylyqetken kezde bul elimizdegi jáne odan tysqary jerdegi eń úzdik joǵary oqý orny boldy. 2002 jyly Ǵ.Mutanov QR-nyń Birinshi bilim jáne ǵylym vıtse-mınıstri laýazymynda jumys istedi, onyń basshylyǵymen Bilim men ǵylymdy damytý tujyrymdamasynyń negizi qalanyp, ony eń basym baǵyttarda iske asyrý boıynsha jaqsy nátıjeler kórsetildi. 2003 jylǵy shilde aıynda - D.Serikbaev atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan memlekettik tehnıkalyq ýnıversıtetiniń rektory bolyp taǵaıyndaldy. Innovatsııa, bilim sapasy, álemdik bilim keńistigimen birigý - bul baǵyt ýnıversıtet úshin basty baǵyt bolypqalyptasty. Joǵary oqý ornynda qysqa merzim ishinde syndarly ınnovatsııalyq qaıta qurý júrgizildi, bul búkil aımaqtyń ınnovatsııalyq damýyna tıimdi áserin tıgizdi. Elimizde alǵash ret ýnıversıtet negizinde «Altaı» aımaqtyq ǵylymı-tehnologııalyq parki qurylyp, jumys isteýde. Innovatsııalyq joǵary oqý orynnyń «Ýnıversıtet - Tehnopark» modeli elimizdegi joǵary oqý oryndaryn ınovatsııalyq joǵary oqý oryndary etip qaıta túrlendirý negizi dep tanyldy.
Ǵ.Mutanov 10 halyqaralyq akademııalardyń akademıgi bolyp tabylady, ol áleýmettik-ekonomıkalyq úderister aıasyndaǵy taqyryptarǵa jazylǵan 400-den artyq ǵylymı jarııalanymnyń, sonyń ishinde 10 monografııanyń, oqýlyqtardyń, oqý quraldarynyń, ádistemelik ázirlemelerdiń avtory, bular AQSh, Chehııa, Shvetsııa, Germanııa men Shveıtsarııada basyp shyǵarylǵan; sondaı-aq 35-ten astam patenttiń, ónertabystardyń avtory. Ol jasandy aqyl-parasatty, saraptama júıelerin qoldaný negizinde tehnıkalyq jáne áleýmettik-ekonomıkalyq salalardaǵy matematıkalyq úlgileý jáne basqarý jónindegi ǵylymı mektebin qurdy. IGIP halyqaralyq ınjenerlik pedagogıka qoǵamy Ortalyq Azııa bólimshesiniń prezıdenti jáne monıtorıng komıtetiniń múshesi (Shveıtsarııa), Halyqaralyq ınjenerlik bilim federatsııasyndaǵy (IFEES) Qazaqstandyq qoǵamnyń (KazSEE) prezıdenti, UNESCO bilim berýdegi aqparattyq tehnologııalar ınstıtýtynyń basqarýshylar keńesiniń múshesi (Parıj), ol «Tehnıkalyq joǵary oqý ornynyń eýropalyq oqytýshysy» ataǵynyń, Respýblıka ǵylymyn damytýǵa eleýli úles qosqan jáne de Qazaqstan úshin basym baǵyttar boıynsha ǵylymı zertteýlerdi belsene júrgizetin áıgili ǵalymdarǵa arnalǵan QR UǴA grantynyń ıegeri bolyp tabylady. Ǵ.Mutanov Halyqaralyq bıblıografııalyq ortalyqtyń kúmis medalimen (Kembrıdj), "The United Europe" altyn medalimen (Oksford) marapattalǵan. Ol Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ǵylym jáne tehnıka qaıratkeri, "Parasat" ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Parlamentine 10 jyl» merekelik medalderimen, «QR Prezıdentiniń erekshe belgisi», «Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqqa bilim berý úzdigi», «Qazaqstan Respýblıkasynyń qurmetti bilim berý qyzmetkeri», «QR-nyń qurmetti ınjeneri» tósbelgilerimen marapattaldy.
Ǵ.M.Mutanov «Injınırıng jáne tehnologııalar transferti ortalyǵy» AQ Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy, «Ulttyq ınnovatsııalyq qor» AQ qoǵamdyq konsýltatsııalyq keńesiniń tóraǵasy, «Nur Otan» halyqtyq-demokratııalyq partııasynyń oblystyq saıası keńesiniń múshesi, Shyǵys Qazaqstan oblystyq máslıhatynyń bıýdjet jáne ekonomıka jónindegi komıssııasynyń tóraǵasy bolyp tabylady. KSRO-nyń dzıýdo kúresi boıynsha sport sheberi, QR-nyń eńbek sińirgen sport qaıratkeri, Shyǵys jekpe-jek kúresi qaýymdastyǵynyń vıtse-prezıdenti.
2010 jyly 7 qazanda Memleket basshysynyń Ókimimen ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń rektory bolyp taǵaıyndaldy.
48 jyl buryn (1966) Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy sotynyń sýdıasy ÁBDІRAHMANOV Serik Ahashuly dúnıege keldi.
Senattyń 2014 jylǵy 30 mamyrdaǵy № 402- V SP qaýlysymen Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń sýdıasy bolyp saılandy
Sýdıa qyzmetindegi eńbek ótili 15 jyldan asady.
36 jyl buryn (1979) sport sheberi, aýyr atletıkadan Qazaqstannyń birneshe dúrkin chempıony AHMETOV Baqyt Beısenbekuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. 2000-2003 jyldary Býsan qalasynda ótken HІV Azııa oıyndarynyń chempıony, Dúnıejúzilik ýnıversıada birinshiliginiń jeńimpazy, Máskeýde ótken halyqaralyq týrnırdiń qola júldegeri bolǵan. 2003 jyly julqı kóterýden Álemdik rekordty jańartqan. 2004 jyly Afıny qalasyndaǵy, 2008 jyly Beıjińdegi Olımpıada oıyndaryna qatysqan.
170 jyl buryn (1845-1923) nemis fızıgi, Nobel syılyǵynyń laýreaty RENTGEN Vılgelm Konrad dúnıege keldi.
88 jyl buryn (1927-2007) kórnekti mýzykant jáne dırıjer ROSTROPOVICh Mstıslav Leopoldovıch dúnıege keldi.
5 2 jyl buryn (1963) amerıkandyq rejısser Kventın TARANTINO dúnıege keldi.