27 NAÝRYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
27 NAÝRYZ, BEISENBІ
Halyqaralyq teatr kúni. 1962 jyldan bastap jyl saıyn atap ótiletin bul ataýly kúndi 1961 jyly ıÝNESKO janyndaǵy Halyqaralyq teatr ınstıtýtynyń Venada ótken 9-shi kongresi bekitken bolatyn.
Reseı ІІM Іshki áskerleri kúni.
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 4 jyl buryn (1930) Jetisýdyń Lepsi, Aqsý aımaǵy qazaqtarynyń Keńes ókimetiniń ujymdastyrý saıasatyna karsy kóterilisi boldy. Olardyń qatary resmı derekterde 1000 adamǵa deıin jetken. Kóterilisti Egeýbek Janbaıuly, Qaldybaı Qylıuly jáne Ǵalı Satyrbaıuly basqardy. 27 naýryz kúni kóterilisshiler Aqsý eldi mekenin basyp alyp, memlekettik mekemelerdi órtedi, telegraf baǵanalaryn qıratty. OGPÝ organdary kóterilisti basý úshin 25 adamdyq jasaq attandyrdy. Qarý-jaraǵy jetkiliksiz kóterilisshiler ókimet áskerimen qaqtyǵysta oısyraı jeńilip, Balkash qalasy mańyndaǵy Jaman Jamal, Kúshikjan sekildi buırat-qum shoǵyrlaryn, jyńǵyldy mekenderdi tasalap júrdi. Kóterilisshilerdiń sońdaryna túsken atty ásker olardy qum ishinde qyrǵynǵa ushyratty.
2 2 jyl buryn (1992) «Bóbek» balalar qaıyrymdylyq qory quryldy. Qordy qurýshy jáne jetekshisi Qazaqstannyń birinshi hanymy - Sara Alpysqyzy Nazarbaeva.
2 2 jyl buryn (1992) Almatyda - TMD elderi Joǵarǵy Keńesteri tóraǵalarynyń konsýltatıvti keńesi boldy.
1 4 jyl buryn (2010) Almatyda KSRO jáne Qazaq KSR halyq ártisi, memlekettik syılyqtyń laýreaty «teatrdyń anasy» atanǵan Sábıra Maıqanovanyń qurmetine memorıaldyq eskertkish taqta ashyldy
Eskertkish taqta qazaqtyń uly aktrısasy sońǵy jyldary turǵan úıinde qoıyldy.
Sábıra Maıqanova 1914 jyly qańtar aıynyń 1-inde Qyzylorda oblysy, Syrdarııa aýdanynda dúnıege keldi. Halyq ártisi Otan aldyndaǵy eńbegi úshin Eńbek Qyzyl Tý ordenimen jáne birneshe medaldarmen marapattalǵan. 1932 jyldan bastap Muhtar Áýezov atyndaǵy akademııalyq drama teatrynda óner kórsetti. 1967 jyly Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty atandy. 1970 jyly KSRO halyq artısi ataǵyn aldy. Sahna tóriniń sheberi - Sábıra Maıqanova 1995 jyly aqpan aıynyń 14-inde dúnıeden ótti.
1 2 jyl buryn (2002) QR ІІM Kınologııa ortalyǵy quryldy.
1 1 jyl buryn (2003) Batys Qazaqstan oblystyq jastar qaýymdastyǵy quryldy. Búgingi tańda onyń quramyna 26 jastar uıymy kiredi.
8 jyl buryn (2006) Elbasy Nursultan Nazarbaev Belgııa Koroldiginiń syrtqy ister mınıstri, EQYU-nyń Tóraǵasy Karl de Gıýhtty Aqordada qabyldady. Sondaı-aq Astanada óziniń Qazaqstandaǵy Belgııa Elshiliginiń ashylýyna qatysqanyn aıta kele, Elshilik budan bylaıǵy ýaqytta Belgııa men Qazaqstannyń arasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyqty damytýǵa úles qosa beretindigin jetkizdi.
Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik egemendigin Belgııa Koroldigi 1991 jylǵy jeltoqsannyń 31-inde moıyndady.
1992 jylǵy tamyzdyń 25-inde dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatyldy.
7 jyl buryn (2007) astanamyzdaǵy «Okan Interkontınental» qonaq úıinde Mańǵystaý oblysyndaǵy týrızm salasyn damytýǵa arnalǵan «Kendirli» jobasynyń tanystyrylymy bolyp ótti.
Joba aıasynda Mańǵystaý oblysyndaǵy «Kendirli» demalys aımaǵynda 10 myń adam tynyǵa alatyn kýrort ashý josparlanǵan. Jyldyń 6 aıynda jaıly aýa raıy turatyn bul jerde 6 iri týrıstik jáne oıyn-saýyq keshenderin salý kózdelgen. Teńiz jaǵalaýynda bes juldyzdy otelder ornalassa, onyń qasynda golf alańdary bolmaq.
Kaspıı teńizi aýmaǵynda týrızm salasyn damytý bastamalary memlekettik baǵdarlamada halyqaralyq mańyzy bar jobalar retinde belgilengen.
7 jyl buryn (2007) Almatyda MediaNet Halyqaralyq jýrnalıstıka ortalyǵy «Parlamenttik jýrnalıstıka. Qazaqstan men Ulybrıtanııa tájirıbesi» atty kitaptyń tanystyrylymyn ótkizdi. Jańa tájirıbelik qoldaý materıal Ulybrıtanııa Elshiligi men Brıtan keńesiniń qoldaýymen Qazaqstan men Qyrǵyzstandaǵy parlamenttik jýrnalıstıkany damytý jobasy aıasynda jaryq kórip otyr.
Onyń avtorlary - óz elderiniń parlament jumystaryn únemi baspasóz betterinde jarııalap otyratyn qazaqstandyq jáne brıtandyq tájirıbeli jýrnalıster.
Kitap «Qazaqstandyq tájirıbe» jáne «Brıtandyq tájirıbe» atty eki bólimmen turady.
12 1 jyl buryn (1893) álemde alǵashqy «Aleksandr Bell» atty telefon kompanııasy jumys isteı bastady.
ESІMDER
10 8 jyl buryn (1906-1981) aktrısa, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen ártisi ShAMOVA Málıke Burhanqyzy dúnıege keldi.
Oral qalasynda týǵan. Óner jolyn 1917 jyly Oral qalasynda tatar trýppasynan bastaǵan. 1922-1926 jyldary Oral, Semeı qalalyq teatrlarynda óner kórsetken. 1928-1954 jyldary Almatydaǵy Qazaq drama teatrynyń aktrısasy bolǵan. Ol teatr sahnasynda Júztaılaq, Nazym (M.Áýezov «Túngi saryn», «Syn saǵatta»), Zeınep (M.Áýezov, L.Sobolev «Abaı»), Emılııa (Ý.Shekspır «Otello»), t.b. rólderdi oınaǵan.
100 jyl buryn (1914-1967) aktrısa, rejısser, Qazaqstannyń halyq ártisi HAIRÝLLINA Ǵaını dúnıege keldi.
Atyraý oblysynyń Qurmanǵazy aýdanynda týǵan. Sankt-Peterbordyń (Lenıngrad) memlekettik sahna óneri tehnıkýmyn, Teatr, mýzyka jáne kınematografııa ınstıtýtynyń Qazaq stýdııasyn, Máskeý qalasyndaǵy Memlekettik teatr óneri ınstıtýtynyń rejısserlik fakýltetin bitirgen. 1938-1961 jyldary Shymkent oblystyq qazaq drama teatrynyń aktrısasy, rejısseri, bas rejısseri qyzmetterin atqarǵan. 1947-1949 jyldary Jambyl oblystyq qazaq drama teatrynyń kórkemdik jaǵyn basqarǵan. Bul teatrlarda ulttyq dramatýrgııadan M.Áýezovtiń «Qara Qypshaq Qobylandy» men «Qaragóz», S.Muqanovtyń «Shoqan Ýálıhanov», M.Aqynjanovtyń «Ybyraı Altynsarın», Ǵ.Músirepovtyń «Aqan seri - Aqtoqty», sonymen qatar klassıkalyq týyndylardan K.Goldonıdiń «Eki myrzaǵa bir qyzmetker», Balzaktyń «Ógeı sheshe», N.Gogoldiń «Revızor», A.Ostrovskııdiń «Jazyqsyz japa shekkkender», taǵy basqa dramatýrgterdiń pesalaryn qoıyp, ózi Qarlyǵa, Júztaılaq, Nazym (M.Áýezov «Qara Qypshaq Qobylandy», «Túngi saryn», «Syn saǵatta»), taǵy basqa rólderdi somdady. Shymkent oblystyq qazaq drama teatrynda klassıkalyq shyǵarmalardy qoıýda kóp eńbek sińirdi. Kóbine oryndaıtyn keıipkerleriniń minez kereǵarlyǵyn, dramalyq boıaýyn basa kórsetýge umtylý, onyń akterlik ónerine tán sıpat bolatyn. 1961-1964 jyldary qazirgi Qazaqtyń memlekettik akademııalyq jastar men balalar teatrynyń bas rejısseri boldy. 1964 jyldan Almaty memlekettik óner ınstıtýtynda pedagogıkalyq qyzmetpen shuǵyldandy.
«Qurmet belgisi» ordenimen jáne birneshe medaldarmen marapattalǵan.
7 2 jyl buryn (1942) ónertaný ǵylymdarynyń doktory, professor QARAQULOV Bolat Ishanbaıuly dúnıege keldi. P.I.Chaıkovskıı atyndaǵy Máskeý memlekettik konservatorııasyn, QazKSR Ǵylym akademııasynyń M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1982 jyldan beri konservatorııanyń qazaq mýzykasy men folklory kafedrasynda sabaq beredi.
Ol óziinń ǵylymı zerteýlerinjde mýzykalyq folklordy jáne halyqtyq án ónerin zerttedi. B.Qaraqulovtyń «Asyl mura» mýzykalq-etnografıtıalyq jınaǵy respýblıkanyń mýzykataný ǵylymyna qosylǵan eleýli úles bolyp tabylady.
6 5 jyl buryn (1949) Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetiniń prorektory, tehnıka ǵylymynyń kandıdaty, professor BAIYSBEKOV Shynybaı dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Osy ınstıtýtta ınjener, aǵa ınjener, aǵa ǵylymı qyzmetker, aǵa oqytýshy, dotsent, oqý bólimi bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy, Oqý basqarmasynyń bastyǵy, birinshi prorektory qyzmetterin atqarǵan. 2000-2003 jyldary «Qazaq-Altyn» taý-ken metallýrgııalyq kompanııasynyń prezıdenti bolǵan. Qazirgi qyzmetinde 2003 jyldan bastap isteıdi. Ǵalymnyń 50-den astam ǵylymı eńbegi jaryq kórgen.
5 7 jyl buryn (1957) Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń rektory, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, akademık MUTANOV Ǵalymqaıyr Mutanuly dúnıege keldi.
Semeı oblysynyń Jarma aýdanyndadaǵy Belterek aýylynyń týmasy. 1979 jyly Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn "Avtomatıka jáne telemehanıka" mamandaǵy boıynsha támamdady. Eńbek qyzmetin Rýdnyı ındýstrııalyq ınstıtýtynda bastady. Máskeý bolat jáne qorytpalar ınstıtýtynyń «Tústi jáne sırek metaldardyń tehnologııalyq úderisterin avtomattandyrý» kafedrasynda eki jyldyq ǵylymı synaq merziminen ótti. Máskeý memlekettik ken ýnıversıtetiniń «Avtomattandyrylǵan basqarý júıeleri» kafedrasynda aspırantýra men doktorantýrada oqydy. Onyń kandıdattyq jáne doktorlyq dıssertatsııalary jasandy aqyl-parasat elementterin qoldanyp, tehnologııalyq úderisterdi avtomattandyryp basqarý teorııasy men praktıkasyna arnalǵan. 1995 jyly Soltústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń rektory bolyp taǵaıyndaldy. SQMÝ-ne 7 jyl boıy basshylyqetken kezde, bul - elimizdegi jáne odan tysqary jerdegi eń úzdik joǵary oqý orny boldy. 2002 jyly Ǵ.Mutanov QR-nyń Birinshi bilim jáne ǵylym Vıtse-Mınıstri laýazymynda jumys istedi, onyń basshylyǵymen Bilim menǵylymdy damytý tujyrymdamasynyń negizi qalanyp, ony eń basym baǵyttarda iske asyrý boıynsha jaqsy nátıjeler kórsetildi. 2003 jylǵy shilde aıynda - D.Serikbaev atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan memlekettik tehnıkalyq ýnıversıtetiniń rektory bolyp taǵaıyndaldy. Innovatsııa, bilim sapasy, álemdik bilim keńistigimen birigý - bul baǵyt ýnıversıtet úshin basty baǵyt bolypqalyptasty. Joǵary oqý ornynda qysqa merzim ishinde syndarly ınnovatsııalyq qaıta qurý júrgizildi, bul búkil aımaqtyńınnovatsııalyq damýyna tıimdi áserin tıgizdi. Elimizde alǵash ret ýnıversıtet negizinde «Altaı» aımaqtyq ǵylymı-tehnologııalyq parki qurylyp, jumys isteýde. Innovatsııalyqjoǵary oqý orynnyń «Ýnıversıtet - Tehnopark» modeli elimizdegi joǵary oqý oryndaryn ınovatsııalyq joǵary oqý oryndary etip qaıta túrlendirý negizi dep tanyldy.
Ǵ.Mutanov 10 halyqaralyq akademııalardyń akademıgi bolyp tabylady, ol áleýmettik-ekonomıkalyq úderister aıasyndaǵy taqyryptarǵa jazylǵan 400-den artyq ǵylymı jarııalanymnyń, sonyń ishinde 10 monografııanyń, oqýlyqtardyń, oqýquraldarynyń, ádistemelik ázirlemelerdiń avtory, bular AQSh, Chehııa, Shvetsııa, Germanııa men Shveıtsarııada basyp shyǵarylǵan; sondaı-aq 35-ten astam patenttiń, ónertabystardyń avtory. Ol jasandy aqyl-parasatty, saraptama júıelerin qoldaný negizinde tehnıkalyq jáne áleýmettik-ekonomıkalyq salalardaǵy matematıkalyq úlgileý jáne basqarý jónindegi ǵylymı mektebin qurdy. Ol úsh ǵylym doktoryn jáne otyzǵa jýyq ǵylym kandıdatyn daıyndady. IGIP Halyqaralyq ınjenerlik pedagogıka qoǵamy Ortalyq Azııa bólimshesiniń Prezıdenti jáne monıtorıng komıtetiniń múshesi (Shveıtsarııa), Halyqaralyq ınjenerlik bilim federatsııasyndaǵy (IFEES) Qazaqstandyqo qoǵamnyń (KazSEE) Prezıdenti, UNESCO bilim berýdegi aqparattyq tehnologııalar ınstıtýtynyń Basqarýshylar Keńesiniń múshesi (Parıj), ol «Tehnıkalyq joǵary oqý ornynyń eýropalyq oqytýshysy» ataǵynyń, Respýblıka ǵylymyn damytýǵa eleýli úles qosqan jáne de Qazaqstan úshin basym baǵyttar boıynsha ǵylymı zertteýlerdi belsene júrgizetin áıgili ǵalymdarǵa arnalǵan QR UǴA grantynyń ıegeri bolyp tabylady. Ǵ.Mutanov Halyqaralyq bıblıografııalyq ortalyqtyń kúmis medalimen (Kembrıdj), "The United Europe" Altyn medalimen (Oksford) marapattalǵan. Ol Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ǵylym jáne tehnıka qaıratkeri, "Parasat" ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Parlamentine 10 jyl» merekelik medalderimen, «QR Prezıdentiniń erekshe belgisi», «Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqqa bilim berý úzdigi», «Qazaqstan Respýblıkasynyń qurmetti bilim berý qyzmetkeri», «QR-nyń Qurmetti ınjeneri» keýde belgilerimen marapattaldy.
Ǵ.M.Mutanov «Injınırıng jáne tehnologııalar transferti ortalyǵy» AQ Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy, «Ulttyqınnovatsııalyq qor» AQ qoǵamdyq konsýltatsııalyq keńesiniń tóraǵasy, «Nur-Otan» halyq-demokratııalyq partııasynyń oblystyqsaıası keńesiniń múshesi, Shyǵys Qazaqstan oblystyq máslıhatynyń bıýdjet jáne ekonomıka jónindegi komıssııasynyń tóraǵasy bolyp tabylady. KSRO-nyń dzıýdo kúresi boıynsha sport sheberi, QR-nyń eńbek sińirgen sport qaıratkeri, Shyǵys jekpe-jek kúresiqaýymdastyǵynyń vıtse-prezıdenti.
7 qazan 2010 j. Memleket basshysynyń Ókimimen Qazaqtyń ál-Farabı atyndaǵy ulttyq ýnıversıtetiniń rektory bolyp taǵaıyndaldy.
5 6 jyl buryn (1958) professor, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń saıasattaný kafedrasynyń meńgerýshisi NURTAZINA Roza Ábýtálipqyzy dúnıege keldi.
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaqm Ulttyq ýnıversıtetin, Fılosofııa jáne saıasattaný ınstıtýtyn bitirgen.
1980-1981 jyldary - Semeı oblysynda Jambyl atyndaǵy orta mekteptiń orys tili men ádebıeti pániniń muǵalimi. 1981-1983 jyldary - «Qazaq ýnıversıteti» gazetiniń jaýapty hatshysy. 1983-1994 jyldary - S.M.Kırov atyndaǵy QazMÝ-dyń ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń patent bóliminiń bas mamany, jýrnalıstıka fakýltetiniń keńestik baspasózdiń teorııasy men praktıkasy kafedrasynyń aǵa laboranty, halyqaralyq jýrnalıstıka jáne merzimdi baspasóz kafedralarynyń aǵa oqytýshysy. 1992-1995 jyldary - «Mádenıet» respýblıkalyq gazetiniń redaktory. 1994-1995 jyldary - ıÝNESKO-nyń «Jýrnalıstskoe obrazovanıe v Tsentralnoı Azıı» jýrnaly redaktorynyń orynbasary jáne jaýapty hatshysy. 1998-2004 jyldary - L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka kafedrasynyń aǵa oqytýshysy, dotsenti, kafedra meńgerýshisi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 2002-2005 jyldary - QR BǴM Ǵylym akademııasynyń Fılosofııa jáne saıasattaný ınstıtýty syrttan oqý bóliminiń doktoranty.
Qazirgi qyzmetinde - 2005 jyldan beri.
4 3 jyl buryn (1971). Fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, «Nur Otan» HDP Syrtqy baılanys basqarmasynyń bastyǵy SAHIEV Saıabek Qýanyshbekuly dúnıege keldi.
Shymkent qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin jáne aspırantýrasyn, Evneı Býketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1995-2000 jyldary - Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy. 2000-2005 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń basqarma bastyǵy, basqarma bastyǵynyń orynbasary, bólim bastyǵy, bas mamany, Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri orynbasarynyń keńesshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń kadr jáne uıymdastyrý jumystary basqarmasynyń bastyǵy. 2005-2008 jyldary - «Nur Otan» HDP Ortalyq apparaty baǵdarlamalar jáne syrtqy baılanys monıtorıngi departamentiniń dırektory, áleýmettik-ekonomıkalyq saıasaty departamentiniń dırektory, ıdeologııa departamentiniń dırektory, «Nur Otan» HDP tóraǵasy qyzmetin atqarýshysynyń kómekshisi qyzmetterin atqarǵan. 2008 jyldan bastap - qazirgi qyzmetinde.
90-nan astam ǵylymı eńbektiń avtory. Dombyra synyby boıynsha Respýblıkalyq jas oryndaýshylar baıqaýynyń laýreaty.
Eki medalmen marapattalǵan.
3 5 jyl buryn (1979) sport sheberi, aýyr atletıkadan Qazaqstannyń birneshe dúrkin chempıony AHMETOV Bahyt Beısenbekuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. 2000-2003 jyldary Býsan qalasynda ótken HІV Azııa oıyndarynyń chempıony, Dúnıejúzilik ýnıversıada birinshiliginiń jeńimpazy, Máskeýde ótken halyqaralyq týrnırdiń qola júldegeri bolǵan. 2003 jyly julqı kóterýden Álemdik rekordty jańartqan. 2004 jyly Afıny qalasyndaǵy, 2008 jyly Beıjińdegi Olımpıada oıyndaryna qatysqan.
16 9 jyl buryn (1845-1923) nemis fızıgi, Nobel syılyǵynyń laýreaty RENTGEN Vılgelm Konrad dúnıege keldi.
8 7 jyl buryn (1927-2007) kórnekti mýzykant jáne dırıjer ROSTROPOVICh Mstıslav Leopoldovıch dúnıege keldi.
5 1 jyl buryn (1963) amerıkandyq rejısser Kventın TARANTINO dúnıege keldi.