27 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
27 qazan. DÚISENBІ Búgin - Túrikmenstan Respýblıkasynyń Memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni (1991). Qazaqstan Respýblıkasy men Túrikmenstan Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy qazannyń 5-inde ornatyldy. Búgin - Sent-Vınsent jáne Grenadınniń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1979). Sent-Vınsent jáne Grenadın - Karıb teńizindegi araldarda ornalasqan memleket. Astanasy jáne iri qalasy - Kıngstaýn. Memlekettik tili - aǵylshyn tili. Aqsha birligi - shyǵys karıb dollary. Búgin - Dúnıejúzilik aýdıokórý murasynyń kúni. ıÝNESKO Bas konferentsııasynyń 33 sessııasynda osy uıymǵa múshe-memleketter 27 qazandy Dúnıejúzilik aýdıokórý murasynyń kúni dep sheshim qabyldady. Bul «ekonomıkalyq, saıası jáne áleýmettik damýdyń, bilim berýdiń, ǵylymı ilimniń jáne túrli ulttar men qoǵamdastyqtardyń mádenıetteri alýandyǵy ilgerilgeniniń, sondaı-aq tabıǵat pen búkil jer-jahannyń damyǵanynyń» dáleli bolyp tabylady dep atap kórsetildi. ESTE QALAR OQIǴALAR 61 jyl buryn (1953) Moıynty - Shý temir joly iske qosyldy. Joldyń Qazaqstan halyq sharýashylyǵy úshin mańyzy zor boldy. Qaraǵandynyń arzan kómiri eldiń ońtústik aımaqtaryna jetkizile bastady. Ári Orta Azııa respýblıkalarymen tyǵyz baılanys ornatýǵa múmkindik berdi. Qurylys Qazaqstan Úkimeti men Qazaqstan KP Ortalyq Komıtetiniń sheshimimen 1947 jyly bastalǵan bolatyn. 8 jyl buryn (2006) Almatyda «Batys Jeltoqsan» avtomobılder jol torabynyń saltanatty ashylý rásimi bolyp ótti. Joldy jasaý jumystaryn Qazaqstannyń jetekshi qurylys kompanııasy «Bazıs-A» JShS júrgizgen. Sharaǵa Almaty qalasynyń ákimi, «Bazıs-A» Korporatsııasy» JShS-niń dırektorlar keńesi tóraǵasy jáne de qala qyzmetteriniń basshylary qatysty. 9 jyl buryn (2005) Elbasy Tatarstannyń sol kezdegi prezıdenti Mıntımer Shaımıevke Qazaqstan Respýblıkasy Tuńǵysh Prezıdentiniń Memlekettik beıbitshilik jáne progress syılyǵyn tabys etti. Kezdesý barysynda Mıntımer Shaımıevtiń baýyrlas qazaq-tatar halyqtarynyń arasyndaǵy dostyq qarym-qatynasty damytýǵa, Reseı men Qazaqstannyń yntymaqtastyǵyn kúsheıtýge qosqan úlesin jáne kópultty Tatarstanda turaqtylyq pen beıbitshilikti saqtaýdaǵy aıryqsha salmaǵyn erekshe ataǵan Elbasy Tatarstan Prezıdentiniń keýdesine Memlekettik syılyqtyń alqasyn óz qolymen taqty. Óz kezeginde Qazaqstan Prezıdentine sheksiz alǵysyn bildirgen Tatarstan basshysy beıbitshilik bolmasa, eshqandaı damý týraly sóz de bolmaıtynyn aıtty. Barlyǵy da beıbitshilik pen turaqtylyqtyń negizinde damýǵa qol jetkizgisi keledi. Biraq, ol árkimniń qolynan kele bermeıdi - degen Mıntımer Shaımıev atalǵan syılyqty qıyn-qystaý jyldarda da elde ultaralyq kelisimdi, turaqtylyq pen beıbitshilikti saqtaı bilgen Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń qolynan alýdyń ózi úlken mánge ıe ekenin atap kórsetti. 5 jyl buryn (2009) Pavlodar oblystyq kitaphanasynda ótken kezdesý barysynda kompozıtor Kaıyrbek Sátıevtiń «Ánim ánge jalǵassyn» atty kitabynyń tanystyrylymy ótti. Kitap betterinde - M. Maqataev, S. Máýlenov, T. Aıbergenov syndy qazaqstandyq tanymal aqyndardyń óleńderine jazǵan mýzykalardyń notalary. Q. Sátıev mýzykany bala kezinen bastap shyǵarǵan. Pavlodarlyq mýzyka ýchıleşesin bitirgen soń, mýzykalyq mekteptiń dırektory bolyp, jas ánshiler men balalar horyna óleńder shyǵardy. Sońǵy on bes jylda B.Ahmetov atyndaǵy pavlodarlyq pedagogıkalyq kolledjde mýzyka men án sabaǵyn oqytady. Qaıyrbek Sátıev - Sh.Qaldaıaqov atyndaǵy kompozıtorlar baıqaýynyń laýreaty (1992), Pavlodar ákiminiń «Jyl kompozıtory» grantynyń ıegeri. 5 jyl buryn (2009) Bratıslav qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Bas prokýratýrasy men Slovakııa Respýblıkasynyń Bas prokýratýrasy arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıdy. Atalǵan qujat boıynsha taraptar qylmystyq quqyq salasyndaǵy ekijaqty yntymaqtastyqty arttyrýǵa, quqyqtyq qatynastardyń ózekti máselelerin sheshýge, sondaı-aq uıymdasqan qylmyspen kúres jáne qylmystyq is-áreketten túsken kiristerdi zańdastyrý salasynda ózara quqyqtyq kómek kórsetetin bolady. ESІMDER 70 jyl buryn (1944) sýretshi, Búkilodaqtyq LKJO syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri MOLLAShEV Kámil Ýálıhanuly dúnıege keldi. Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Úrimshi qalasynda týǵan. Almaty kórkemsýret ýchılışesin, V.Sýrıkov atyndaǵy Máskeý memlekettik kórkemsýret ınstıtýtyn bitirgen. Sýretshiniń týyndylary Máskeýdegi Tretıakov galereıasynda, Almatydaǵy Á.Qasteev atyndaǵy memlekettik beıneleý óneri murajaıynda, sonymen qatar shet elderdegi óner týyndylaryn jınaýshylardyń jeke qorlarynda saqtaýly. 60 jyl buryn (1954) tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, «Aqtaý halyqaralyq teńiz saýda porty» respýblıkalyq memlekettik kásipornynyń dırektory ÝANDYQOV Berik Qusmanuly dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. V.I.Lenın atyndaǵy Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn, KSRO Ǵylym Akademııasynyń Basqarý máseleleri ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 2001-2004 jyldary - Shyǵys Qazaqstan sý joldary Respýblıkalyq memlekettik qazynalyq kásipornynnyń basshysy. 2004-2008 jyldary - Kólik jáne kommýnıkatsııalar mınıstrliginde kólik jáne jol qatynastary komıteti tóraǵasynyń orynbasary jáne basqa da basshylyq qyzmetterdi atqarǵan. 2008 jyldan - 2010 jylǵa deıin Qazaqstan Respýblıkasy kólik jáne kommýnıkatsııalar mınıstrligi kólik jáne jol qatynastary komıtetiniń tóraǵasy bolǵan. «Astananyń 10 jyldyǵy» medalimen marapattalǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2010 jylǵy jeltoqsannan beri. 55 jyl buryn (1959) ІІ dárejeli «Dańq» ordeniniń ıegeri JÚKENOV Ábdirashıd Tólegenuly dúnıege keldi. Taldyqorǵan oblsynyń Gerasımovka aýylynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen, zańger. 1985 jyldan QR Joǵarǵy sot júıesinde ártúrli laýazymdardy atqaryp keledi. 1988 jyldann Shyǵys Qazaqstan oblystyq sotynyń múshesi. 1994 jyldan Shyǵys Qazaqstan oblystyq soty tóraǵasynyń orynbasary. 1995 jyldan QR Joǵarǵy sotynyń múshesi. 1996 jyldan - QR Joǵarǵy sotynyń sýdıasy. 2001 jyldan - QR Bas prokýrorynyń orynbasary. 2005 jyldan QR Joǵarǵy sotynyń qylmystyq ister jónindegi alqasynyń múshesi. 2010-2014 jylǵa deıin QR Joǵarǵy sotynyń sýdıasy. 2014 jyldyń shilde aıynan qazan aıyna deıin Qazaqstan Respýblıkasynyń ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres agenttigi tóraǵasynyń orynbasary boldy. 3-dárejeli memlekettik ádilet keńesshisi.
ІІ dárejeli «Dańq» ordenimen, merekelik medaldarmen marapattalǵan. 49 jyl buryn (1965) «Nur Otan» Partııasynyń Astana qalalyq fılıaly tóraǵasynyń birinshi orynbasary, saıasat ǵylymdarynyń kandıdaty AHMETOV Sapar Qaıratuly dúnıege keldi. Ahmetov Sapar Qaıratuly Soltústik Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen. 1990 jyly Tselınograd ınjenerlik-qurylys ınstıtýtyn «óndiristik jáne azamattyq qurylys», «ınjener-qurylysshy» mamandyǵy boıynsha, 2001 jyly Eýrazııa gýmanıtarlyq ınstıtýtyn «qarjy jáne nesıe», «ekonomıst-qarjyger» mamandyǵy boıynsha támamdaǵan. 2009 jyly saıası ǵylymdar kandıdaty ǵylymı ataǵyn aldy. Eńbek jolyn 1990 jyly tas qalaýshysy, qurylys ýchaskesiniń sheberi, «Petropavlovskselstroı» trestinde aǵa jumys óndirýshisi retinde bastady. 1993 jyldyń qańtar - 1996 jyldyń qarasha aralyǵynda Aqmola qalasyndaǵy «Ǵımarat» óndiristik-saýda fırmasynyń kommertsııalyq dırektory bolyp qyzmet atqardy. 1997 jyldyń qańtar aıynan Aqmola Arnaıy Ekonomıkalyq Aımaǵy ákimshilik keńesi Ǵylymı-tehnıkalyq damý, aýmaq qurylysy jáne baılanys bóliminiń 1 dárejeli mamany boldy. 1997 jyly mamyrdan bastap «Aqmola-jyljymaıtyn múlik» Kapıtaldyq qurylys basqarmasynyń tehnıkalyq qadaǵalaý ınjeneri bolyp jumys istedi. 1998 jyldyń qańtar aıynan - jetekshi maman, bas maman, ekonomıkalyq reformalar bóliminiń konsýltanty, Astana qalasy ákimi orynbasarynyń keńesshisi, Týrızmdi damytý jáne syrtqy ekonomıkalyq baılanys bóliminiń meńgerýshisi, Astana qalasy ákiminiń apparaty Ekonomıkalyq saraptaý jáne syrtqy baılanys bólminiń meńgerýshisi qyzmetterin atqardy. 2002 jyly sáýirden - Astana qalasynyń Syrtqy ekonomıkalyq baılanys komıtetiniń Tóraǵasy. 2002 jyldyń qarashasynan Astana qalasy «Saryarqa» aýdany ákiminiń orynbasary. 2004 jyldyń sáýirinen Astana qalasy «Saryarqa» aýdanynyń ákimi. 2007 jyldyń qyrkúıeginen bastap Astana qalasy ákimi apparatynyń basshysy. 2008 jyldyń sáýir aıynan - 2012 jyldyń aqpanyna deıin Astana qalasy «Almaty aýdanynyń ákimi. 2013 jyldyń aqpan aıynan bastap - «Nur Otan» partııasy Astana qalalyq fılıaly tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 2013 jyldyń qazanynda besinshi shaqyrylym Astana qalasy máslıhatynyń depýtaty bolyp saılandy. «Astana», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «10 jyl Astana» mereıtoılyq medaldarymen jáne «Qurmet» ordenimen marapattalǵan
68 jyl buryn (1946) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Áleýmettik-mádenı damý komıtetiniń múshesi BIShІMBAEV Ýálıhan Qozykeuly dúnıege keldi. 1946 jylǵy 27 qazanda Ońtústik Qazaqstan oblasy Túlkibas aýdanynyń T.Rysqulov atyndaǵy aýylynda (burynǵy Vannovka aýyly) týǵan. 1968 jyly Qazaq hımııa-tehnologııalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1969-1972 jyldary - D.Mendeleev atyndaǵy Máskeý hımııa - tehnologııalyq ınstıtýtynyń aspıranty. 1973-1976 jyldary kandıdattyq dıssertatsııa qorǵaǵannan keıin Qazaq hımııa - tehnologııalyq ınstıtýtynda oqytýshy, aǵa oqytýshy, kafedra meńgerýshisi bolyp jumys istedi. 1976-1990 jyldary - Jambyl gıdromelıoratıvti-qurylys ınstıtýty Qyzylorda fılıalynyń dırektory. 1990-1996 jyldary - Qyzylorda agroónerkásip óndirisi ınjenerleri ınstıtýtynyń rektory. 1991 jyly Máskeý hımııa - tehnologııalyq ınstıtýtynda «Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne tabıǵı resýrstardy utymdy paıdalaný» mamandyǵy boıynsha doktorlyq dıssertatsııa qorǵady. 1996-1998 jyldary - Jambyl ýnıversıtetiniń rektory. 1998-2001 jyldary - M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıtetiniń rektory. 2001-2012 jyldary - M.Áýezov atyndaǵy Ońtústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń rektory. 2012 jylǵy qańtardan bastap, besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Nur Otan» HDP múshesi. «Qurmet belgisi», «Qurmet», «Parasat» ordenderimen marapattalǵan. «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qyzmetkeri» qurmetti ataǵyn alǵan, QR bilim, ǵylym jáne tehnıka salasyndaǵy Memlekettik syılyǵynyń ıegeri. 52 jyl buryn (1962) Rýdnyı qalasynyń ákimi ǴAıAZOV Baqytjan Temiruly dúnıege keldi. RF, Chelıabi oblysy, Qartaly aýdany, Rodnıchkı aýylynda týǵan. 1989 jyly Troıtsk veterınar ınstıtýtyn veterınar dárigeri mamandyǵy boıynsha bitirdi, ekinshi joǵarǵy bilimin 2003 jyly Ahmet Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı memlekettik ýnıversıtetinde zańger mamandyǵy boıynsha bitirdi. Nagradalary men qurmetti ataqtary: «Qurmet» ordeni, QR Konstıtýtsııasyna 10 jyl mereıtoı medali, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 20 jyl» mereıtoı medali. Keńes Áskeri qataryndaǵy qyzmetten keıin ártúrli jyldary Jitiqara qalasynda «Qýatty» MAQ prezıdenti, Jitiqara qalasy «AS-ET» JShS dırektory, Qostanaı aýdany ákiminiń orynbasary bolyp jumys istedi. 2004 jyldan 2008 jylǵa deıin Qostanaı oblysy Altynsarın aýdany ákimi bolyp jumys istedi. 2008 jyldan 2011 jylǵa deıin Qostanaı oblysy Áýlıekól aýdanynyń ákimi qyzmetin atqardy. 2011 jyldyń maýsym aıynda Rýdnyı qalasynyń ákimi bolyp taǵaıyndaldy. 108 jyl buryn (1906-1986) orys túrkitanýshysy, fılologııa ǵylymynyń doktory, Sankt-Peterbor ýnıversıtetiniń professory, KSRO ǴA-nyń akademıgi, Túrik lıngvıstıkalyq qoǵamynyń, Vengrııa shyǵystanýshylary ǵylymı qoǵamynyń, Vengrııa ǴA-nyń qurmetti múshesi KONONOV Andreı Nıkolaevıch dúnıege keldi. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri túrkitaný máselelerine arnalǵan. Ol «Qazirgi túrik ádebı tiliniń grammatıkasy», «Qazirgi ózbek ádebı tiliniń grammatıkasy», t.b. eńbekterinde túrki tilderiniń jalǵamaly (agglıýtınatıvti) zańdylyqtarynyń tabıǵatyn zerttese, al «KSRO-daǵy túrki fılologııasy. 1917-1967», «Túrki tilderindegi jınaqtyq-kóptik kórsetkishteri», «Reseıdegi túrki tilderiniń zerttelý tarıhy» atty kitaptarynda túrki tilderiniń grammatıkalyq, etımologııalyq máselelerin qarastyrǵan. «Qurmet belgisi», Lenın, eki márte Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen marapattalǵan. 232 jyl buryn (1782-1840) ıtalıan skrıpkashysy jáne kompozıtor PAGANINI Nıkolo dúnıege keldi. 203 jyl buryn (1811-1875) amerıkandyq ónertapqysh jáne ónerkásipshi, tigin mashınalaryn jasaýshy Isaak Merrıt ZINGER dúnıege keldi. 172 jyl buryn (1842-1928) ıtalıandyq saıası qaıratker, Italııanyń 19-shy, 25-shi, 29-shy, 32-shi jáne 37-shi premer-mınıstri Djovannı DJOLITTI dúnıege keldi. 70 jyl buryn (1944) reseılik teatr jáne kıno akteri, RSFSR halyq ártısi KARAChENTsOV Nıkolaı Petrovıch dúnıege keldi. 69 jyl buryn (1945) Brazılııanyń 2003-2011 jyldardaǵy prezıdenti Lýıs Inaasıý Lýla da Sılva dúnıege keldi. 36 jyl buryn (1978) tegi qytaılyq avylshyn skrıpkashysy (estradalyq skrıpka) Vanessa MEI dúnıege keldi.