26 tamyz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER

26 tamyz, SEISENBІ Ispanııadaǵy ónim meıramy - «Tomatına». Bul merekeni jyl saıyn tamyz aıynyń sońǵy sársenbisinde atap ótedi. Osy kúni Valensııaǵa taıaý ornalasqan Býnol qalashyǵy shaıqas alańyna aınalyp, kóshege myńdaǵan adam shyǵyp, qyzanaqpen atysady. Dástúrge aınalǵan qyzanaq atysy 60 jyldan astam ýaqyt jalǵasyn tabýda. 1959 jyly qyzanaq atysyna resmı túrde tyıym salyndy. Biraq, qala turǵyndarynyń ótinishi boıynsha úkimet organdary ruqsat berýge májbúr boldy. Abhazııanyń táýelsizdik alǵan kúni. 2008 jyly tamyzdyń 26-ynda Reseı Federatsııasy Abhazııanyń táýelsizdigin taný týraly Jarlyqqa qol qoıǵanyn jarııalady. AQSh-ta áıelderdiń teńdigi kúni. Bul kúnniń negizin amerıkandyq saıasattanýshy, zańger, qoǵam qaıratkeri, jazýshy Bella Abzýg qalaǵan, alǵash ret 1971 jyly atap ótildi. ESTE QALAR OQIǴALAR 174 jyl buryn (1840) Oralda ortalyq mádenıet jáne demalys baǵy ashyldy. Baqtyń bastapqy aýmaǵy 7,5 shaqyrymdy qurady. Qazirgi kezde 5,6 gektar jerdi quraıdy. 1935 jyly baqqa Sergeı Kırovtyń esimi berilgen. 1997 jyly ol memleket qorǵaýyndaǵy tarıhı jáne mádenıet eskertkishter sanyna qosylǵan bolatyn, keıinnen memlekettik qazynalyq kommýnaldyq kásiporynǵa ózgertildi. 95 jyl buryn (1920) tamyzdyń 26-y men 31-i aralyǵynda Gýrev (qazirgi Atyraý) qalasynda Gýrev ýezi keńesiniń birinshi sezi ótti. 125 delegat qatysqan bul sezde jergilikti memlekettik basqarý organy quryldy. 16 jyl buryn (1998) Taraz qalasyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıtetiniń aldyna uly tarıhshy, shyǵystanýshy, oıshyl, aqyn, qolbasshy Muhamed Haıdar Dýlatıge eskertkish ornatyldy. 15 jyl buryn (1999) Qazaq ulttyq ýnıversıteti ǵımaratynda akademık Ómirbek Joldasbekovke eskertkish taqta ornatyldy. 9 jyl buryn (2005) Almatyda Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynyń 10 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan jańa kórkem poshta markalarynyń tanystyrylymy bolyp ótti. Poshta markasynda Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynyń 10 jyldyǵyn toılaý rásimi beınelengen. Marka ofset ádisin qoldanylyp tórt túrli boıaýmen oryndalǵan, ólshemi 33 h 27,5 mm. Resimdeýshi - R.Japalova. QHR baılanys jáne aqparattandyrý mınıstrligi janyndaǵy Qytaı poshta markalarynyń tıpografııasynda jasalǵan. 5 jyl buryn (2009) Almaty qalasynyń ákimi Ahmetjan Esimov qalalyq bilim júıesine jan-jaqty qoldaý kórsetken úshin «Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý isindegi eren eńbegi úshin» medalimen marapattaldy. 286 jyl buryn (1728) Vıtýs Berıng Azııa men Amerıka aralyǵyndaǵy buǵazdy ashty. 225 jyl buryn (1789) Frantsııada «Adam jáne adamzat quqyqtary» deklaratsııasy qabyldandy. Onda halyq táýelsizdigi qaǵıdattary, adam jáne adamzat quqyqtarynyń zań júzindegi teńdigi, adamnyń jeke basynyń bostandyǵy, sóz, ar-ujdan bostandyǵy jarııalandy. Deklaratsııanyń negizgi erejeleri 1791 jylǵy jáne odan keıingi frantsýz konstıtýtsııalaryna, sonymen qatar kóptegen basqa da memleketterdiń konstıtýtsııalaryna endi. ESІMDER 75 jyl buryn (1939), Qazaqstan Respýblıkasy Injenerlik akademııasynyń korrespondent-múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qurylysshysy ÁMІROV Qulman Moldazymuly dúnıege keldi. Qyrǵyzstan Respýblıkasynyń Frýnze qalasynda týǵan. Qazaq tehnologııalyq ınstıtýtyn bitirgen. «Ertiskómir» óndiristik birlestiginde, «Pavlodarsantehmontaj» Ekibastuz teliminde istegen. 1970-1974 jáne 1981-1990 jyldary Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń nusqaýshysy bolǵan. 1974-1979 jyldary - Qazaq KSR Montajdyq jáne arnaıy qurylys jumystary mınıstriniń orynbasary, birinshi orynbasary. 1991-1993 jyldary - «Qazmontajarnaıyqurylys» memlekettik kontserniniń birinshi vıtse-prezıdenti. 1993 jyldan bastap «Montajarnaıyqurylys» aktsıonerlik qoǵamynyń birinshi vıtse-prezıdenti bolyp istedi. Medalmen marapattalǵan. 84 jyl buryn (1930-1999) general-maıor, Qazaq KSR-niń memlekettik qaýipsizdik qyzmetiniń qurmetti qyzmetkeri NALPIN Vıktor Fedorovıch dúnıege keldi. Reseı Federtsııasynyń Krasnoıar ólkesinde týǵan. Tomsk polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Óskemen qalasynda master, aýsym bastyǵy, ınjener, partııa komıteti hatshysynyń orynbasary, Shyǵys Qazaqstan boıynsha Memlekettik qaýipsizdik komıteti basqarmasynda bólim bastyǵy, Qazaq KSR-niń Memlekettik qaýipsizdik komıteti basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, Aqtóbe oblysy boıynsha Memlekettik qaýipsizdik komıteti basqarmasynyń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. Qyzyl Juldyz ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 79 jyl buryn (1935-1996) sáýletshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen sáýletshisi RATÝShNYI ıÝrıı Grıgorevıch dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Novosıbırsk ınjener-qurylys ınstıtýtyn bitirgen. Almaty qalasyndaǵy Qazaq qala qurylysyn jobalaý ınstıtýtynda jobalaý tobynyń jetekshi, jobalaý sheberhanasynyń sáýletshisi qyzmetterin atqarǵan. Onyń negizgi jumystary: Respýblıka saraıy (N.I. Rıpınskıı, V.ıÝ. Alle, V.N. Kım, L.L.Ýbohotov t.b. birge), «Qazaqstan» qonaq úıi (Ýbohotovpen birge), Saıası-oqý úıi (T.Eralıevpen birge), Ortalyq murajaıy (Z.Mýstafınmen birge) t.b. ǵımarattardy salǵan. KSRO jáne Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń ıegeri. Qazaqstan Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 63 jyl buryn (1951) medıtsına ǵylymdarynyń doktory, dotsent, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty DERNOVOI Anatolıı Grıgorevıch dúnıege keldi. 1974 jyly sanıtar dáriger mamandyǵy boıynsha Qaraǵandy medıtsınalyq ınstıtýtyn támámdap, Taldyqorǵan oblysynyń Kırov aýdandyq sanıtarlyq-epıdemıologııalyq stansasynyń sanıtarlyq bólimine meńgerýshi retinde joldama aldy, keıin SES bas dáriger bolyp taǵaıyndalyp sol laýazymmen 1981 jylǵa deıin qyzmet atqardy. 1981-1987 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy oblystyq komıtetiniń ǵylym jáne oqý oryndary bóliminiń nusqaýshysy. 1987-1988 jyldary- Taldyqorǵan qalalyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 1988-1989 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy OK nusqaýshysy. 1989-1991 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy Almaty oblystyq komıtetiniń nusqaýshysy. 1991 jyldan 1994 jylǵa deıin Almaty oblysy Bas Memlekettik sanıtar dáriger laýazymyn atqardy 1994 jyldan 1996 jylǵa deıin Densaýlyq saqtaý mınıstriniń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasynyń Bas memlekettik sanıtar dárigeri. 1996 jyldan 2006 jylǵa deıin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Іs Basqarmasy medıtsınalyq ortalyǵynyń bastyǵy. 2006 jyldan 2008 jylǵa deıin Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstri. 27 ııýlıa 2009 jyldyń 27 shildesinde Qazaqstan Respýblıkasy Qorshaǵan ortany qorǵaý Mınıstrliginiń jaýapty hatshysy bolyp taǵaıyndaldy. Úsh monografııanyń, 124 ǵylymı maqala men 5 ádistemelik usynbanyń avtory. «Qurmet» ordenimen, birneshe medaldarmen marapattalǵan. 60 jyl buryn (1954-1995) kınorejısser SALYQOV Qalyqbek Sadyquly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Almaty teatr jáne kıno ınstıtýtyn bitirgen. 1980-1981 jyldary Shymkent oblystyq drama teatrynda rejısser bolyp qyzmet atqarǵan. 1981 jyldan bastap kıno túsirýmen aınalysady. Rejısserdiń assıstenti, ekinshi rejısser bolyp tájirıbe jınaqtaǵan. 1984 jyly alǵashqy kórkem fılmi «Tordy» túsirgen. Sondaı-aq onyń «Balkon», «Jeltoqsan kóńildesteri» fılmderi bar. 52 jyl buryn (1962) bıologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, QR Joǵarǵy mektep ǵylym akademııasynyń akademıgi ERJANOV Nurlan Telmanuly dúnıege keldi. Qaraǵandy qalasynda týǵan. 1984 jyly E.A.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetiniń bıologııa jáne hımııa mamandyǵy boıynsha bitirgen, osy oqý ornynda ınjener, aǵa muǵalim, zoologııa kafedrasynyń meńgerýshisi, bıologııa-geografııa fakýltetiniń dekany boldy, 1998 jyldan - QarMÝ-diń tárbıe jumystary jónindegi prorektory, 2000 jyldan - oqý jumystary jónindegi prorektory, 2001-2004 jyldary - E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetiniń birinshi prorektory boldy. 300-den astam ǵylymı eńbekterdiń avtory. QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Qurmet gramotasymen (1996 j.), QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Qurmet gramotasymen (2001 j.), Qaraǵandy oblys ákiminiń Qurmet gramotasymen (2002 j.), Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń «QR Ǵylymyn damytýǵa sińirgen eńbegi úshin» belgisimen (2005 j.) marapattalǵan, QR ǵylym men tehnıkany damytýǵa asa iri úles qosqan ǵalymdar men mamandar úshin memlekettik ǵylymı stıpendıanty (2006-2008 j.j.). 40 jyl buryn (1974) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi ІLIıASOV Maǵjan Janbotauly dúnıege keldi. 1996 jyly Qazaq memlekettik álem tilderi ýnıversıtetiniń halyqaralyq qatynastar fakýltetin bitirgen. 1994-1995 jyldary - Amerıka Qurama Shtattarynda oqyǵan. І synypty birinshi hatshy dıplomatııalyq rangi bar. 1996-1999 jyldary - QR syrtqy ister mınıstrliginiń halyqaralyq uıymdar jáne halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar Bas basqarmasynyń referenti, attashesi, BUU jáne halyqaralyq ekonomıkalyq uıymdar basqarmasynyń úshinshi, ekinshi hatshysy. 1999-2007 jyldary - QR Prezıdentiniń hattama qyzmetiniń konsýltanty, QR Prezıdenti Ákimshiligi keńsesiniń bas sarapshysy, Syrtqy saıasat ortalyǵynyń bas sarapshysy, bas ınspektory. 2007 jylǵy aqpannan - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń Syrtqy saıasat ortalyǵynyń meńgerýshisi. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy maýsymnan beri. «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl», «Eren eńbegi úshin» medaldarymen marapattalǵan. 271 jyl buryn (1743-1794) frantsýz hımıgi, qazirgi hımııanyń jáne termohımııanyń negizin qalaýshylardyń biri LAVÝAZЬE Antýan Loran dúnıege keldi. 134 jyl buryn (1880-1918) kórnekti frantsýz aqyny, prozashy, kórkem ádebıet synshysy GIIOM APOLLINER (shyn aty-jóni Vılgelm Apollınarıı Kastrovıtskıı) dúnıege keldi. 104 jyl buryn (1910-1997) dinı jáne qoǵam qaıratkeri, Nobel syılyǵynyń laýreaty, Qaıyrymdylyq ordeniniń negizin qalaýshy TEREZA ANA (Agnes Gondja Boıadjıý) dúnıege keldi. Balqanda týǵan dep sanalady, alaıda monahınany jerleý kúnderi Makedonııa Respýblıkasy onyń osy memlekettiń astanasy Skopede týǵanyn málimdedi. 18 jasynda Irlandııaǵa ketip, «Loreto ırlandyq bıkeleri» monahtar ordenine kirdi. 1931 jyly Tereza esimin aldy. Keıinnen orden ony Kalkýttaǵa jiberip, sonda 20 jylǵa jýyq ýaqyt áýlıe Marııa áıelder mektebinde sabaq berdi. 1946 jyly 10 qyrkúıekte orden basshylyǵynan Kalkýttanyń kedeı jáne beıshara adamdaryna kómek kórsetýge ruqsat aldy. 1948 jyly sonda Qaıyrymdylyq ordenin uıymdastyrdy. 1965 jyldan bastap Qaıyrymdylyq ordeni basqa elderde de ashylyp, búginde álemniń 111 elinde 400 bólimshesi jáne 120 elde 700 qaıyrymdylyq úıi ashylyp otyr. Onyń mıssııasy sondaı-aq tabıǵı apattarǵa jáne ekonomıkalyq qıynshylyqqa ushyraǵan elderde de qyzmet etedi. 1979 jyly Terezaǵa Nobel syılyǵy berildi. 87 jasynda qaıtys boldy. 2003 jyly Katolık shirkeýi ony áýlıeler sanatyna jatqyzdy. 89 jyl buryn (1925) kınorejısser, akter, qoıýshy, stsenarıst jáne kompozıtor TODOROVSKII Petr Efımovıch dúnıege keldi. 34 jyl buryn (1980) amerıkandyq eń jas akter-mıllıoner KALKIN Makoleı Karlson dúnıege keldi.