26 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
26 qyrkúıek, SENBІ
Shet tilderdiń eýropalyq kúni. Jańa myńjyldyq bastalysymen ıÝNESKO 21-shi ǵasyrdy polıglottar ǵasyry dep jarııalady. 2001 jyl Dúnıejúzililik tilder jyly dep jarııalandy
Dúnıejúzilik qorshaǵan ortanyń saýlyǵy kúni
2011 jyly Indonezııada alǵash ret qorshaǵan orta saýlyǵy kúni merekelendi. Osyǵan baılanysty Indonezııanyń belsendi stýdentteri mereke gımnin shyǵardy da ony ashylý rásiminde oryndady. 2012 jyly bul shara Afrıka men Eýropanyń birqatar elderinde atap ótildi. 2013 jyly merekege kanadalyq, brıtanııalyq, avstrıalııalyq, amerıkalyq, azııalyq belsendiler qosyldy.
Halyqaralyq ıadrolyq qarýdy tolyqtaı joıý úshin kúres kúni
2013 jyly jeltoqsanda BUU Bas Assambleıasynyń tıisti qararymen bekitildi.
Álemniń barlyq elderinde ıadrolyq qarýdy tolyqtaı joıý - 1946 jyly qurylǵan sátten bastap, BUU negizgi maqsattarynyń biri. Ol Bas Assambleıanyń alǵashqy qararynyń máni boldy.
Dúnıejúzilik kontratseptsııa kúni
2007 jyly 26 qyrkúıekte reprodýktıvti densaýlyq máselelerimen aınalysatyn birqatar uıymdardyń bastamasy boıynsha alǵash ret Dúnıejúzilik kontratseptsııa kúni alǵash ret atap ótildi. Onyń maqsaty - josparlanbaǵan júktiliktiń joǵary deńgeıin tómendetý boldy.
Bishkek qalasynyń kúni
Bishkek qalasy - Qyrǵyzstan Respýblıkasynyń astanasy. Qyrǵyzstannyń soltústiginde, Tıan-Shan taýynyń Shý ańǵarynda, teńiz deńgeıiniń 700-900 metr bıiktiginde, Qazaqstan shekarasynan 25 shaqyrym jerde ornalasqan.
ESTE QALAR OQIǴALAR
18 jyl buryn (1997) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Nazarbaevtyń Jarlyǵymen «Farmatsevtıkalyq jáne medıtsınalyq ónerkásipti damytýdyń memlekettik baǵdarlamasy» bekitildi.
15 jyl buryn (2000) «Qazaqstan-Soros» qory «Shetelde bilim alý» atty alǵashqy bilim jármeńkesin ótkizdi. Onda ártúrli halyqaralyq elshilikter men donor uıymdar bilim granttaryn usyndy.
14 jyl buryn (2001) Respýblıka táýelsizdiginiń 10 jyldyǵyna arnalǵan Qazaqstan kásipkerleriniń forýmy ótti.
13 jyl buryn (2002) ıÝNESKO sheńberinde atap ótiletin ejelgi Uly Jibek joly boıyndaǵy mádenıet pen ǵylym órkendegen kóne Tarazdyń 2000 jyldyǵyna arnalǵan merekelik sharalar bastaldy. Ortalyq alańda Báıdibek Qarashaulynyń úlken eskertkishi ashylyp, Murajaı men Taraz ýnıversıteti janynan sáýlet óneriniń sońǵy jetistikteri úlgisimen salynǵan Muhammed Qaıdar Dýlatı atyndaǵy Jastar saraıy paıdalanýǵa berildi. Burynǵy Hımıkter saraıy jańǵyrtylyp, Balasaǵun atyndaǵy saraı bolyp qaıta ashyldy. Osy kúni qoıylǵan teatrlandyrylǵan kóriniske qalanyń 6 myńnan astam ónerpazdary qatysty.
12 jyl buryn (2003) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaev Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetine ulttyq mártebe berý týraly Jarlyqqa qol qoıdy. Búgingi tańda ýnıversıtettiń 10 fakýltetinde 63 mamandyq boıynsha kadrlar daıarlanyp, 14 myńnan astam stýdent, 650 aspırant, doktoranttar jáne ǵylymı izdenýshiler dáris alady. 63 kafedrada 1100 oqytýshy, onyń 226-y ǵylym doktory, professory, 550-i ǵylym kandıdattary men dotsentter.
10 jyl buryn (2005) Atyraý munaı óndeýshi zaýytynyń esimi ǵalamsharǵa berildi.
«Ros Astro» aspan deneler tizimdemesinde Atyraýdyń munaı óndeýshi zaýytynyń esimi Bıkesh shoqjuldyzynyń toǵyzynshy kólemindegi juldyzǵa berildi. Galaktıkalyq koordınattar boıynsha ol Kúnnen 281 jaryq jyl uzyndyǵynda ornalasqan. Halyqaralyq nómiri - FE 095-259.
9 jyl buryn (2006) Londondaǵy tanymal kontsert zaldarynyń biri - Barbıkan-Hollda Qazaqstan Elshiliginiń uıymdastyrýymen jáne qarjylaı qoldaýymen Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy Stýdenttik sımfonııalyq orkestriniń kontserti ótti.
8 jyl buryn (2007) Elbasy Nursultan Nazarbaev Nıý-Iorktegi BUU shtab-páterinde Azamattyq jáne saıası quqyqtar jónindegi halyqaralyq paktiniń, sondaı-aq Zorlyq pen zombylyqqa jáne basqa da aýyr, adamgershilikpen syıyspaıtyn nemese kemsitý túrindegi jazalaýlarǵa qarsy Konventsııanyń fakýltatıvti hattamalaryna qol qoıdy.
Azamattyq jáne saıası quqyqtar jónindegi halyqaralyq kelisim 1996 jyly Bas Assambleıanyń qararymen qabyldanǵan bolatyn. Onyń fakýltatıvti hattamasy BUU-nyń Adam quqyqtary jónindegi komıtettiń quzyreti salalaryn anyqtaıdy. Zorlyq pen zombylyqqa jáne basqa da aýyr, adamgershilikpen syıyspaıtyn nemese kemsitý túrindegi jazalaýlarǵa qarsy Konventsııa 1984 jyly qabyldandy. Onyń fakýltatıvti hattamasy BUU sarapshylaryna Konventsııanyń qatysýshy-elderindegi túrmeler men tergeý oqshaýlandyrý oryndarynda bolý múmkindigin berip, zorlyq-zombylyqtardy boldyrmaýǵa baǵyttalǵan ulttyq tetikterdi qurýǵa shaqyrady.
4 jyl buryn (2011) Qyrǵyzstannyń belgili ǵalymy Maqsut Sartbaev Dúnıejúzilik qazaqtar qaýymdastyǵyna otbasylyq ǵylymı eńbegin berdi.
4 jyl buryn (2011) Qazaqstannyń «Mádenıet» alǵashqy mádenı-aǵartý telearnasy kórsetile bastady
3 jyl buryn (2012) Sh. Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» AQ shyǵarǵan «Ańshy bala» kınokartınasy Anapada ótken «Kınoshok-2012» TMD, Latvııa, Lıtva, Estonııa elderiniń XXI ashyq kıno festıvaliniń aıasynda «KınoMalyShok» baıqaýynyń úzdik fılmi atandy
2 jyl buryn (2013) ońtústik astanada «Teatr dámhanasynda» «Habar» agenttigi men «El Arna» telearnasynyń jańa jobasy «Kún saqshylary» komedııalyq-mıstıkalyq serıalynyń tusaýkeseri ótti.
2 jyl buryn (2013) Almatyda Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-de belgili ǵalym-ekonomıst jáne qoǵam qaıratkeriniń ómiri men qyzmetine arnalǵan «Ónegeli ómir» serııasynan «Saǵyndyq Satybaldın» kitaby tanystyryldy.
Bir jyl buryn (2014) «Qaırat» klýbynyń jasóspirimder akademııasy otandyq fýtboldyń ańyzyna aınalǵan Tımýr Segizbaevtiń esimin aldy.
KSRO sport sheberi, Qazaq SRO, QR eńbek sińirgen bapkeri T. Segizbaev jas qaırattyqtarǵa sóılegen sózinde óz eliniń naǵyz patrıoty bolýdy tiledi.
55 jyl buryn (1960) Fıdel Kastro 4 saǵat 29 mınýtqa sozylǵan BUU tarıhyndaǵy eń uzaq baıandama oqydy.
ESІMDER
110 jyl buryn (1905-1975) ólketanýshy, Qazaqstannyń halyq aǵartý isiniń ozaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen muǵalimi ZARIPOV Ǵumar dúnıege keldi.
Qazirgi Batys Qazaqstan oblysynda (burynǵy Bókeı ordasy) týǵan. Almaty pedagogıkalyq ýchılışesin, Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen.
Týǵan aýylyndaǵy mektepte muǵalim bolǵan. Jergilikti, respýblıkalyq merzimdi baspasóz betterine maqalalar jazyp turǵan. Ólkeni aralap, aýyz ádebıeti nusqalaryn, Orda týraly tarıhı derekterdi jınaǵan. Onyń ólketanýshylyq eńbekteri negizinde «Keńes ókimeti úshin kúreste» kitaby jaryq kórgen. 1954 jyly Almatyda ótken respýblıkalyq pedagogıkalyq oqýda onyń «8-10 klastarda kórkem ádebıet shyǵarmalaryn taldaý» atty baıandamasy 1-dárejeli syılyqqa ıe bolǵan. Sondaı-aq óleń, kórkem áńgime, ádebı syn jazǵan.
«Qurmet belgisi», Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
107 jyl buryn aqyn JAROKOV Taır (1908-1965) dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Jánibek aýdanynda týǵan. Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetin, Lenıngradtyń tarıh, fılosofııa jáne ádebıet ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1932-1942 jyldary jańadan qurylǵan Qazaqstan Jazýshylar odaǵy uıymdastyrý komıtetiniń hatshysy, «Qazaq ádebıeti» gazeti redaktorynyń orynbasary, halyq aqyny J.Jabaevtyń ádebı hatshysy qyzmetterin atqarǵan. 1946-1965 jyldary Qazaqstan Jazýshylar odaǵy men Qazaqtyń memlekettik kórkem ádebıet baspasynda (qazirgi «Jazýshy» baspasy) jaýapty qyzmette bolǵan. Aqynnyń alǵashqy óleńder jınaǵy 1932 jyly «Juldyz jaryǵy» degen atpen basylyp shyqqan. Ár jyldarda «Nefstan», «Kommýnızm tańynda», «Motor jyry», «Kún til qatty», «Muz tutqyny», «Tasqyn», «Otan daýysy», «Naryn», «Tastaǵy jazý», «Sovet suńqarlary», «Baqyt jyrlary», «Japandy orman jańǵyrtty», «Koster basynda», «Qyrda týǵan qurysh», «Jyr qanaty», «Qumdaǵy daýyl», «Taý jyrlaıdy», «Teńiz balasy», «Tasqynǵa tosqyn» atty kitaptary jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda A.Pýshkınniń «Tsygandar», «Kavkaz tutqyny», «Kolomnadaǵy kishkene úı», «Aǵaıyndy qaraqshylar», M.Lermontovtyń «Cherkester», Grıboedovtyń «Aqyldyń azaby», M.Alıgerdiń «Zoıa», t.b. týyndylaryn qazaq tiline tárjimalaǵan.
Birneshe ordenmen marapattalǵan.
57 jyl buryn (1958) aqyn, Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet qaıratkeri, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi BEKTEMІROVA Marfýǵa dúnıege kelgen.
Aqmola oblysynyń Eńbekshilder aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin syrttaı oqyp bitirgen. Ýálıhanov, Zerendi aýdandyq jáne oblystyq «Kókshetaý pravdasy» gazetterinde, Qostanaı oblystyq radıosynda tilshi jáne Qostanaı oblystyq ákimshiliginde qyzmet atqarǵan. Respýblıkalyq «Ana tili» gazetiniń Qostanaı oblysy boıynsha menshikti tilshisi bolǵan. Qazir Qazaqstan Jazýshylar odaǵy Qostanaı oblystyq fılıalynyń dırektory jáne balalar men jasóspirimderge arnalǵan oblystyq «Jas ulan» gazetiniń redaktory qyzmetin atqarady. Aqynnyń óleńderi «Jyr táńiri», «Tyń tynysy», «Kóńil áýenderi», «Arman qanatynda» jáne «Qarlyǵash» atty ujymdyq jınaqtarǵa engen. Sondaı-aq «Janary jáýdir dúnıe», «Aıdynym meniń», «Ǵashyq júrek», «Eńlik gúl» atty jeke jyr jınaqtary jaryq kórgen. Aqyn respýblıkalyq «Jiger» festıvali men Abaıdyń 150 jyldyǵyna arnalǵan jyr músháırasynda júldeger atanǵan.
16 6 jyl buryn (1849-1936) orystyń fızıolog-ǵalymy, Nobel syılyǵynyń laýreaty, joǵarǵy júıke qyzmeti týraly ilimdi jasaýshy PAVLOV Ivan Petrovıch dúnıege keldi. 14 1 jyl buryn (1874-1940) amerıkan fotografy HAIN Lıýıs dúnıege keldi. 12 8 jyl buryn (1887-1979) aǵylshyn ǵalymy, ınjeer jáne ónertapqysh Barns ÝOLLES dúnıege keldi. 8 1 jyl buryn (1934) keńestik jáne reseı teatr jáne kıno akteri, KSRO halyq ártisi BASILAShVILI Oleg Valerıanovıch dúnıege keldi.