25 jeltoqsan. Tulǵalar týǵan kún
Búgin, 25 jeltoqsan kúni tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? Kazinform oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.
ESІMDER
63 jyl buryn (1960) – «QMG Injınırıng» óndiris boıynsha bas dırektorynyń birinshi orynbasary, memleket jáne saıası qaıratker Mahambet Joldasqalıuly DOSMUHAMBETOV dúnıege keldi.
Atyraý oblysynda týǵan. 1983 jyly I.M. Gýbkın atyndaǵy Máskeý munaı-hımııa jáne gaz ónerkásibi ınstıtýtyn «Geologııa jáne munaı-gaz ken oryndaryn barlaý» mamandyǵy boıynsha bitirgen, 2016 jyly Qazaq memlekettik zań ýnıversıteti, iskerlik ákimshilik magıstri bolǵan.
Eńbek jolyn 1983 jyly «Embimunaı» birlestiginiń Balyqshy barlaý burǵylaý basqarmasynyń geologi retinde bastaǵan. Túrli jyldary «Mańǵystaýmunaıgaz» AQ-da bas geolog, geologııa jáne geofızıka boıynsha bas dırektordyń orynbasary, geologııa jáne óńdeý boıynsha bas dırektordyń orynbasary, bas dırektordyń birinshi orynbasary – basqarma múshesi bolǵan. Sońǵy jyldary «Embimunaıgaz» AQ bas dırektory (basqarma tóraǵasy), «QazMunaıGaz» UK AQ geologııa boıynsha basqarýshy dırektory – bas geolog, iri jobalar boıynsha basqarma tóraǵasynyń orynbasary jáne iri operatsııalyq emes aktıvter jáne teńiz jobalary boıynsha bas vıtse-prezıdenti laýazymdaryn atqarǵan. 2016-2019 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka mınıstriniń birinshi orynbasary qyzmetin atqardy. 2019-2022 jyldary Atyraý oblysy ákimi boldy.
Qazirgi qyzmetin 2023 jylǵy aqpan aıynan atqaryp keledi. «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» medalimen marapattalǵan.
51 jyl buryn (1972) Qyzylorda oblysy ákiminiń orynbasary Meırambek Zınabdınuly ShERMAǴANBET dúnıege keldi.
Qorqyt Ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetin «Tarıh», «Ekonomıka», Qoja Ahmet ıAssaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-túrik ýnıversıtetin «Quqyqtaný» mamandyqtary boıynsha bitirgen. Pedagogıka ǵylymdarynyń kandıdaty.
Eńbek jolyn 1994 jyly Jańaqorǵan aýdanyndaǵy №239 orta mektebiniń tarıh pániniń muǵalimi bolyp bastaǵan. 1995-2004 jyldary mektep dırektorynyń tárbıe isi jónindegi orynbasary, Jańaqorǵan aýdany ákimi apparatynyń bólim basshysy, apparat basshysy laýazymdarynda eńbek etti.
2004-2016 jyldary Qyzylorda oblysy ákimi apparaty basshysynyń orynbasary, oblystyq bilim berý, tilderdi damytý jónindegi basqarmalarynyń basshysy, Qyzylorda oblysy boıynsha bilim salasyndaǵy baqylaý departamentiniń basshysy jaýapty qyzmetterin atqarǵan. 2016-2021 jyldary Aqtóbe oblysy Qobda aýdanynyń ákimi, Aqtóbe oblysy ákiminiń orynbasary bolǵan. 2022-2023 jyldary Qyzylorda oblystyq bilim basqarmasynyń basshysy boldy. 2023 jylǵy shilde aıynan qazirgi qyzmetin atqaryp keledi.
51 jyl buryn (1972) Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Májilisiniń Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń múshesi Ádil Orynbasaruly JUBANOV dúnıege keldi.
Atyraý oblysy, Mahambet aýdany, Sarytoǵaı aýylynda týǵan.
«Kaınar» Ýnıversıtetin quqyqtaný, zańger mamandyǵy boıynsha, Memlekettik Atyraý munaı jáne gaz ınstıtýtyn ónerkásiptik jáne azamattyq qurylys, qurylysshy ınjener mamandyǵy boıynsha bitirgen.
Eńbek joly: 1992–1993 jyldary Atyraý oblysy Mahambet birikken aýdandyq áskerı komıssarıaty, QR Respýblıkalyq gvardııanyń serjanty, 1994–1995 jyldary «ATMA áýejaı Atyraý jáne tasymaldaý» AQ-da kelisim-shart boıynsha kúzetshi, 1995 jyly «ATMA áýejaı Atyraý jáne tasymaldaý» AQ UQK kúzetshige aýystyrylǵan. 1995–1996 jyldary «Irbıs-Mýnaı» AQ-da menedjer- deklarant, 1996–1997 jyldary «Irbıs-Mýnaı» AQ dúken meńgerýshisine aýystyrylǵan. 1997–1998 jyldary «Irbıs-Mýnaı» AQ 4 razrıad slesarge aýystyrylǵan. 1998–1999 jyldary «Eńbek» JShS-i óndiris jónindegi basshysy, 2000–2010 jyldary «Atyraýstroımontajservıs» JShS-i bas dırektory qyzmetterin atqarǵan. 2003–2007 jyldary Atyraý qalalyq máslıhatynyń ІІІ shaqyrylym depýtaty, 2010–2020 jyldary «BatysAlıansStroı» JShS-i Bas dırektory, 2012–2016 jyldary Atyraý oblystyq máslıhatynyń V shaqyrylym depýtaty, 2016–2021 jyldary Atyraý oblystyq máslıhatynyń VI shaqyrylym depýtaty, 2021 jyly Atyraý oblystyq máslıhatynyń VII shaqyrylym depýtaty, 2022 jyly «BatysAlıansStroı» JShS-i Bas dırektordyń keńesshisi boldy. 2022–2023 jyldary «BatysAlıansStroı» JShS-i Bas dırektory laýazymyn atqardy. 2023 jylǵy naýryzdan - VIII saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty.
«Eńbek Dańqy» (2020 j.), «Qurmet» (2014 j.) ordenderimen, «Halyq alǵysy» (2020 j.), «Qazaqstan máslıhattaryna 20 jyl» medaldarymen marapattalǵan. 2023 jylǵy naýryz aıynan qazirgi qyzmetin atqaryp keledi.
48 jyl buryn (1975) QR aqparat jáne qoǵamdyq damý vıtse-mınıstri Danııar Ramazanuly QADYROV dúnıege keldi.
Almaty qalasynda dúnıege kelgen. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıtetin bitirgen.
Eńbek jolyn 1999 jyly QR Mádenıet mınıstrliginiń Buqaralyq aqparat quraldary departamentiniń jetekshi mamany qyzmetinen bastaǵan. 2000-2004 jyldary QR Mádenıet mınıstrliginiń qurylymynda túrli laýazymdar atqarǵan. 2004-2005 jyldary QR BǴM Jastar saıasaty departamenti dırektorynyń orynbasary, jastar jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasynyń basshysy, 2005-2007 jyldary Stepnogorsk qalasy ákiminiń orynbasary, 2007 jyly QR Prezıdenti Ákimshiliginiń Memlekettik baqylaý jáne uıymdastyrý jumysy bóliminiń sektor meńgerýshisi boldy. 2007-2013 jyldary QR Mońǵolııadaǵy elshiliginiń keńesshi-ýákili, 2013-2015 jyldary QR Túrikmenstandaǵy elshiliginiń keńesshi-ýákili, 2015-2019 jyldary «QR teleradıo habarlaryn taratý operatorlary qaýymdastyǵy» ZTB atqarýshy dırektory, 2019-2022 jyldary QR Prezıdenti Ákimshiliginiń Ótinishterdi qaraýdy baqylaý bólimi meńgerýshisiniń orynbasary boldy.
40 jyl buryn (1983) Jambyl oblysy boıynsha tekserý komıssııasynyń tóraǵasy Rýslan Qasqyrbekuly MELDEBEKOV dúnıege keldi.
Taraz qalasynda týǵan.
M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıtetinde «Standarttaý, sertıfıkatsııa jáne metrologııa» mamandyǵy boıynsha, «Taraz» ınstıtýtynda «Ekonomıka» mamandyǵy boıynsha, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasynyń magıstratýrasynda Memlekettik jáne jergilikti basqarý mamandyǵy boıynsha bilim alǵan. 2016 jyly Sertıfıkattaý jónindegi ulttyq komıssııa sheshimimen «Memlekettik aýdıtor» biliktiligin ıelendi.
Eńbek jolyn 2006 jyly Jambyl oblysy ákimdiginiń Memsanepıdqadaǵalaý departamentiniń Taraz qalasy boıynsha aýmaqtyq basqarmasynyń mamany laýazymynan bastady. 2007-2009 jyldary Jambyl oblysy balalardyń quqyqtaryn qorǵaý departamentiniń qorǵanshylyq jáne balalarǵa kómek kórsetý bóliminiń bas mamany bolyp jumys atqardy. 2009-2011 jyldary Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginde sarapshy, bas sarapshy, 2011-2019 jyldary Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıtetiniń bas sarapshysy, bas konsýltant - bas memlekettik baqylaýshysy, bas konsýltant-memlekettik aýdıtory, sektor meńgerýshisi bolyp eńbek etti. 2019-2020 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Іshki aýdıt departamenti dırektorynyń orynbasary, 2020-2022 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Іshki aýdıt departamenti dırektory qyzmetterin atqardy.
Qazirgi qyzmetin 2022 jylǵy qazan aıynan atqaryp keledi. Esep komıteti Tóraǵasynyń qurmet gramotasy, I-dárejeli «Memlekettik aýdıt jáne qarjylyq baqylaý salasynyń úzdigi» tósbelgisi, III-dárejeli «Qarjy saqshysy» medali, «Qazaqstan Táýelsizdigine 30 jyl» merekelik medalimen marapattalǵan.
134 jyl buryn (1889-1941) Alash qozǵalysynyń qaıratkeri, Túrkistan ólkesi halyqtarynyń azattyq kúresi jetekshileriniń biri, pýblıtsıst Mustafa ShOQAI dúnıege kelgen.
Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynda týǵan. Sulýtóbe stansasyndaǵy orys mektebinde bastaýysh bilim alǵan ol 1902 jyly Tashkenttegi gımnazııaǵa túsip, 1910 jyly úzdik bitirip shyǵady. Bolashaq qaıratker 1910 jyly Sankt-Peterbýrg ýnıversıtetiniń zań fakýltetine oqýǵa túsip, ony 1917 jyly bitiredi. Stýdent shaǵynan qoǵamdyq-saıası ómirge belsene aralasyp, túrki-musylman stýdent jastarynyń qozǵalysyna qatysady. 1917 jyly sáýirdiń 16-21-i aralyǵynda Tashkentte ótken Túrkistan ólkesi musylmandarynyń 1-shi sezine qatysyp, onyń tóralqasyna múshe bolyp saılandy. «Birlik týy» gazetiniń negizin qalap, onyń alǵashqy redaktory boldy. Túrkistan ólkesi jergilikti halqynyń múddesin qorǵaýdy maqsat etken qoǵamdyq-saıası uıymdardyń qyzmetin úılestirý úshin qurylǵan «Túrkistan ólkesi musylmandarynyń ortalyq keńesine» tóraǵalyq etti. Birinshi jalpyqazaq sezine qatysyp, Búkilreseılik quryltaı jınalysyna depýtattyqqa kandıdat retinde usynyldy. 1917 jyly Qazan tóńkerisinen keıin Tashkenttegi jumysshy-soldat depýtattar keńesi jergilikti halyqtyń ózin-ózi basqarý quqyǵyn moıyndaýdan bas tartyp, qarashanyń 15-22-inde ótken keńesterdiń 3-shi sezi qabyldaǵan «ólkedegi barlyq bılik eýropalyq násil ókilderinen kuralǵan Túrkistan Halyq komıssarlar keńesine kóshedi» degen qaýlysyn Mustafa Shoqaı naǵyz ádiletsizdik dep baǵalady. Ulttyq qoǵamdyq-saıası uıymdardy keńesterdiń qyryna alýyna baılanysty Mustafa Shoqaı jetekshilik etken «Túrkistan ólkesi musylmandarynyń ortalyq keńesi» Tashkentten Qoqanǵa kóship, onda ólke musylmandarynyń tótenshe sezin tez arada ótkizý isin qolǵa aldy. 1917 jyly qarashanyń 28-inde ótken Túrkistan ólkesi musylmandarynyń tótenshe 4-shi seziniń tóralqasyna basshylyq etti. Osy sezd sheshimimen qurylǵan Túrkistan (Qoqan) avtonomııasynyń 54 adamnan turatyn Ýaqytsha Halyq Keńesi quramyna saılandy jáne jańa Ýaqytsha úkimettiń Syrtqy ister mınıstri boldy. Ýaqytsha úkimetiniń tóraǵasy M.Tynyshbaev qyzmetinen ketkennen keıin onyń ornyna Mustafa Shoqaı saılandy. Ol sondaı-aq 1917 jyly jeltoqsanda Ekinshi jalpyqazaq sezine qatysyp, Alashorda quramyna saılandy. Sezd aıaqtalǵannan keıin Mustafa Shoqaı birtutas avtonomııa qurý máselesin qaraý úshin Syrdarııa qazaqtarynyń quryltaıyn shaqyrý týraly tıisti qaıratkerlerge jedelhat joldady. Onda: «Syrdarııa halqyna óz tarapymnan aıtarym, teginde Alash balasynyń basy qosylatyn kezi osy búgin. Aırylsaq, munan soń jurttyń basyn qosýymyz qıyn. Alash uranyna shappaıtyn qazaq balasy bolmas. Syrdarııa qazaǵy keshikpeı Alash týynyń astyna jınalar degen úmittemiz» delingen edi. Mustafa Shoqaıdyń Syrdarııa óńiri qazaqtaryn Alash avtonomııasyna qosý jolyndaǵy áreketi nátıjesiz bolǵan joq. 1918 jyldyń bas kezinde ótken Syrdarııa oblysy qazaqtarynyń sezi «Alashorda óz aldyna avtonomııa jarııalap, Túrkistan (Qoqan) avtonomııasymen odaq bolsa, Syrdarııa qazaqtary Túrkistan avtonomııasynan shyǵyp, Alash avtonomııasyna kiredi» degen qaýly qabyldady. Qoqan qalasyn bolshevıkter jaýlap alyp, Túrkistan (Qoqan) avtonomııasyn qulatýyna baılanysty Mustafa Shoqaı shet elge emıgratsııaǵa ketýge májbúr boldy. 1918 jyly mamyrda Shoqaı Aqtóbege, odan Ekaterınbýrgke jetti. Onda keńestik bılikke qarsy oppozıtsııa kúshtermen baılanys ornatyp, bolshevıkter ústemdigine qarsy kúres júrgizýdiń joldaryn qarastyrdy. Búkilreseılik Quryltaı jınalysynyń Samaradaǵy komıteti májilisterine qatysty. Osy komıtettiń uıymdastyrýymen 1918 jyly qyrkúıekte Chelıabınskide shaqyrylǵan sezge qatyspaq bolyp barǵanynda ózge delegattarmen birge Kolchak áskerleri tarapynan tutqynǵa alyndy. Sáti túsip, tutqynnan bosap shyqqan soń 1919 jyly kóktemde Mańǵystaý arqyly Bakýge, odan Tbılısıge keldi. Mustafa Shoqaı onda 1921 jylǵy aqpannyń 25-ine deıin bolyp, osetındik belgili qaıratker A.Tsalykovtyń redaktorlyǵymen shyǵatyn «Volnyı gorets» jáne Grýzııa menshevıkteriniń «Borba» gazetterinde istedi. 1920 jyly Tbılısıde ýkraındyqtarmen birlese otyryp «Na rýbeje» jýrnalyn shyǵarýdy jolǵa qoıyp, onyń redaktory qyzmetin atqardy. Sonymen birge ol «Shafaq» («Tańsári») gazetine bas redaktor boldy. Tbılısı qalasy Keńes ókimetiniń qolyna ótken soń Mustafa Shoqaı zaıybymen birge Túrkııada biraz aıaldap, sońynan Frantsııaǵa aýysty. Sheteldik emıgratsııa jyldarynda kóptegen qıynshylyqtardy jeńe otyryp, ol keń aýqymdy, tereń mazmundy saıası kúres júrgizdi. A. Kerenskııdiń «Dnı» jáne P. Mılıýkovtyń «Poslednıe novostı» gazetterinde qyzmet etti. 1927 jyldan Zákı Ýálıdı Toǵannyń redaktorlyǵymen Parıjde shyǵyp turǵan «Ienı Túrkistan» jýrnalyna atsalysyp, «Týrkestan mıllı bırlıgı» («Túrkistan ulttyq birligi») uıymyna jetekshilik etti. 1929 jyly «ıAsh Túrkistan» (Jas Túrkistan) jýrnalyn shyǵardy. Emıgratsııada júrgen túrki-musylman halyqtarynyń Á. Topchıbashev jáne G. Ishakı sekildi ókilderimen jıi aralasyp, pikirles boldy. Olardy Reseıdegi túrki-musylman halyqtaryn azattyqqa jetkizýde kúsh biriktire áreket etýge úndedi. 1940 jyly Parıjge nemis áskeri kirgende, Mustafa Shoqaı tutqynǵa alynyp, birneshe aı kontslagerde otyryp shyǵady. Kóp uzamaı Mustafa Shoqaı Berlındegi «Vıktorııa» aýrýhanasynda kúmándi jaǵdaıda kóz jumyp, qaladaǵy musylmandar zıratyna jerlendi. Frantsııanyń Nojan-sıýr-Marn (Val-de-Marn departamenti) qalasynda qazaq ult ókilderiniń qatysýymen eskertkish taqta ornatylǵan. Almaty qalasynda Mustafa Shoqaı esimimen atalatyn kóshe bar. Qyzylorda qalasyndaǵy Ekologııa ýnıversıtetine Mustafa Shoqaı esimi berilgen. Qaıratkerdiń týǵan aýylyna eskertkishi qoıylǵan.
115 jyl buryn (1908-1974) jazýshy, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty Hamza Ihsanuly ESENJANOV dúnıege kelgen.
Batys Qazaqstan oblysynyń Aqjaıyq aýdanynda týǵan. Almaty zootehnıkalyq-maldárigerlik tehnıkýmyn, Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Lenıngradtaǵy (qazirgi Sankt-Peterbýrg) Memlekettik ónertaný ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
1932-1937 jyldary Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń jaýapty hatshysy, KSRO Ǵylym akademııasynyń Qazaq fılıaly ádebıet pen folklor sektorynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqardy. 1937 jyldan Qazaq memlekettik fılarmonııasynyń, keıin Qazaq opera jáne balet teatrynyń dırektory qyzmetin atqara júrip, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynda orys ádebıeti tarıhynan sabaq berdi. HH ǵasyrdyń 30-shy jyldary respýblıkalyq basylymdarda qalamgerdiń «Óleńtiniń jaǵasynda», «Qyzyl qumaq», «Kúshke – kúsh» sııaqty áńgimeleri men «Jer sharynda» atty pesasy jarııalandy. 1938 jyly jalǵan saıası aıyp taǵylyp, 20 jylǵa jýyq ýaqyt stalındik qýǵyn-súrginniń zardabyn tartty. Elge oralǵan soń, 1956 jyldan ónimdi shyǵarmashylyq eńbek jolyn bastady.
Jazýshynyń basty shyǵarmasy – «Aq Jaıyq» trılogııasy. Bul úlken eńbekte jazýshy Batys Qazaqstan óńirindegi Keńes ókimetiniń qalaı ornaǵanyn sýretteıdi. 1963 jyly trılogııanyń zańdy jalǵasy bolyp tabylatyn «Kóp jyl ótken soń», al 1970 jyly «Aǵaıyndy Júnisovter» romandaryn jazdy. Jazýshy ómiriniń sońǵy jyldary «Qart qazaq», «Jaıyn ilerde», «Jar», t.b. áńgime, ocherk, ádebı-syn maqalalar jazdy. 1978-1981 jyldary jazýshynyń 6 tomdyq shyǵarmalar jınaǵy jaryq kórdi. Jazýshy kórkem aýdarma salasynda da ónimdi eńbek etip, M. Sholohovtyń «Tynyq Don» romanynyń 1-shi jáne 4-shi kitaptaryn, I. Týrgenevtiń «Rýdın», I. Shýhovtyń «Óshpendilik» romandaryn, A. Pýshkınniń «Dýbrovskıı» povesin, t.b. shyǵarmalardy qazaq tiline aýdardy. Sonymen qatar bastaýysh, orta mektepter úshin oqýlyqtar jazdy. Oral qalasyndaǵy oblystyq balalar men jasóspirimder kitaphanasyna qalamgerdiń esimi berilgen.
84 jyl buryn (1939-2014) qazaqtyń aqyn qyzy, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstan Respýblıkasynyń halyq jazýshysy Farıza Ońǵarsynqyzy OŃǴARSYNOVA dúnıege kelgen.
Atyraý oblysynda týǵan. Atyraý memlekettik pedagogıka ınstıtýtyn bitirgen.
Aýyldyq mekteptiń muǵalimi qyzmetin atqarǵan. 1966-1969 jyldary «Kommýnıstik eńbek» oblystyq gazetiniń ádebı qyzmetkeri, 1969-1977 jyldary «Lenınshil jas» («Jas Alash») gazetiniń Atyraý, Aqtóbe, Oral oblystary boıynsha menshikti tilshisi, «Qazaqstan pıoneri» gazetiniń redaktory boldy. 1978 jyly «Pıoner» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetin atqardy.
Alǵashqy kitaby «Sandýǵash» 1967 jyly jaryq kórgen. «Melodııa», «Bespokoınaıa pora», «Gordoe pokolenıe», «Kógershinderim», «Trevogı», «Ojıdanıe solntsa», «Ozarenıe» jyr jınaqtarynyń, «Bıiktik» ocherkter jınaqtarynyń, «Bizdiń Kámshat» povesiniń, Á. Tájibaev, M. Maqataev, chılı aqyny Pablo Nerýdanyń shyǵarmashylyqtary týraly ádebı-syn maqalalardyń avtory. S. Vangelıdiń «Prıklıýchenııa Gýgýtse», «Dedýshkın mınıstr» balalarǵa arnalǵan povesterin, S. Kapýtıkıannyń, E. Evtýshenkonyń, R. Kazakovanyń, arab aqyny Ábdýrahman ál-Hamısıdiń óleńderin, P. Nerýdanyń kitaptaryn qazaqsha tárjimalaǵan. Aqynnyń kóptegen shyǵarmasy shet tilderge aýdarylǵan.
Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń birinshi jáne ekinshi shaqyrylymynyń depýtaty boldy. «Qurmet belgisi», «Parasat» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
