25 ShІLDE. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
25 shilde, JUMA
Orys akteri, aqyn, á nsh i -kompozıtor Vladımır Vysotskııdi (1938-1980) eske alý kúni.
Týnıste Respýblıka kúni. 1957 jyldyń 25 shildesinde elde beı Mýhammed-Lamınniń monarhııasynyń aıaqtalǵandyǵy jáne Týnıs Respýblıkasynyń qurylǵandyǵy jarııalandy.
Kosta-Rıkada Gýanakasta kúni. 1814 jyldyń 25 shildesi kúni Nıkaragýaǵa tıesili bolyp kelgen Gýanakaste provıntsııasy Kosto-Rıkaǵa ózdigimen qosyldy.
Belarýs Respýblıkasynda Órtke qarsy qyzmet kúni.
ESTE QALAR OQIǴALAR
10 9 jyl buryn (1905) Qoıandy jármeńkesine jınalǵandar patshanyń otarshyldyq zorlyǵyna qarsy petıtsııa qabyldady. Reseı Mınıstrler keńesi tóraǵasyna joldanǵan bul petıtsııada qazaq jerine orys sharýalarynyń qonys aýdarýyn toqtatý, qazaqtar úshin jeke basqarýdy uıymdastyrý, tsenzýrany joıý, qazaq tilinde is júrgizýdi resmı engizý, Memlekettik dýmany shaqyrý jobalaryn ázirleý jónindegi keńes jumysyna qazaq delegattaryn qatystyrý sııaqty talaptaryn qoıdy.
10 9 jyl buryn (1905) Tashkent-Orynbor temir jolynyń soltústik telimi paıdalanýǵa berildi.
8 2 jyl buryn (1932) Qazaq KSR ǴA-nyń Ortalyq ǵylymı kitaphanasy quryldy.
5 7 jyl buryn (1957) Qazaq KSR ǴA Fızıkalyq-tehnıkalyq ınstıtýtynyń negizinde ıAdrolyq fızıka ınstıtýty quryldy. Instıtýttyń qurylý maqsaty - ıadrolyq fızıka salasyndaǵy fızıkalyq jáne qoldanbaly ǵylymı zertteýlerdi damytý qajettiligi jáne aýyl sharýashylyǵynyń túrli salalarynda atom energııasyn qoldaný, joǵary sapaly mamandardy daıyndaý boldy. Instıtýtty uıymdastyrýshylar - Qazaq KSR ǴA-nyń prezıdenti, akademık Q.Sátbaev jáne KSRO ǴA-nyń akademıgi I.Kýrchatov boldy.
9 jyl buryn (2005) Pavlodar oblysynyń Sharbaqty aýdanynda pavlodarlyq Musylman-áıelderdiń birlestigi bólimshesi quryldy.
Pavlodarlyq musylman-áıelderdiń birlestigi 17 jyl buryn qurylǵan. Birlestik músheleri qazaqtyń salt-dástúrlerin qaıta jańǵyrtyp, ulttyq shyǵarmashylyqty nasıhattaıdy, Qazaqstan halyqtarynyń kishi assambleıasy jumystaryna qatysady.
7 jyl buryn (2007) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev sybaılas jemqorlyqpen kúresti jetildirýge, onyń kórinisterine jaýapkershilikti kúsheıtýge, onyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan mehanızmderdi engizýge baǵyttalǵan «Sybaılas jemqorlyqpen kúresti jetildirý máseleleri jóninde Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
7 jyl buryn (2007) Qazaqstanda «Halyq batyry» respýblıkalyq syılyǵy bekitildi.
«Halyq qaharman» syılyǵy qoǵamǵa, Qazaqstan halqyna qyzmet etken joǵary jetistigi úshin beriledi jáne ol memlekettik nemese saıası syılyqqa jatpaıdy. Qazaqstannyń áleýmettik jáne qoǵam ómirine aralasyp óziniń úlesin qosqan árbir azamat, kommertsııalyq jáne kommertsııalyq emes uıymdar onyń ıegeri bola alady. Al saıasatkerler, saıası partııalar men qozǵalystar onyń ıegeri bola almaıdy.
5 jyl buryn (2009) Almatynyń Túrkisib aýdanynda jańa tigin fabrıkasy ashyldy.
Fabrıkanyń negizgi ónimi - barıt kontsentratyna arnalǵan qaptar shyǵarý. Barıt menshikti salmaǵy aýyr mıneral bolǵandyqtan, oǵan standarttyq normalarǵa sáıkes keletin qap kerek.
87 5 jyl buryn (1139) Portýgalııa grafy І Alfons ózin korol dep jarııalady. Portýgalııa koroldik boldy.
44 7 jyl buryn (1567) Karakas qalasynyń negizi qalandy.
200 jyl buryn (1814) aǵylshyn ónertapqyshy Dj.Stıvenson parovozdy alǵash ret synaqtan ótkizdi.
9 1 jyl buryn (1923) Karelııalyq eńbek kommýnasy (avtonomdy oblystyq birlestigi) RSFSR quramyndaǵy Karelııa avtonomdy respýblıkasy dárejesin aldy.
6 2 jyl buryn (1952) AQSh Kongresi Pýerto-Rıkony «óz erkimen qosylǵan memleket» dep jarııalady.
4 1 jyl buryn (1973) Baıqońyr ǵarysh aılaǵynan KSRO-nyń planetaaralyq Mars-5 stansysy ushyryldy.
3 6 jyl buryn (1978) Anglııanyń Oldhem qalasynda probırkada uryqtandyrylǵan alǵashqy bala dúnıege keldi.
30 jyl buryn (1984) keńes ǵaryshkeri Svetlana Savıtskaıa áıel ǵaryshkerler arasynan tuńǵysh ret ashyq áýe keńistigine shyqty.
ESІMDER
89 jyl buryn (1925-1993) qazaqtyń sýretshisi, professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri KENBAEV Moldahmet Syzdyquly dúnıege keldi.
Qyzylorda qalasynda týǵan. V.Gogol atyndaǵy Almaty kórkemsýret ýchılışesin, V.Sýrıkov atyndaǵy Máskeý memlekettik kórkemsýret ınstıtýtyn bitirgen.
V.I.Lenın atyndaǵy Qazaq memlekettik polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń (Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtet) sáýlet-qurylys fakýltetiniń, Almaty sáýlet-qurylys ınstıtýtynyń professory qyzmetterin atqarǵan.
«Asaýdy ustaý», «Áńgime», «Qoıshynyń áni» kartınalardyń avtory. Shyǵarmalary Máskeýdegi memlekettik Tretıakov galereıasynyń qorynda jáne Á.Qasteev atyndaǵy Memlekettik óner murajaıynda saqtalǵan.
«Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan.
88 jyl buryn (1926-2009) memleket qaıratkeri, Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen qurylysshysy MÝSIN Qorǵan Nurhanuly dúnıege keldi.
Reseı Federatsııasynda týǵan. Tashkent ırrıgatsııa jáne melıoratsııa ınstıtýtyn bitirgen. Orta Azııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda ǵylymı qyzmetker bolyp jumys istegen. 1959-1961 jyldary - «Qazburǵylaısýqurylys» tresiniń bastyǵy. 1961-1965 jyldary - Almaty oblystyq sýǵarý júıeleri basqarmasynyń bastyǵy. 1965-1966 jyldary - «Almatyoblyssýqurylys» tresiniń bastyǵy. 1966-1970 jyldary - Qazaq KSR Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń birinshi orynbasary, orynbasary. 1970-1985 jyldary - Qazaq KSR Aýyl sharýashylyǵy mınıstri. 1985-1987 jyldary - Qazaq KSR Memlekettik agroónerkásip tóraǵasynyń orynbasary - Qazaq KSR mınıstri. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi 8, 11-shaqyrylymdarynyń depýtaty bolǵan.
Qazan Revolıýtsııasy, Eńbek Qyzyl Tý, Halyqtar dostyǵy, ekinshi dárejeli Uly Otan soǵysy, «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen, Qurmet gramotalarymen marapattalǵan.
8 4 jyl buryn (1930-2002) ǵalym, ádebıet zertteýshisi, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq akademııasynyń akademıgi, Qazaq KSR Halyq aǵartý isiniń ozaty, Qazaqstan Ǵylym akademııasy Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy syılyǵynyń laýreaty SÁTBAEVA Shámshııabaný Qanyshqyzy dúnıege keldi.
Qazirgi Pavlodar oblysy Baıanaýyl aýdany Qanysh Sátbaev atyndaǵy aýylda týǵan. Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn (Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti), M.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen.
1954-1965 jyldary - Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy, dotsenti. 1965-2002 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy ǵylym akademııasynyń Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri qyzmetterin atqarǵan.
Negizgi ǵylymı eńbekteri ádebıettiń kórkemdik damý tarıhyna, zańdylyqtaryna, ádebıetter baılanystaryn zertteýge arnalǵan. «Orta Azııa jáne Qazaqstan ádebıetiniń tarıhy» basylymyndaǵy qazaq ádebıeti bólimin ázirleýge qatysqan. «XIX jáne XX ǵasyrdyń birinshi jartysyndaǵy qazaq-eýropa ádebı baılanystary», «Ádebı baılanystar», «Qazaq ádebıeti men Shyǵys» taǵy basqa monografııalarynyń, 9-10 orys synyptary úshin «Qazaq ádebıeti» jáne Qazaqstannyń joǵary oqý oryndarynyń fılologııa fakýlteti orys bólimderine arnalǵan «Qazaq ádebıeti» oqýlyqtarynyń avtory. «Órnekti óris», «Lev Tolstoı Qazaqstanda», «Ádebıet mereıi», «Dostyq dastandary», «Shoqan Ýálıhanov», «Sáýleli áýlet», «Ýaqyt shýaǵy», «Kazahskaıa lıteratýra ı Vostok», «Shakarım Kýdaıberdıev», «Sh.Ýalıhanov ı rýsskaıa lıteratýra, «Svet ochaga», «Ábikeı Sátbaev», « Ár jyldardan», «Urpaq syry» atty kitaptary jaryq kórgen.
80 jyl buryn (1934) ekonomıka ǵylymynyń kandıdaty, Qazaqstan Respýblıkasy Injenerlik akademııasynyń korrespondent múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qurylysshysy BEISENOV Oraz Maqauly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. Qazaq KSR Aýyr ındýstrııa kásiporyndary qurylysy mınıstriniń orynbasary - «Basalmatyqurylys» tresiniń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. 1977-1984 jyldary - Qazaq KSR Aýyr ındýstrııa kásiporyndary qurylysy mınıstriniń orynbasary, birinshi orynbasary. 1984-1988 jyldary - Qazaq KSR Qurylys materıaldary ónerkásibi mınıstri. 1988-1989 jyldary - Qazaq KSR Memlekettik qurylys komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 1989-1991 jyldary - KSRO Ónerkásip qurylysy bankiniń Qazaq respýblıkalyq banki basqarmasynyń tóraǵasy. 1991-1993 jyldary «Turanbanki» basqarmasynyń tóraǵasy qyzmetin atqarǵan.
«Eńbek Qyzyl Tý», «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
5 8 jyl buryn (1956) Qazaqstan Respýblıkasy Básekelestikti qorǵaý agenttigi (Monopolııaǵa qarsy agenttik) tóraǵasynyń orynbasary BAIMUQANOV Tımýr Sultanbekuly dúnıege keldi.
Almaty oblysy Eńbekshiqazaq aýdany Malovodnoe aýylynda týdy. Eńbek Qyzyl Tý ordendi Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirdi. Mamandyǵy boıynsha ekonomıst, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory ǵylymı dárejesi bar. Eńbek jolyn 1978 jyly bastady. Túrli jyldary Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynyń dekany, prorektory, Qazkonsaltıng ulttyq agenttiginiń prezıdenti, Qazaq ekonomıka jáne konsaltıng ýnıversıtetiniń birinshi prorektory, Shákárim atyndaǵy Semeı memlekettik ýnıversıtetiniń birinshi prorektory, T. Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıkalyq ýnıversıtetiniń prorektory boldy, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasynyń Qaýipsizdik Keńesi men Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstriniń Keńsesinde jumys istedi.
2012 jylǵy shildeden bastap Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlysymen Qazaqstan Respýblıkasy Básekelestikti qorǵaý agenttigi (Monopolııaǵa qarsy agenttik) tóraǵasynyń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy.
5 8 jyl buryn (1956) Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıteti Shekara qyzmetiniń dırektory JOLAMANOV Nurlan Aıtmanuly dúnıege keldi.
Orynbor oblysynda týǵan. Reseıdiń Orynbor joǵary áskerı basshylyq ýchılışesin, Qurlyq áskerleriniń áýe qorǵanysy áskerı akademııasyn, Reseı Federatsııasynyń Qarýly Kúshteriniń Bas Shtab áskerı akademııasyn bitirgen. 1978 - 86 j. Orta Azııa áskerı okrýginde zenıttik vzvod komandıri, batareıa komandıriniń orynbasary, batareıa komandıri, Keńes armııasynyń Ońtústik áskerleri tobynda batareıa komandıri qyzmetterin atqardy. 1989 - 1993 jyldary Keńes armııasynyń Batys áskerleri tobynda jeke zenıttik raketa polkiniń shtab bastyǵy, 1993 - 1998 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshterinde zenıttik raketa brıgadasy komandıri, Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri Áýe qorǵanysy áskerleri basqarmasynyń bastyǵy, 1998 - 2000 jyldary Áýe qorǵanysy áskerleriniń qolbasshysy, Qazaqstan Qarýly Kúshteri Joǵarǵy shekara komandalyq ýchılışesiniń bastyǵy, Qazaqstan Qarýly Kúshteri Bas shtaby bastyǵynyń orynbasary - áskerı-daıarlyq basqarmasynyń bastyǵy, Qazaqstan Qarýly Kúshteri Bas shtaby bastyǵynyń orynbasary qyzmetterinde boldy.
2002-2003 jyldary - Shyǵys áskerı okrýginiń áskerleri qolbasshysy.
2003-2004 jyldary - QR Qarýly Kúshteri Qurlyqtaǵy áskerler bas qolbasshysy. 2008 jyly - QR Qorǵanys mınıstrliginiń Shtab bastyqtary komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 2009-2010 jyldary - QR Qorǵanys mınıstriniń orynbasary. 2010-2013 jyldary QR Qorǵanys mınıstrligi Shtabtar bastyqtary komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy qańtardan beri. General-leıtenant. ІІ dárejeli «Dańq» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
4 9 jyl buryn (1965) Mańǵystaý oblysy Mańǵystaý aýdanynyń ákimi AITÝAROV Jarmaǵanbet Qaıyrmaǵanbetuly dúnıege keldi.
Mańǵyshlaq oblysy Mańǵystaý aýdanynyń Úshtaǵan aýylynda dúnıege keldi.
Atalǵan qyzmetinde 2012 jyldyń naýryzynan bastap.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl», «Mańǵystaý oblysyna 35 jyl» medaldarymen, Mańǵystaý oblysy ákiminiń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 2 1 jyl buryn (1993) aýyr atletıkadan álem jáne olımpıada chempıony, QR eńbek sińirgen sport sheberi (2009) ChINShANLO Zúlfııa Salaharqyzy dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. 2008 jyldan beri Aýyr atletıkadan QR ulttyq quramasynyń múshesi. 53 keli salmaq dárejesindegi álemniń aýyr atletıkadan eń jas chempıony. XVI Azııa oıyndarynyń kúmis júldegeri (2010). 2009 jyly álem chemıony boldy (Taıland). 2010 jyly Sıngapýrda jastar arasyndaǵy tuńǵysh Olımpıadalyq oıyndarda kúmis júldeger boldy. 2012 jyly 29 shildede Zúlfııa Londondaǵy Olımpıadalyq oıyndarda altyn medaldi jeńip alyp, chempıon atandy.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan (2009).
16 6 jyl buryn (1848-1930) brıtan memleket qaıratkeri, 1902-1905 jyldardaǵy Ulybrıtanııa premer-mınıstri, Konservatıvtik partııanyń qaýymdar palatasynyń depýtaty, Balfýr deklaratsııasynyń avtory Artýr Djeıms BALЬFÝR dúnıege keldi.
9 0 jyl buryn (1924-1985) sáýletshi, KSRO Sáýletshiler odaǵynyń múshesi RAHMATI Kamıl Rahmatuly dúnıege keldi.
Ózbekstannyń Tashkent qalasynda týǵan. Orta Azııa polıtehnıkalyq ınstıtýtyn, KSRO Qurylys jáne sáýlet akademııasynyń Almaty qalasyndaǵy Qazaq fılıalynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1965 jyldan Ońtústik Qazaqstan ólkesi kommýnaldyq sharýashylyǵy basqarmasynyń bastyǵy, «Ońtústikqalaaýyljoba» ınstıtýty fılıalynyń bas sáýletshisi, «Ejelgi Taraz eskertkishteri» murajaı-qoryǵynyń dırektory qyzmetterin atqardy.
K.Rahmatı Jambyl qalasyndaǵy belgili eskertishterdiń, Merki, Lýgovoe aýdandary ortalyqtaryndaǵy turǵyn-jaı oramdarynyń avtory.
8 5 jyl buryn (1929-1974) orys jazýshysy, kınorejısser, akter, RKFSR-diń eńbek sińirgen óner qaıratkeri ShÝKShIN Vasılıı Makarovıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Altaı ólkesinde týǵan. Búkilreseılik kınematografııa ınstıtýtyn bitirgen. Mosfılm kınostýdııasynda, M.Gorkıı atyndaǵy kınostýdııada jumys istedi. Óz stsenarııleri negizinde «Osyndaı bir jigit bar», «Balańyz ben baýyryńyz», «Qyńyrlar», «Qyzyl búrgen» fılmder qoıdy. Atalǵan fılmderdiń birsypyrasy Halyqaralyq jáne Búkilodaqtyq kınofestıvalderdiń syılyǵyna ıe boldy. Onyń «Pysyq jandar» pesasy Almatydaǵy, Pavlodardaǵy orys drama teatrlarynda, «Ólermender» degen atpen Qyzylorda drama teatrynda qoıyldy. Ol «Otan úshin ot keshkender» fılmin túsirý kezinde kenetten qaıtys boldy.
«Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen marapattalǵan. Lenındik syılyqtyń laýreaty. KSRO jáne RSFSR Memlekettik syılyqtarynyń laýreaty.
6 1 jyl buryn (1953) amerıkandyq bankır, Goldman Sachs bankiniń aktsıoneri, AQSh Federaldyq barlaý qyzmetiniń burynǵy qyzmetkeri, Búkilálemdik banktiń 11-shi prezıdenti (2007-2012) Robert Brıýs ZELLIK dúnıege keldi.
50 jyl buryn (1964) Somalıdiń 2009-2012 jyldardaǵy prezıdenti Ahmed Sheıh ShARIF dúnıege keldi.