25 NAÝRYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
25 NAÝRYZ, SEISENBІ
Grekııa Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1821). Grekııa Respýblıkasy Eýropanyń ońtústik-shyǵysynda, Balqan túbeginiń ońtústigi men soǵan shektesip jatqan Ion, Jerorta jáne Egeı teńizderindegi usaq araldarda ornalasqan memleket. Astanasy - Afıny qalasy. Resmı tili - grek tili. Aqsha birligi - drahma. Halqynyń kópshiligi hrıstıan dininiń pravoslavıe tarmaǵyn ustanady. El aýmaǵy ákimshilik-aýmaqtyq jaǵynan 51 nomǵa bólinedi. Memleket basshysy - Prezıdent. Zań shyǵarýshy organy - bir palataly parlament. 1975 jylǵy maýsymnyń 11-de qabyldanǵan el Konstıtýtsııasy boıynsha, Grekııa prezıdent basqaratyn parlamenttik respýblıka bolyp tabylady.
Qazaqstan Respýblıkasy men Grekııa Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy qazannyń 1-de ornatyldy.
Halyqaralyq quldyq qurbandaryn jáne transatlantıkalyq qul saýdasyn eske alý kúni. Quldyqta jáne quldyqtan azat etý úshin kúreste qaza bolǵandardy qurmetpen eske alý maqsatynda - BUU Bas Assambleıasy 2006 jylǵy qarashada 2007 jylǵy naýryzdyń 25-inde transatlantıkalyq qul saýdasyn joıýdyń 200 jyldyǵyn merekeleýdiń Halyqaralyq kúni retinde atap ótýge qaýly qabyldady. 2007 jyldyń sońynda BUU Bas Assambleıasy qarar qabyldap, memleketterdi jyl saıyn naýryzdyń 25-in Halyqaralyq quldyq qurbandaryn jáne transatlantıkalyq qul saýdasyn eske alý kúni turǵysynda atap ótýge shaqyrdy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 4 jyl buryn (1930) Balqash kóline irgeles Báribaev, qazirgi Balqash aýdanyna qarasty Baqaly jerinde Báribaev sharýalar kóterilisi boldy. Keńes ókimetiniń ujymdastyrý, jappaı qýǵyn-súrgin saıasaty men asharshylyq qaýpine shydamaǵan jergilikti sharýalar uıymdasqan qarsylyqqa shyqty. Baqaly aýyl turǵyndary Qusmadı Ahmetjanov, Quramys Ibragımov, Jaqypbaı Saýqymbaev 100-den astam adamdy uıymdastyryp, kórshi aýyldarǵa úgitshiler jiberdi. Kóterilisshiler otrıadqa birigip, Baqaly kommýnasyn basyp aldy, aýyldyq keńesti taratyp jiberdi. Elden kúshpen jınalǵan 100 put astyqty, 100 bas jylqyny, basqa da mal men múlikti jurtqa taratyp berdi. Almaty men Semeıden ásker kúshin shaqyrtpaý úshin kóterilisshilerdiń arnaıy toby Balqash jaǵyndaǵy telefon baılanysynyń symdaryn úzip, temir jol tabanynyń alty býynyn bosatyp, alyp tastady. Myńqum degen jerdegi 10 aýyldy basyp aldy. Kóterilis basshysy Qusmadı Ahmetjanov Qytaı shekarasynan ótip ketken bosqyndarmen, Aqsý kóterilisshilerimen baılanys jasap, birlese qımyldaýǵa tyrysty. Biraq ásker kúshteri aldyn-ala shekarany nyǵaıtyp, oǵan jol bermedi. Shekarashylar Qytaı jaǵynan kómekke kelmek bolǵan qazaq otrıadyn qolǵa túsirdi. Báribaev aýdanyndaǵy kóterilisshiler OGPÝ-diń 50 adamdyq qarýly jedel áskerı otrıadynyń kúshimen basylyp, 29 adam atý jazasyna tartyldy.
9 jyl buryn (2005) Semeı qalasyndaǵy qarttar jáne múgedekter úıinde jaýyngerlik dańq murajaıy ashyldy. Ol soǵys ardagerleriniń qalalyq keńesi men qarttar jáne múgedekter úıi basshylarynyń qoldaýymen quryldy. Murajaıda Uly Otan soǵysy qatysýshylarynyń sýretteri, qujattary jáne jeke zattary oryn alǵan.
8 jyl buryn (2006) Semeıde «Qunanbaıdyń qýǵyn-súrginge ushyraǵan urpaǵy» kitaby jaryq kórdi. Kitaptyń avtory respýblıkalyq «Abaı» qorynyń prezıdenti Baltabek Ersálimov. Kitap stalındik qýǵyn-súrgin jyldaryndaǵy oqıǵalar týraly baıan etedi.
B.Ersálimov «Abaı» respýblıkalyq qoryn - ótken ǵasyrdyń 90-ynshy jyldarynda qurylǵaly beri basqaryp keledi. Kitap materıaldaryn ol 10 jyl boıy jınap, daıyndaǵan. Bul kitapta ótken ǵasyrdyń 20-30-ynshy jyldaryndaǵy ujymdastyrýǵa, asharshylyqqa jáne qýǵyn-súrginge baılanysty oqıǵalar týraly derekti materıaldar keltiriledi. Bul basylym ádebıet úshin ǵana emes, qazaq halqynyń tarıhy úshin de úlken mańyzǵa ıe, deıdi kitaptyń tanystyrylymyna qatysqan stýdentter, zııaly qaýym ókilderi jáne qala ákimshiliginiń ókilderi.
7 jyl buryn (2007) Ulttyq kitaphanada «Jazýshy» baspahanasynan qazaq tilinde «Álemdik mádenıettaný oıy» atty on tomdyq jınaqtyń tanystyrylymy boldy.
Kitap elimizdegi «Mádenı mura» memlekettik baǵdarlamasy sheńberinde shyǵaryldy.
Jınaqqa otandyq avtorlardyń shyǵarmalarymen qatar, álemdik mádenıettaný oılarynyń 200 klassıgi kirdi. Olardyń eńbekteriniń aýdarmasyna belgili ádebıetshi Álııa Bópejanova, Talasbek Ásemqulov, Samat Ibragımov jáne taǵy basqalar qatysty. Jınaqtyń qurastyrýshysy - mádenıettanýshy Almıra Naýryzbaeva.
4 jyl buryn (2010) Tokıoda «Qazatomónerkásip» UAK men Japonııanyń «Sumitomo Corporation» kompanııasy sırek metaldar boıynsha birlesken «Summit Atom Rare Earth Company» (SARECO) kásipornyn qurý týraly qujatqa qol qoıdy.
Bul shara Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń 2008 jyly Japonııaǵa jasaǵan saparynyń qorytyndysy boıynsha júzege asyp otyr. Sırek metall ken oryndaryn ıgerý jáne olardyń negizinde óndiris jasaý - eldiń ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damýynyń jańa baǵyty. Ol joǵary tehnologııalyq óndiristerdi qurýǵa jáne sırek metaldar naryǵynda Qazaqstannyń óz ornyn ıelenýge múmkindik beredi. Al sırek metaldardyń álemdegi iri ımportery bolyp tabylatyn Japonııaǵa ishki naryqqa sırek metaldar elementterin jetkizýdi ártaraptandyrýda jol ashady.
Bas keńsesi Óskemen qalasynda ornalasatyn SARECO-nyń 51 paıyzy «Qazatomónerkásiptiń», 49 paıyzy «Sumitomo Corporation» úlesinde. Bul kásiporynnyń basty maqsaty - joǵary qosymsha quny bar sırek metaldar óndirisi úshin satylas yqpaldasqan kompanııa qurý.
Ol bastapqy kezeńde sırek metaldar óndirisiniń tehnıkalyq ekonomkalyq negizdemesin ázirleýmen aınalysady. Jobada taý-ken baıytý keshenin, sırek metaldar kontsentratynyń gıdrometallýrgııalyq óndirisin, olardy jeke metall oksıdterine bólý boıynsha hımııalyq óndiristi salý jáne paıdalanýǵa berý qarastyrylǵan. Olardyń áleýetti kózderi retinde ýrannyń qaldyq qoımalary, ýran kenderiniń jerasty shaımalaý eritindileri jáne sırek metaldardyń mıneraldyq ken oryndary paıdalanylady. Óz jumysyn shilde aıynda bastaýdy josparlap otyrǵan kásiporyn sondaı-aq, daıyn ónimniń eksportyn júzege asyrady.
3 jyl buryn (2011) Ekibastuzda VІІ Halyqaralyq «Pavlodar dostaryn shaqyrady» atty opera-balet óneri festıvali ashyldy.
2 jyl buryn (2012) elbasy nursultan Nazarbaev Koreıaǵa jumys saparymen kelip, ıAdrolyq qaýipsiázdik jónindegi ekinshi jahandyq sammıtke qatysyp, sóz sóıledi.
1 jyl buryn (2013) Rımde «Qazaqstan - balalyq shaǵymnyń aspany» atty Qazaqstannyń Italııadaǵy mádenıet kúnderiniń saltanatty ashylýy boldy.
1 jyl buryn (2013) Almatyda «ALMALY.KZ» atty Halyqaralyq balalar óner festıvali ótti.
ESІMDER
14 8 jyl buryn (1866-1937) - qoǵam jáne memleket qaıratkeri, ult-azattyq jáne Alash qozǵalysynyń jetekshisi, Alashorda avtonomııaly úkimetiniń tóraǵasy, pýblıtsıst, ǵalym, aýdarmashy BÓKEIHANOV Álıhan Nurmuhameduly dúnıege keldi. Orta júz hany Bókeıdiń urpaǵy. Jasynan zerek, alǵyr ósken Bókeıhanovty ákesi Qarqaralyǵa alyp baryp, jergilikti moldanyń qolyna oqýǵa beredi. Biraq ol moldanyń qolynan oqýdy qanaǵat tutpaı, qaladaǵy úsh synypty bastaýysh mektepke aýysady. Ony bitirgennen keıin 1879-1886 jyldary Qarqaraly qalasyndaǵy qazaq balalaryna arnalǵan mektepte oqydy. 1886-1890 jyldary Ombydaǵy tehnıkalyq ýchılışede oqyp, ony «tehnık» mamandyǵy boıynsha bitirip shyqqan. 1890-1894 jyldary Sankt-Peterbordaǵy Orman ınstıtýtynyń ekonomıka fakýltetinde bilim aldy. 1896-1903 jyldary Şerbına ekspedıtsııasynyń jumysyna qatysady. Ekspedıtsııa jumystary bitkennen keıin jınalǵan baı materıaldardy iriktep, óńdep, ǵylymı qorytyndysyn jazysty. Ekspedıtsııanyń qorytyndylary 1903-1905 jyldary jalpy kólemi 13 tom bolyp jaryqqa shyqty. Bókeıhanov 1905 jyly qarashada Máskeýde ótken zemstvo jáne qala qaıratkerleriniń sezine qatysty. Sezde qazaq halqynyń joǵyn joqtap sóz sóıledi. Sol jyly «Halyq bostandyǵy» (konstıtýtsııalyq-demokratııalyq) partııasynyń músheligine, al 1906 jyly onyń Ortalyq komıteti quramyna endi. Bókeıhanov konstıtýtsııalyq-demokratııalyq partııanyń Qazaqstandaǵy bólimshesin ashýǵa ynta bildirdi. 1906 jyly maýsymda Semeıde ótken qazaq saılaýshylarynyń sezinde Bókeıhanov «Halyq bostandyǵy» partııasynyń baǵdarlamasyn qýattap sóz sóıledi. Bókeıhanov I Memlekettik dýmaǵa Semeı oblysy qazaqtary atynan depýtat bolyp saılandy. 1912-1917 jyldary Kadetter partııasy Ortalyq komıtetiniń múshesi boldy. Keńes bıligi tusynda ol týǵan eli úshin belsendi qyzmetten bas tartqan emes. 1920 jyly Qazaq AKSR Eginshilik halyq komıssarıaty alqasynyń múshesi, 1922 jyly Ulttar isteri jónindegi halyq komıssarıaty (Máskeý) janyndaǵy Ortalyq baspanyń ǵylymı qyzmetkeri, 1926-1927 jyldary Reseı Ǵylym akademııasynyń ǵylymı qyzmetkeri boldy. 20-shy ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq qoǵamynyń saıası jáne rýhanı ómirinde «Qazaq» gazetin uıymdastyrýda jáne onyń jalpy ulttyq deńgeıge kóterilýine Bókeıhanov zor eńbek sińirdi. Onyń jetekshiligimen 1917 jyly shildede 1-shi jalpyqazaq sezi ótkizildi, sondaı-aq, «Alash» partııasy quryldy. Bókeıhanov 1917 jyldyń kúzi men qysynda memlekettik bostandyqqa jetýdiń túrli joldaryn qarastyrdy. G.Potanın bastaǵan Sibir avtonomııashylarymen qarym-qatynas jasap, Sibir avtonomııasy quryla qalǵan kúnde Qazaqstannyń onyń quramyna enýin jaqtady. Biraq, búkil ımperııa kóleminde jaǵdaıdyń kún ótken saıyn shıelenise túsýine baılanysty, bul pikirdiń iske asýy ekitalaı edi. Mine, osyndaı jaǵdaıda Bókeıhanov pen Ahmet Baıtursynov bastaǵan bir top qaıratkerlerdiń usynysy men uıymdastyrýy boıynsha 1917 jyly jeltoqsannyń 2-13-i aralyǵynda Orynbor qalasynda qazaq memlekettigi týraly máseleni qaraǵan jalpy qazaq sezi bolyp ótti. Sezdiń kún tártibinde turǵan eń negizgi másele - keńestik bılikke qatynas jóninde baıandamany Bókeıhanov jasady. Sezd qazaq oblystaryn búlinshilikten saqtaý maqsatynda ýaqytsha «Ult Keńesin» quryp, onyń aty «Alashorda» bolsyn degen sheshim qabyldady. 25 orynnan turǵan bul úkimettiń tóraǵasy bolyp kópshilik daýyspen Bókeıhanov saılandy. Bókeıhanov Reseı ımperatorlyq geografııa qoǵamynyń qyzmetine qyzý aralasty. 1896 jyly onyń Batys-Sibir bóliminiń múshesi boldy, al 1901 jyly onyń basqarý komıtetine saılandy. Onyń tarıh salasynda jazyp qaldyrǵan «Istorıcheskıe sýdby Kırgızskogo kraıa ı kýltýrnye ego ýspehı» atty alǵashqy eńbegi 1903 jyly «Rossııa. Polnoe geografıcheskoe opısanıe nashego otechestva» degen kóp tomdy almanahtyń 17-shi tomyna enip, Sankt-Peterborda jaryq kórdi. Shyǵarmada qazaq ólkesiniń tas dáýirinen bergi tarıhy kórinis tapqan. Sonymen birge qazaq dalasynyń sońǵy ǵasyrlardaǵy ómir-tarıhyn sıpattaǵan. Bókeıhanov qazaq memleketiniń paıda bolýynyń tarıhı kezeńderin, damý zańdylyqtaryn da tereń zerttegen. Buǵan onyń ár jyldary Reseı ımperatorlyq geografııa qoǵamy Batys-Sibir bólimine qaraǵan Semeı bólimshesiniń basylymdarynda jarııalanǵan «Iz perepıskı (pısem) kırgızskıh hanov, sýltanov», «Iz perepıskı hana Sredneı kırgızskoı ordy Býkeıa ı ego potomkov» jáne «Iz býmag sýltana Bolshoı kırgızskoı ordy Sıýka Ablaıhanova» atty ǵylymı jarııalanymdary kýá bola alady. Bókeıhanov nazarynan Kenesary Qasymuly bastaǵan ult azattyq kóterilisi de tys qalmaǵan. Onyń bul taqyrypta 1923 jyly Tashkentte «Materıaly k ıstorıı sýltana Kenesary Kasymova» atty kitapshasy shyqqan. Bókeıhanov halyqtyń aýyz ádebıeti muralarynan úlgi almaı ulttyq ádebıettiń órkendeýi múmkin emes dep túsingen. Ol aýyz ádebıeti týyndylaryn jınaýǵa kóp kúsh saldy. Sondaı-aq qoǵam qaıratkeri tuńǵysh abaıtanýshy da boldy. Abaı shyǵarmalaryn jańa zamannyń tynysy, lebi dep túsindi, qalyptasyp kele jatqan qazaqtyń jańa ulttyq ádebıetiniń bastamasy dep baǵalady. Abaıdyń óleńderi men naqyl sózderin jınaqtaýǵa atsalysty. Abaıdyń óleńderi men qara sózderiniń tuńǵysh jınaǵyn redaktsııalap, jınaqtyń 1909 jyly Sankt-Peterborda basylyp shyǵýyna qol ushyn berdi. Bókeıhanovtyń keıingi urpaqqa qaldyrǵan ádebı murasynyń eń kólemdisi-kórkem aýdarma. Tárjimalarynyń ishinde orystyń klassık jazýshylary L.Tolstoı, A.Chehov, V.Korolenko, D.Mamın-Sıbırıaktarmen qatar, Eýropanyń qalamgerleri, sondaı-aq, úndi, túrki tektes halyqtardyń ádebı shyǵarmalary bar. Ol kórkem aýdarmalarynyń basym kópshiligin 20-30-shy jyldary aralyǵynda, KSRO halyqtarynyń ortalyq baspasyndaǵy Qazaq sektsııasynyń ádebı qyzmetkeri bolyp qyzmet etip júrgen kezinde jasaǵan. Bókeıhanov qazaq jáne orys tilderinde qatar jazǵan pýblıtsıst. Onyń qalamynan shyqqan maqalalar Sankt-Peterbordaǵy «Sıbırskıe voprosy», «Bırjevye vedomostı», «Novaıa jızn» sekildi basylymdarda jıi shyǵyp turǵan. Ol halyqtyń sana-sezimi men ulttyq mádenıetin kóterýdegi baspasózdiń orasan zor mańyzyn baǵalaı bilgen
129 jyl buryn (1885-1956) kompozıtor, dırıjer, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri ShABELЬSKII Sergeı Ivanovıch dúnıege keldi.
Ýkraınanyń Harkov qalasynda týǵan. Harkov erler gımnazııasyn, Sankt-Peterbor ýnıversıtetin, Sankt-Peterbor konservatorııasyn bitirgen.
1930 jyly Almaty qalasyna qonys aýdarǵan.
Qazirgi M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatry orkestriniń dırıjeri, estrada orkestriniń (qazirgi Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik tele-radıo estradalyq-sımfonııalyq orkestriniń) pıanısi, Sh.Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń mýzykalyq bólimi jetekshisi, Almaty konservatorııasynyń (qazirgi Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy) oqytýshysy qyzmetterin atqarǵan.
Shabelskıı shyǵarmalaryn negizinen kameralyq-aspaptyq janrynda jazǵan. Onyń «Qazaq sıýıtasy», «Qazaqstan» sımfonııalyq poemasy (L.Hamıdımen birge), «Alataý», «Toı bastar», «Amangeldini eske túsirý», «Abaı Qunanbaıulyn eske túsirý» atty mýzykalyq shyǵarmalary bar. Sondaı-aq «Túńgi saryn», «Qara qypshaq Qobylandy», «Aqan seri - Aqtoty», «Qozy Kórpesh - Baıan sulý» spektaklderine mýzyka jazdy.
11 9 jyl buryn (1895-1937) kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkeri NURMAQOV Nyǵmet dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynda týǵan. Bastapqyda aýylda ashylǵan orys mektebinde bilim alyp, keıin Qarqaralydaǵy eki synyptyq orys-qazaq ýchılışesin bitirgen.
Omby semınarııasynda oqyp júrip, sondaǵy bilim alýshy jastar Sáken Seıfýllın, Maǵjan Jumabaev, Muhtar Samatov, Ábilqaıyr Dosovtarmen birge «Birlik» atty mádenı-aǵartý uıymyn qurdy. Uıym músheleri Reseı úkimetiniń qazaq dalasynda júrgizip otyrǵan otarshyldyq saıasatyna qarsy úgit-nasıhat jumystaryn júrgizýmen qatar, Omby turǵyndaryn qazaq halqynyń mádenıetimen tanystyrý maqsatynda ár túrli keshter ótkizip turdy.
1915 jyly N.Nurmaqov Qarqaralydaǵy ózi oqyǵan orys-qazaq ýchılışesine oqytýshy bolyp qyzmetke ornalasty. 1917 jyly kúzde «Dala odaǵy» uıymyn qurdy. Uıym patshanyń qazaqtardy qara jumysqa alý týraly jarlyǵyna qarsy úgit jumystaryn júrgizdi. Kóp keshikpeı Kolchak úkimetiniń ornaýyna oraı keńes taratylyp, ol bir top joldasymen tutqynǵa alyndy. 18 aı túrmede otyryp, talaı qıyndyqty basynan ótkergen ol 1919 jyly jeltoqsanda bosap shyqty.
1920 jyldan bastap Qarqaralyda, sonan soń Semeıde ýezdik, gýbernııalyq atqarý komıtetterinde birqatar jaýapty qyzmetterde istep, «Qazaq tili» gazetiniń, «Qyzyl Qazaqstan» jýrnalynyń redaktory boldy. 1922 jyly Orynborǵa aýysyp, Qazaq ólkelik partııa komıtetiniń bólim meńgerýshisiniń orynbasary qyzmetin atqardy. Sol jyly qazan aıynda ótken Búkilqazaqtyq keńesterdiń 3-shi sezinde Qazaq atqarý komıteti tóralqasynyń quramyna saılanǵan oǵan Joǵary revolıýtsııalyq trıbýnaldy basqarý júkteldi. Qazaq trıbýnaly 1923 jyly aqpannyń 19-ynda RKFSR Joǵarǵy sotynyń qazaq bólimi bolyp qurylǵan tusta tóraǵalyqqa taǵy da N.Nurmaqov bekitildi. Al 1923 jyldyń mamyrynda oǵan Ádilet komıssary mindeti júkteldi jáne sol jyldyń kúzine deıin Sot tóraǵasy qyzmetin qosa atqardy.
Ol ádilet komıssary retinde prokýratýra jáne sot qurylysy erejelerin engizdi. Prokýratýra jáne sot qyzmetkerleriniń bilimin arttyrý, bilikti jańa kadrlardy qalyptastyrý, olardy qyzmetke turaqtandyrý, jalaqylaryn ósirý, turmystyq jaǵdaılaryn jaqsartý máselelerin sheshýde de onyń tabandylyǵynyń arqasynda biraz jumystar atqaryldy. N.Nurmaqovtyń basshylyǵymen sot-tergeý organdarynda qazaq tilinde is júrgizý qysqa merzim ishinde júzege asyryldy. Sot qyzmetkerleriniń barlyq sanynyń 60 paıyzǵa jýyǵyn qazaqtar qurady.
1924 jyldan ólkelik partııa komıteti úgit-nasıhat bóliminiń meńgerýshisi, Halyq komıssarlar keńesiniń tóraǵasy qyzmetterin atqardy. Sol jyldardaǵy ómirge joldama alǵan memlekettik mańyzdy qujattardyń bárinde N.Nurmaqovtyń qoly turdy. Bul jyldarda Qazaqstannyń halyq sharýashylyǵy qulash jaıyp, Ekibastuz, Qaraǵandy, Embi, Balqash óndiris oryndary elge tanyla bastady. Onyń Qazaqstan úkimetiniń basshysy retinde respýblıkanyń aýmaqtyq tutastyǵy, ónerkásip qurylysy, qazaqtardy jerge ornalastyrý máselesi, qurǵaqshylyq zardaptaryna qarsy kúres, oqý-aǵartý jáne mádenı damý, qazaqtardy basqarý isine tartý, aýyl sharýashylyǵyn qalpyna keltirý, t.b. salalarda atqarǵan qyzmetteri elimizdiń ósip-órkendeýine, nyǵaıýyna belgili áserin tıgizdi. 1924 jyly Qazaq AKSR-i astanasyn Orynbordan Qyzylordaǵa, al 1929 jyly Almatyǵa kóshirý týraly sheshimderdi qabyldaýǵa tikeleı qatynasyp, uıymdastyrý jumystaryn basqardy. Ol elimizdiń tuńǵysh konstıtýtsııasy jobasyn ázirleý komıssııasynyń múshesi, qazaq álipbıin qurastyrý komıssııasynyń tóraǵasy boldy. Alǵashqy qazaq drama teatryn ashýǵa úlken eńbek sińirdi.
N.Nurmaqov F.Goloşekınniń qazaq dalasynda «Kishi Qazan tóńkerisin» jasaý kerek degen arandatýshylyq pikirine jáne halyq malyn tárkileýge baǵyttalǵan sharalaryna úzildi-kesildi qarsy bolyp, oǵan ashyq qarsy shyqty. F.Goloşekınmen aradaǵy pikir qaıshylyǵy onyń úkimet basshysy qyzmetinen bosap, Máskeýdegi BK(b)P OK janyndaǵy Joǵary partııa mektebine oqýǵa jiberilýimen aıaqtaldy. Máskeýde ol Búkilodaqtyq atqarý komıteti hatshysynyń orynbasary jáne az ulttar bóliminiń meńgerýshisi boldy. Sibir, Povoljeniń az halyqtar turatyn aýdandaryn aralap, qyzmet jasady.
Kórnekti qoǵam qaıratkeri 1937 jyldyń qýǵyn-súrginine alǵashqylardyń biri bolyp ilindi. Keıin Almatyda, Qaraǵandyda N.Nurmaqovtan «tapsyrma» alyp otyrǵan O.Isaev, A.Asylbekovtardyń uıymdary tabyldy degen jalamen tutqynǵa alyndy. Máskeý muraǵatynyń anyqtamasyna qaraǵanda N.Nurmaqov 1937 jyly maýsymnyń 3-inde Máskeýdegi páterinde tutqyndalyp, qyrkúıektiń 27-inde «aıybyn moınyna alyp», «úshtiktiń» úkimimen 15 mınýtta taǵdyry sheshilip, 42 jasynda atylǵan. Qoǵam qaıratkeri 1958 jyly tamyzdyń 11-inde KSRO Joǵarǵy soty áskerı alqasynyń sheshimimen aqtaldy.
1928 jyly onyń saıası-áleýmettik taqyryptarǵa arnalǵan maqalalar jınaǵy «Stroıtelstvo Kazahstana» degen atpen jáne 1934 jyly Máskeýde «Sostoıanıe ı zadachı raboty sredı natsıonalnyh menshınstv RSFSR» dep atalatyn eńbekteri jaryq kórdi.
Almaty, Qyzylorda, Qaraǵandy, Qarqaraly qalalaryndaǵy kóshelerge, Qaraǵandy qalasyndaǵy 2-shi mektep-ınternatqa N.Nurmaqov esimi berilgen. Almatyda turǵan úıine eskertkish taqta, týǵan aýylynda eskertkish ornatylǵan.
80 jyl buryn (1934-2009) jazýshy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, Saha Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Saha Respýblıkasy Memlekettik syılyǵy men Erlık Erıstın atyndaǵy ádebı syılyǵynyń, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy S.Seıfýllın atyndaǵy syılyǵynyń ıegeri, Qazyǵurt aýdanynyń qurmetti azamaty TURSYNQULULY Qalaýbek dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Qazyǵurt aýdanynda týǵan. N.Gogol atyndaǵy Qyzylorda pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Ońtústik Qazaqstan ólkelik komsomol komıtetiniń birinshi hatshysy, Qazaqstan LKJO Ortalyq Komıtetiniń hatshysy, Qazaq KSR Baspa, polıgrafııa jáne kitap saýdasy isteri jónindegi memlekettik komıteti tóraǵasynyń orynbasary, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń uıymdastyrý jónindegi hatshysy, Memlekettik teleradıo kompanııasy tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. Qalamgerdiń «Alysqa tartqan jol» áńgimeleri men povester jınaǵy, «Arman azaby» pesasy, «Esińde me sol bir kez», «Hal qalaı, joldas hatshy», «Keshikken hat», «Andy-Qaraǵyz» povesteri, «Polıar sheńberiniń mańynda», «Olar oralǵan joq», «Sardana men qyzǵaldaq», «Qazyǵurt: ańyz ben aqıqat» sekildi roman-esseleri jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda K.ıAshenniń pesalaryn, R.Faızıdiń «Aınalaıyn atyńnan» romanyn, Ǵ.Gýlıamnyń «Tashkenttikter» romanyn jáne basqa da jazýshylardyń shyǵarmalaryn qazaq tiline tárjimalaǵan. Jekelegen povesteri orys, ýkraın, belarýs, cheh, ózbek, tájik, ıakýt, tatar, bashqurt, armıan, t.b. tilderge aýdarylǵan. Ózbek tilinde 3 kitaby, saha tilinde 3 kitaby, Máskeý baspalarynan 3 kitaby jaryq kórgen.
Eki ret «Qurmet belgisi» ordenimen, «Eńbektegi erligi úshin» medalimen, eki márte Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet Gramotasymen marapattalǵan.
70 jyl buryn (1944) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi JANDYBAEV Ǵusman (Ǵ. Eleý) dúnıege keldi.
Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Shaǵantoǵaı aýdanynda týǵan. Almaty aýyl sharýashylyǵy tehnıkýmyn, Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Qazaq teledıdary ádebı-dramalyq habarlar bas redaktsııasynda, «Mektep», «Jazýshy», «Shabyt», «Raýan», «Bilim» baspalarynda, «Qazaq entsıklopedııasynyń» Bas redaktsııasynda jumys istedi. Qalamgerdiń «Asyl jandar», «Jasyl jondar», «Zeńgir aspan», «Qyr qyzǵaldaqtary», «Kókoraı», «Sóz máıegi», «Aqteńizden bir tamshy», «Sáýirde týǵan aq sáýle», t.b. kitaptary jaryq kórgen.
6 8 jyl buryn (1946-2010) belgili kúıshi-dombyrashy, Qazaqstannyń halyq ártisi, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, professor AHMEDIıAROV (Qarshymbaı) Qarshyǵa Ahmedııaruly dúnıege keldi.
Atyraý oblysy Mahambet aýdanynda týǵan. Almaty memlekettik konservatorııasyn bitirgen. 1967-1991 jyldary Qurmanǵazy atyndaǵy qazaq akademııalyq halyq aspaptar orkestriniń dombyrashysy, kontsertmeısteri, jeke oryndaýshysy, dırıjeri qyzmetterin atqarǵan. Onyń repertýarynda otandyq kompozıtorlardyń kúıleri, sondaı-aq shet el kompozıtorlarynyń shyǵarmalary bar. 1974 jyldan Almaty memlekettik konservatorııasynda pedagogıkalyq qyzmetpen shuǵyldanyp, ǵylymı-zertteý jumystarmen aınalysty. 1981 jyly «Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen artısi» ataǵyna ıe bolǵan. 1993 jyldan - Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń professory, 1996 jyldan «Dombyra» kafedrasynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
Ol - «Shashaqty naıza, shalqar kún» (Mahambet), «Ásemqońyr» (Dına), «Saryarqa» (Qurmanǵazy), «Jiger» (Dáýletkereı), «Atyraý» kúıler jınaǵy kitaptaryn jaryqqa shyǵardy. Onyń «Naryn», «Qýanysh», «Saǵynysh», «Aqqaıyń», «Jeldirme», t.b. kúıleri bar. Ahmedııarov gastroldik saparmen Bolgarııa, Vengrııa, ıÝgoslavııa, Frantsııa, Italııa, Úndistan, Angola, Portýgalııa, Japonııa, AQSh, t.b. elderde boldy.
«Parasat» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
6 5 jyl buryn (1949) jazýshy SAǴAT Erǵalı dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Talas aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. Sol jyly joldamamen «Lenınshil jas» respýblıkalyq jastar gazetine (qazirgi «Jas alash») jiberilgen. Eńbek jolyn tilshilik qyzmetten bastap, bas redaktordyń orynbasaryna deıingi laýazymdy jumystardy atqarǵan. 1992-2005 jyldary «Almaty aqshamy» gazetiniń bas redaktory bolǵan. 1983 jyly «Jalyn» baspasynan «Daladaǵy uly iz» ocherkter jınaǵy jaryq kórdi. Osy eńbegi úshin Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy men Qazaqstan LKJO Ortalyq Komıtetiniń B.Bulqyshev atyndaǵy syılyǵy berildi. 1988 jyly «Ǵımarattar bıiktep barady» kitaby úshin Qazaqstan Jýrnalıster odaǵynyń syılyǵyn ıelendi. Qalamgerdiń «Keleli keleshek», «Din bıigindegi el» atty pýblıtsıstıkalyq kitaptary bar.
5 5 jyl buryn (1959) Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik qyzmet isteri agenttiginiń tóraǵasy, ekonomıka ǵylymynyń kandıdaty, dotsent, Halyqaralyq ınjenerlik akademııanyń korrespondent múshesi BAIMENOV Álıhan Muhameduly dúnıege keldi.
1959 jyldyń 25 naýryzynda Qaraǵandy oblysy Ulytaý aýdanynyń Qarsaqpaı kentinde dúnıege kelgen. Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtyn (1981) ınjener - mehanık mamandyǵy boıynsha; Máskeý avtojol ınstıtýtynyń aspırantýrasyn (1988) támamdaǵan. 1988 jyldan 1992 jylǵa deıin - Jezqazǵan taý ken - tehnologııalyq ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy, dotsenti, dekan orynbasary. 1990 jyly Jezqazǵan oblystyq halyq depýtattary Kenesiniń depýtaty bolyp saılandy. 1992 jyldan bastap - Jezqazǵan oblysy ákimshiligi basshysynyń orynbasary qyzmetin atqarǵan. 1994 - 1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty. 1995 - 1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek mınıstriniń orynbasary, mınıstrdiń birinshi orynbasary. 1996 - 1997 jyldary - Prezıdent Ákimshiligi jetekshisiniń orynbasary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Ákimshiliginiń Uıymdyq - baqylaý bóliminiń meńgerýshisi. 1997 - 1998 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Premer - mınıstri Keńsesiniń jetekshisi. 1998 - 1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń jetekshisi. 1999 - 2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik qyzmet isteri jónindegi agenttiktiń tóraǵasy. 2000 jyldan 2001 jylǵa deıin - Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri. 2001 jyldyń qarashasynan bastap - «Qazaqstannyń demokratııalyq tańdaýy» qoǵamdyq birlestiginiń teń quryltaıshysy, saıası keńesiniń múshesi. 2002 jyldyń naýryzynan bastap - «Aq Jol» Qazaqstan Demokratııalyq partııasynyń teń tóraǵasy, 2005 jyldan bastap - tóraǵasy. 2006 jyldyń qazanynan bastap 2007 jyldyń maýsymyna deıin - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. «Zerde» Qoǵamdyq qorynyń jáne «Toǵyzqumalaq» halyq oıyny halyqaralyq respýblıkalyq federatsııasynyń prezıdenti. 2011 jyldyń shildesinen bastap Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentinyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik qyzmet isteri agenttiginiń Tóraǵasy laýazymyna taǵaıyndaldy. Áleýmettik qorǵaý, memlekettik basqarý jáne memlekettik qyzmet, menedjment, saıası jáne partııalyq qurylys máseleleri boıynsha birqatar jarııalanymdardyń avtory.
5 5 jyl buryn (1959) «Qaztelradıo» AQ basqarma tóraǵasy, basqarma múshesi QADYRALIEV Abaı Marabaıuly dúnıege keldi
4 9 jyl buryn (1965) Qazaqstan Respýblıkasynyń Cheh Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, Qazaqstan Respýblıkasynyń Slovakııa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetin qosa atqarýshysy QARAShEV Anarbek Baqtyǵazyuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Urjar aýdanynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti), Germanııa Federatıvtik Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi janyndaǵy dıplomatııalyq kýrsty bitirgen.
IІ-synypty Tótenshe jáne Ókiletti Ýákil.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Maındaǵy Frankfýrt qalasyndaǵy (GFR) Bas konsýly qyzmetin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2008 jyldan.
3 8 jyl buryn (1976) «Delovoı mır Astana» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń quryltaıshysy, «Delovoı mır», «50kz.Indýstrıalno-ınnovatsıonnyı Kazahstan», «Otbasym» jýrnaldarynyń bas redaktory SYZDYQOVA Sholpan Vıktorqyzy dúnıege keldi.
Tselınograd (Astana) qalasynda týǵan. Sáken Seıfýllın atyndaǵy Aqmola agrarlyq ýnıversıtetin bitirgen.
1995-1997 jyldary - «Tsena» qalalyq gazetiniń menedjeri, tilshisi. 1997-1999 jyldary - «DeLaıt» aqparattyq-jarnamalar qyzmetiniń bas redaktory. 1999-2002 jyldary - «Áreket» Bıznes ortalyǵy» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń bas dırektory, «Delovoı mır» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetterin atqarǵan. 2002 jyldan bastap - qazirgi qyzmetinde. 2005 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń, Astana qalasynyń «Eń úzdik kásipkeri» atanǵan.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» mereıtoılyq medalimen, Qazaqstan Respýblıkasy Aqparat jáne mádenıet mınıstriniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
3 8 jyl buryn (1976) "Habar" agenttigi" AQ basqarma tóraǵasy - dırektorlar keńesiniń múshesi ÚKІBAEV Aıdos Ydyrysuly dúnıege keldi. Almaty oblysynda týǵan. 1997 jyly Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. 14 7 jyl buryn (1864-1957) kórnekti ıtalıan dırıjeri Artýro TOSKANINI dúnıege keldi.
6 7 jyl buryn (1947) aǵylshyn ánshisi, kompozıtor jáne pıanıst Elton DJON (shyn aty-jóni - Redjınald Kennet Dýaıt ) dúnıege keldi.
5 8 jyl buryn (1956) keńestik jáne reseılik akter jáne estrada ártisi, «Shıfrın-Teatrdy» qurýshy jáne kórkemdik jetekshisi Efım ShIFRIN dúnıege keldi.