25 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
25 qyrkúıek, BEISENBІ
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 6 jyl buryn (1928) Qyzylordada «Lenınskaıa smena» atty jastar gazetiniń (qazirgi «Ekspress-K» respýblıkalyq gazeti) alǵashqy sany jaryq kórdi.
6 7 jyl buryn (1947) Óskemen myrysh zaýyty iske qosyldy.
7 7 jyl buryn (1937) Almatyda qalalyq haıýanattar baǵy ashyldy.
Búgingi kúni haıýanattar baǵynda 3 myńnan astam janýarlar men qustardyń 500 túri bar. Ol qala qonaqtary men turǵyndarynyń demalatyn jáne kóz tartatyn oryndarynyń birine aınaldy.
4 4 jyl buryn (1970) Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Prezıdýmynyń Jarlyǵymen Qostanaı oblystyq atqarý komıtetiniń ádilet bólimi quryldy. Birinshi bastyǵy bolyp Ertaı Delmaǵambetuly Baımuhambetov taǵaıyndaldy.
1 3 jyl buryn (2001) Astanada QR Prezıdenti N.Á.Nazarbaevqa Vengrııa men Qyrǵyzstannyń Tótenshe jáne Ókiletti elshileri Mıklosh ıAtskovıch pen Jumaǵul Saadanbekov senim gramotalaryn tabys etti.
9 jyl buryn (2005) Almatyda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýty Reseıdiń, Shyǵys Eýropanyń jáne Ortalyq Azııanyń, Qytaı Halyq Respýblıkasynyń qoǵamdyq ǵylymdar Akademııasymen yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıdy.
Ǵylymı zertteýlerdiń negizgi baǵyttary dostastyq memleketter arasyndaǵy saýda jáne qarjy-ekonomıkalyq qarym-qatynasty keńeıtý bolyp tabylady.
Zertteý ortalyqtary mamandar arasyndaǵy birikken kezdesýler ótkizýdi josparlap otyr, olar kezdesýler aıasynda júrip jatqan ǵylymı sharalar týraly aqparat almastyra alady.
9 jyl buryn (2005) Shymkent arheologtary Ońtústik Qazaqstannyń Ordabasy aýdanynda kóne jazba eskertkishteriniń bólshekterin tapty.
Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, bul jádigerler bizdiń dáýirimizdegi І-VI ǵasyrlardan jetip otyr. Sol dáýirde Ejelgi Shyǵys memleketterinde qysh taqtalarǵa jazý tásili keńinen taraǵan. «Mıras» ýnıversıtetiniń arheologııalyq otrıady kúıdirilgen qysh taqtasyn Arys ózeni alqabynda ornalasqan Qylymjar degen jerdegi kóne qonystan tapty. Tabylǵan qysh taqtada tórt qatar etip jazylǵan 15 tańba anyq kórinedi.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstan men Úndistannyń áskerı alpınıster toby Ladakhedegi 7140 metrlik Nýn shyńyna kóterildi. Bul eki eldiń shyńǵa órmeleýshileriniń birlesip jasaǵan alǵashqy sharasy. 34 adamnan turatyn atalmysh ekspedıtsııaǵa Úndistan Qarýly Kúshteriniń podpolkovnıgi A.Got jetekshilik jasady. Oǵan Qazaqstannan aǵa leıtenant Tahır Alpysov pen Rústam Jorabaev jáne serjant ıÝrıı Gorbýnov, Sergeı Samoılov, Aleksandr Rýdakov pen Dmıtrıı Chýmakov qatysty.
7 jyl buryn (2007) Aqmola oblysyna qarasty Zerendi aýdanynyń Igilik aýylynda jańa meshit ashyldy.
7 jyl buryn (2007) Almatyda brıtandyq «Heılıberı» mektebiniń qurylysynyń irgetasyna kapsýla qalaý rásimi ótti.
TMD-daǵy bul alǵashqy brıtandyq orta mektep «Heılıberı Almaty» dep atalatyn bolady. Oqýdy aıaqtaǵan oqýshylar orta bilim bitirgeni jónindegi sertıfıkatty - IGCSE (International General Certificate of Secondary Education) jáne halyqaralyq bakalavr dıplomyn alady.
5 jyl buryn (2009) Taldyqorǵanda Almaty oblysy Іshki ister departamentiniń ǵımaratynda Jedel basqarý ortalyǵy ashyldy.
Іshki ister organdaryn tehnıkalyq qaıta jaraqtaý jáne aqparattyq qamtamasyz etýdiń memlekettik baǵdarlamasy aıasynda Іshki ister mınıstrligi azamattardyń konstıtýtsııalyq quqyqtaryn qorǵaýdy qamtamasyz etýge baǵyttalǵan polıtsııa qyzmetiniń jańa tujyrymdamasyn belsendi jáne maqsatty júzege asyryp otyr. Jedel basqarý ortalyǵy qalada oryn alatyn kez-kelgen oqıǵaǵa: jeke tulǵalardyń shaǵymdarynan bastap búkil qalaǵa qatysty tótenshe jaǵdaılarǵa ún qatatyn bolady.
ESІMDER
10 6 jyl buryn Qazaqstannyń eńbek sińirgen dárigeri, Sotsıalıstik Eńbek Eri ÁLІBEKOV Ysqaq (1908-1982) dúnıege keldi.
Soltústik Qazaqstan oblysynyń qazirgi Ǵ.Músirepov aýdanynda týǵan. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn (qazirgi S.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıteti) bitirgen. 1942-1943 jyldary Eńbekshilder, Rýzaev aýdandyq aýrýhanalarynda, Aqmola, Petropavl qalalaryndaǵy oblystyq densaýlyq bólimshelerinde istegen. 1943-1946 jyldary Germanııadaǵy Keńes Armııasynyń gospıtalin basqaryp, brıgada dárigeri bolǵan. 1946-1953 jyldary Rýzaev aýdandyq aýrýhanasyn, 1953-1958 jyldary Kókshetaý oblystyq densaýlyq saqtaý bólimin basqarǵan. 1958-1973 jyldary Almaty oblysyndaǵy Qarǵaly emhanasynyń meńgerýshisi qyzmetin atqarǵan.
«Lenın», 2-shi dárejeli «Otan soǵysy» ordenderimen jáne birneshe medalmen marapattalǵan.
7 6 jyl buryn (1938) hımııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qyzmetkeri, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty NURAHMETOV Nemerebaı dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Osy bilim ordasynda aǵa laborant, stajer-zertteýshi, aspırant, aǵa oqytýshy, dotsent, kafedra meńgerýshisi, daıyndyq bólimshesiniń dekany qyzmetterin atqarǵan. 1991-1997 jyldary - Y.Altynsarın atyndaǵy Qazaqtyń bilim berý problemalary ınstıtýtynyń dırektory. 1997 jyldan Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti beıorganıkalyq hımııa kafedrasynda professor bolyp istegen. Ǵalymnyń 350-den asa ǵylymı eńbegi, sonyń ishinde 1 monografııasy jarııalanǵan.
9 9 jyl buryn (1915-2002) medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, Qazaq KSR-iniń Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń, Qazaqstan Respýblıkasynyń Medıtsınalyq aldyn alý akademııasynyń akademıgi BEKLEMIShEV Nıkolaı Dmıtrıevıch dúnıege keldi.
Máskeý oblysynda týǵan (Reseı). Vılno (Polsha) ýnıversıtetin bitirgen.
1939-1949 jyldary - dáriger, emdeýshi ınspektor, dárigerlik bólimniń meńgerýshisi. 1949-1972 jyldary - Qazaq KSR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Ólkelik patologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýty dırektorynyń ǵylymı jumystar jónindegi orynbasary. 1972-2002 jyldary - Qazaq epıdemıologııa, mıkrobıologııa jáne juqpaly aýrýlar ǵylymı-zertteý ınstıtýty dırektorynyń ǵylymı jumystar jónindegi orynbasary ári bólim meńgerýshisi, ǵylymı konsýltanty, qurmetti dırektory.
Negizgi ǵylymı eńbekteri ımmýnologııa jáne allergologııa máselelerine arnalǵan. Ol adam denesiniń allergenderge degen sezimtaldyǵyn zerttep, tynys jolynyń allergendik aýrýlaryn anyqtaý tásilderin jetildirip, brýtsellez mıkroby týdyratyn allergendik reaktsııanyń tabıǵı syryn ashty. «Hronıcheskıı brýtsellez», «Kýrort Borovoe», «Kortızon ı ego proızvodnye v klınıke», «Infektsıonnaıa allergııa», «Rýkovodstvo k dıagnostıke, lechenııý ı predýprejdenııý chelovecheskogo brýtselleza» (1982 jyly aǵylshyn tilinde shyqqan), «Allergııa k mıkrobam v klınıke ı eksperımente», «Immýnoterapııa prı allergıı k mıkrobam», «Pollınozy» atty kitaptardyń avtory.
Halyqtar dostyǵy, «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
8 9 jyl buryn (1925-1984) qazaqstandyq geolog, geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń doktory EFIMOV Igor Andreevıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Smolensk oblysynda týǵan. Kıshınev memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
1955-1958 jyldary - Qazaq mıneraldyq shıkizattar ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń mıneralogııa-petrografııa zerthanasynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, meńgerýshisi. 1958-1964 jyldary osy ınstıtýttyń qara metalldar sektorynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1964-1965 jyldary - Aýǵanstandaǵy keńes geologtary tobynda bólimniń meńgerýshisi. 1965 jyldan - Qazaq mıneraldyq shıkizattar ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda zerthana meńgerýshisi bolǵan.
Ǵylymı eńbekteri mıneraldyq shıkizatty zertteýdiń metodıkalyq máselelerine arnalǵan. «Metody vydelenııa monomıneralnyh fraktsıı», «Drevneıshıe porody Kazahstana ı Severnoı Kırgızıı» atty eńbekteri jaryq kórgen.
5 4 jyl buryn (1960) Qazaqtyń memlekettik Abaı atyndaǵy akademııalyq opera jáne balet teatrynyń metstso-soprano daýysty ánshisi, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qaıratkeri, M.Glınka atyndaǵy halyqaralyq ánshiler baıqaýynyń laýreaty IŞANOVA Sara dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaqtyń memlekettik Abaı atyndaǵy akademııalyq opera jáne balet teatry janyndaǵy opera stýdııasyn, P.Chaıkovskıı atyndaǵy Máskeý memlekettik konservatorııasy janyndaǵy mýzykalyq ýchılışesin, P.Chaıkovskıı atyndaǵy Máskeý memlekettik konservatorııasyn bitirgen.
1990 jyldan bastap Abaı atyndaǵy Qazaqtyń memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatry quramynyń solo-ánshisi. Osy teatrdaǵy alǵashqy partııasy - Lıýbasha (N.Rımskıı-Korsakov «Patsha qalyńdyǵy»). Budan keıin Graf áıeli, Olga (P.Chaıkovskııdiń «Qarǵanyń mátkesi»,«Evgenıı Onegın»), Amnerıs («Aıda» Dj.Verdı), Flora («Travıata» Dj.Verdı), Azýchena («Trýbadýr» Dj.Pýchchını), Karmen («Karmen» J.Bıze), Marta («Faýst» Sh.Gýno), Maddalena («Rıgoletto» Dj.Verdı), taǵy basqa orys jáne shet el klassıkteriniń opera partııalaryn kemeline keltire oryndap, shyǵarmashylyq kontsertterge belsene qatysqan. Gastroldik saparmen Qytaı men Túrkııada, Máskeý, Sankt-Peterbor qalarynda bolyp, óner kórsetti.
7 3 jyl buryn (1941-2003) tehnıka ǵylymynyń doktory, professor RAHIMOV Esentaı Rahımuly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Kókterek aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, KSRO Ǵylym Akademııasy Máskeý memlekettik mashınataný ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. Eńbek jolyn 1965 jyly Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń assıstenti bolyp bastap, ómiriniń sońyna deıin osy oqý ordasynyń aǵa oqytýshysy, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, dotsenti, fakýltet dekany, kafedra meńgerýshisi, teoretıkalyq jáne qoldanbaly matematıka kafedrasynyń professory bolǵan.
Ǵalymnyń 130 ǵylymı eńbegi, onyń ishinde 5 monografııasy, 6 oqý quraly jáne birneshe ǵylymı shyǵarmalary bar. Kóptegen shyǵarmalary Ulybrıtanııada, Italııada, Ispanııada, ıÝgoslavııada, Úndistanda, Bolgarııada, Germanııada jáne TMD elderinde jaryq kórgen. 8 tehnıka ǵylymynyń kandıdatyn daıarlaǵan.
Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
6 8 jyl buryn (1946) zań ǵylymynyń kandıdaty, professor, ádilet polkovnıgi MUQAShEV Marat Bızaýyluly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen. 1971-1973 jyldary - Almaty garnızony áskerı prokýratýrasynyń áskerı tergeýshisi. 1973-1979 jyldary - Derjavın garnızonynyń aǵa tergeýshisi, áskerı prokýrorynyń kómekshisi. 1979-1981 jyldary - Almaty garnızony áskerı prokýrorynyń kómekshisi. 1981-1988 jáne 1990-1992 jyldary - Jambyl garnızony áskerı prokýrorynyń orynbasary, áskerı prokýrory. 1988-1990 jyldary - Petropavl-Kamchatka garnızonynyń áskerı prokýrory. 1992-1993 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy áskerı prokýrory, áskerı prokýrorynyń orynbasary. 1993-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıteti Áskerı ınstıtýty kafedrasy bastyǵynyń orynbasary. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstrligi Almaty joǵary mektebiniń dotsenti. 1995-2003 jyldary - «Turan» ýnıversıteti quqyq fakýltetiniń dekany, kafedra meńgerýshisi. 2003 jyldan bastap «Ádil sóz» qoǵamdyq qorynyń Ortalyq Azııa boıynsha monıtorıngtik qyzmetin úılestirýshisi bolǵan.
40-tan astam ǵylymı eńbektiń jáne birneshe kitaptyń avtory.
Birneshe medalmen marapattalǵan.
24 9 jyl buryn (1765-1833) polıak, belarýs jáne reseı saıası qaıratkeri OGINSKII Mıhaıl Kleofas dúnıege keldi.
11 5 jyl buryn (1899-1921) aqyn ІZTÓLIN Baımaǵambet Qanapııauly dúnıege keldi.
Aqmola gýbernııasy, Petropavl ýezi, Aqqursaq bolysy, Shálińke aýylynda (qazirgi Soltústik Qazaqstan oblysy) týǵan. Presnogorkov mektebinde, Troıtskidegi «Ýazıfa» medresesinde oqyǵan. Óleń jazýmen jastaıynan aınalysady. «Ala topyraq», «Jalǵyz jilik», «Ókpege jaýap», «Ómirim», «Soǵys», «Aıym men kúnime» sııaqty jyrlary aqyn ataǵyn shyǵarady. Petropavl qalasynda musylman bıýrosy men qazaq-tatar klýbynda jumys isteıdi. Fedorov aýdandyq oqý bóliminiń nusqaýshysy bolady. 1921 jyly kýlaktar kóterilisi kezinde qaıǵyly qazaǵa ushyraǵan. Shyǵarmalary: Ómiri men shyǵarmalary (Qurastyryp, kirispe sózin jazǵan Sábıt Muqanov), A., QMKÁB, 1957; Tań sáýlesi. Óleńder. A., «Jazýshy», 1981.
10 8 jyl buryn (1906-1975) uly orys kompozıtory ShOSTAKOVICh Dmıtrıı Dmıtrıevıch dúnıege keldi.
6 5 jyl buryn (1949) ıspan kınorejısseri Pedro Almodovar KABALЬERO dúnıege keldi.