24 tamyz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
24 tamyz. JEKSENBІ Lıberııa baıraǵy kúni. Lıberııa Respýblıkasy - Batys Afrıkadaǵy memleket. Jer aýmaǵy 111,4 myń km². Halqynyń 95%-yn jergilikti taıpalar (kpelle, bassa, gıo, krý) quraıdy. Astanasy - Monrovııa qalasy. Resmı tili -aǵylshyn tili. Konstıtýtsııasy 1847 j. qabyldanǵan. Memleket basshysy - prezıdent. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy - qos palataly parlament, (Senat pen Ulttyq Assambleıa). Joǵarǵy atqarýshy organy - úkimet. Aqsha birligi - Lıberııanyń dollary. Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (26 shilde), Qyrǵyzstan ІІM Іshki áskeriniń kúni. Qyrǵyz Respýblıkasy Úkimetiniń 2006 jylǵy shildeniń 3-indegi qaýlysymen bekitilgen. ESTE QALAR OQIǴALAR 20 jyl buryn (1992) Qaraǵandy oblysynyń Aqadyr aýdanynda qazaq batyry, qolbasshy, Kenesary hannyń keńesshisi Qońyrbaıuly Aǵybaıdyń týǵanyna 190 jyl bolýyna oraı merekelik saltanat ótti. 18 jyl buryn (1996) Almaty oblysy Jambyl aýdannyń Qarakestek aýylynda aqyn Súıinbaı Aronulynyń ádebı-memorıaldyq murajaıy ashyldy. 16 jyl buryn (1998) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen kompozıtor Nurǵısa Tilendıevke «Halyq Qaharmany» ataǵy berildi. 15 jyl buryn (1999) Bishkek qalasynda «Shanhaı bestigi» sammıtine qatysýshy memleketter - Qazaqstan Respýblıkasy, Qytaı Halyq Respýblıkasy, Qyrǵyz Respýblıkasy, Reseı Federatsııasy, Tájikstan Respýblıkasy basshylarynyń kezdesýi bastaldy. Kezdesý barysynda halyqaralyq jáne aımaqtyq máseleler qaralyp, esirtki tasymaldaryna, separatızmge, dinı ekstremızmge qarsy sharalar talqylandy. Sammıt qorytyndysynda memleket basshylary Bishkek deklaratsııasyna qol qoıdy. Sonymen qatar, N.Nazarbaev, Tszıan Tszemın jáne A.Aqaev memleket shekaralarynyń shektesý núktesi jóninde úsh jaqty kelisimge qol qoıdy. 9 jyl buryn (2005) Qazaqstannyń kórnekti saıasat qaıratkeri, Astana qalasynyń ákimi Imanǵalı Tasmaǵambetovtyń «Kentavry Velıkoı stepı» kitaby Máskeýde ótken TMD-ǵa múshe memleketterdiń «Kitap óneri» atty II halyqaralyq kórmesinde baıqaýdyń bas júldesin - «Gran prı» jeńip aldy. 9 jyl buryn (2005) Almatyda belgili ǵalym, Qazaqstan agrarlyq ekonomıkasynyń uıymdastyrýshysy Temirhan Jaqypovtyń turǵan úıiniń qabyrǵasyna eskertkish taqta ornatyldy. Temirhan Jaqypov (1912-2002) mal sharýashylyǵy keshenin qalyptastyrý jáne mal sharýashylyǵyn ındýstrıaldy negizge aýdarý boıynsha qyzmet atqarǵan. Uly Otan soǵysyna qatysqan, Kalının atqyshtar polkiniń, sosyn Prıbaltıka maıdanynyń komıssary bolǵan. 1-shi dárejeli «Otan soǵysy» ordenimen jáne «Qyzyl Juldyz», úsh medalmen marapattalǵan. Áskerden keıin Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda, Ekonomıka jáne aýyl sharýashylyǵyn uıymdastyratyn ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda qyzmetter atqarǵan. 1967-1969 jyldary KSRO Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń tapsyrmasymen Mońǵolııada jumys istegen, onyń qyzmeti Qurmet gramotasymen jáne «Dostyq» medalimen marapattalǵan. 1971 jyly oǵan «Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen ekonomısi» ataǵy berildi. 161 jyl buryn (1853) amerıkandyq Djordj Gram (George Crum) alǵashqy ret kartop chıpsıin daıyndady. Meıramhana kelýshileriniń biri qýyrylǵan kartop qabyǵynyń azdaý kúıdirilgenine ókinish bildirgenin kórgen soń Gram kartopty óte jińishke qylyp kesip qýyrýdy oılap shyǵardy. ESІMDER 124 jyl buryn (1890-1985) akýsher-gınekolog, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri MALININ Aleksandr Ivanovıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynyń Penza oblysynda týǵan. Saratov ýnıversıtetin bitirgen. 1916-1934 jyldary Keńes Armııasy qatarynda dáriger, RKFSR-diń joǵary oqý oryndarynda oqytýshy, ǵylymı qyzmetker. 1934 jyldan Qazaq medıtsına ınstıtýtynda akýsherlik jáne áıelder aýrýlary kafedrasynyń meńgerýshisi. 1951 jyldan ıAroslavl, Saratov, Odessa medıtsına ınstıtýttarynda akýsherlik jáne gınekologııa kafedrasyn basqardy. Bir avtorlyq kýálik alǵan. Ol bedeý áıel aǵzasyna jatyr tútigin aýystyryp salý ádisin, jańa bosanǵan jáne bala tastaǵan áıelderdi qabyný aýrýlarynan saqtaný joldaryn taýyp, akýsherlik jáne gınekologııa salasynda qan quıý máselelerin zerttedi. Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 101 jyl buryn (1913-1983) keskindemeshi, Qazaq KSR-niń halyq sýretshisi, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen óner qaıratkeri LEONTЬEV Leonıd Pavlovıch dúnıege keldi.Reseıdiń Sankt-Peterbor qalasynda týǵan. 1939 jyly Qazaqstanǵa qonys aýdaryp, Almaty kórkemsýret ýchılışesinde sabaq bergen. Qylqalam sheberiniń «Kolhoz bazary», «Qazaqstan kilemshileri», «Shopandar», «Ybyraı Jaqaev sóz sóılep tur», t.b. týyndylary bar. Sonymen qatar ol birqatar qazaq óneri qaıratkerleriniń portretin salǵan. «Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. 68 jyl buryn (1946-2004) 2-synypty memlekettik ádilet keńesshisi, QR qurmetti prokýratýra qyzmetkeri, Ádilet general-leıtenanty HITRIN ıÝrıı Aleksandrovıch dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1964 jyly eńbek jolyn Almaty jıhaz fabrıkasynyń jumysshysy bolyp bastady, Almaty qalasy Lenın aýdandyq komsomol komıtetiniń bólim meńgerýshisi boldy. 1969-1977 jyldary - Almaty qalasy Kalının aýdandyq prokýratýrasynyń tergeýshisi, qalalyq prokýratýranyń asa mańyzdy ister boıynsha tergeýshisi, tergeý bóliminiń bastyǵy. 1977-1990 jyldary - Qazaq KSR prokýratýrasy tergeý basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, Tselınograd oblysy prokýrory, túzetý-eńbek kolonııalarynda zańdardyń saqtalýyn qadaǵalaý bóliminiń bastyǵy. 1990-1992 jyldary - Memlekettik-quqyqtyq máseleler jónindegi memlekettik keńesshi. 1992-2004 jyldary - QR Bas prokýrorynyń orynbasary, QR áskerı prokýrory, QR Bas áskerı prokýrory, QR Bas prokýrory, QR Konstıtýtsııalyq Keńesiniń tóraǵasy, Respýblıkalyq ulan qolbasshysynyń birinshi orynbasary, QR Qaýipsizdik Keńesinde konstıtýtsııalyq qurylysty qorǵaý komıtetiniń tóraǵasy boldy. «Parasat» ordenimen marapattalǵan. 65 jyl buryn (1949) memleket qaıratkeri SÁRSEMBEKOV Tólegen Tájibaıuly dúnıege keldi. Taraz qalasynda týǵan. Jambyl gıdromelıoratıvtik-qurylys ınstıtýtyn, Qazaq sý sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1978-1985 jyldary - Qazaq sý sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi. 1985-1990 jyldary - Qazaq KSR Sý sharýashylyǵy mınıstrliginiń jetekshi ınjeneri, basqarma bastyǵynyń orynbasary, Qazaq KSR Sý resýrstary memlekettik komıtetiniń bólim bastyǵy. 1991-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti jáne Mınıstrler Kabıneti Apparatynyń sektor meńgerýshisi, bólim meńgerýshisiniń orynbasary. 1994-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Sý resýrstary komıteti tóraǵasynyń orynbasary, tóraǵasy bolǵan. 2000 jyldan bastap «Qazaqstannyń sý resýrstary jáne qorshaǵan ortany qorshaý» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń prezıdenti qyzmetin atqarǵan. 65 jyl buryn (1949) sýretshi, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń múshesi BAıANOV Ǵanı Balmuhanuly dúnıege keldi. Qostanaı oblysynda týǵan. N.Gogol atyndaǵy Almaty kórkemsýret ýchılışesin bitirgen. «Jazýshy Aıymbetovtiń portreti», «Qolshatyr astyndaǵy ekeý», «Qobyzda oınap otyrǵan qyz» t.b. týyndylardyń avtory. 64 jyl buryn (1950) pedagogıka ǵylymdarynyń kandıdaty, dotsent, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń professory, Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmetti bilim berý qyzmetkeri DMITRENKO Elena Aleksandrovna dúnıege keldi. Aqmola oblysy Atbasar qalasynda týǵan. Seıfýllın atyndaǵy Tselınograd memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1971-1972 jyldary - Tselınograd qalalyq ortalyqtandyrylǵan kitaphanasynyń kitaphanashysy. 1972-1980 jyldary - orta mekteptiń shet tili pániniń muǵalimi, Tselınograd pedagogıkalyq ınstıtýtynyń pedagogıkalyq tájirıbeniń meńgerýshisi. 1980-1983 jyldary - Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń aspıranty. 1984-1994 jyldary - Tselınograd pedagogıkalyq ınstıtýtynyń oqytýshysy, pedagogıka jáne psıhologııa kafedrasynyń meńgerýshisi, shet tilderi fakýltetiniń dekany, ǵylymı-ádistemelik jumystary jónindegi prorektory, aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1994-1995 jyldary - Aqmola memlekettik ýnıversıtetiniń dotsenti, L. N.Gýmıleva atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń professory. 1995-2005 jyldary - Aqmola oblystyq bilim berý basqarmasynyń bastyǵy. 2005-2010 jyldary - Aqmola oblystyq bilim berý departamentiniń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrligi balalar quqy jónindegi komıtetiniń adamnyń adamgershilik-rýhanı damýy basqarmasynyń bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Balalar qoǵamdyq birlestiginiń prezıdenti, «Juldyz» balalardy áleýmettik jaǵynan yntalandyrý qorynyń qamqorshylyq keńesiniń tóraǵasy. 2010 jyldan «Juldyz» qoǵamdyq balalar birlestigi odaǵy» qoǵamdyq birlestiginiń prezıdenti. «JasStar», «Rebenok ı pravo» respýblıkalyq ǵylymı-ádistemelik jýrnaldarynyń bas redaktory, Máskeý qalasyndaǵy Halyqaralyq balalardyń qoǵamdyq qozǵalysyn zertteý qaýymdastyǵynyń múshesi, Qazaqstannyń Balalar uıymdarynyń odaǵynyń eksperttik keńesiniń múshesi. «Qurmet» ordenimen, «Astanaǵa - 10 jyl», «Ybyraı Altynsarın» medaldarymen marapattalǵan.
62 jyl buryn (1952) tarıh ǵylymdarynyń doktory, Orys geografııalyq qoǵamynyń tolyq múshesi, professor, L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ eýrazııalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory ERMEKBAEV Jaras dúnıege keldi. Kókshetaý qalasynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Qazaqstan jáne onymen shektes Eýrazııa aýmaǵyndaǵy halyqtardyń ulystyq tarıhy, Eýrazııa halyqtarynyń etno-mádenı ózara yqpal etýi, Eýrazııa halyqtarynyń etnopsıhologııasy baǵyttaryndaǵy ǵylymı zertteýlermen aınalysady. «Qazaqstannyń mádenı murasy» baǵdarlamasy boıynsha RF ortalyq muraǵattarynan materıaldar jınap, qorytýǵa qatysady. «Eýrazııashyldyq - Qazaqstannyń jáne shekaralas elderdiń jahandaný jaǵdaıyndaǵy damýynyń negizi: tarıhı-etnografııalyq jáne teorııalyq qyrlary» (2004-2006 jj.) halyqaralyq jobasynyń jetekshisi. 60-tan astam ǵylymı jumystary jarııalanǵan.
52 jyl buryn (1962) qazaqstandyq sport jýrnalısi, óz blogynyń veb-baspageri LıAHOV Aleksandr Egorovıch dúnıege keldi. «Qaznettiń» úlken entsıklopedııasy» saıtynyń ákimshisi, «Qazaqstannyń ınternet qaýymdastyǵy» zańdy tulǵalar birlestiginiń atqarýshy dırektory.
96 jyl buryn (1918-1983) «Grad», «Ýragan», «Smerch» dúrkin-dúrkin oq atý reaktıvti júıesiniń bas qurastyrýshysy, Sotsıalıstik Eńbek Eri GANIChEV Aleksandr Nıkıtovıch dúnıege keldi. 67 jyl buryn (1947) brazılııalyq jazýshy jáne aqyn Paýlo KOELЬO dúnıege keldi. Rıo-de-Janeıroda týǵan. 50 jyl buryn (1964) Reseı ushqysh-ǵaryshkeri, Qyrǵyz Respýblıkasynyń batyry ShÁRІPOV Sálıjan Shákirúly dúnıege keldi.