24 ShІLDE. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
24 shilde, BEI SENBІ Ekvadorda azat etýshi - Sımon Bolıvar kúni. Sımon Bolıvar Amerıkadaǵy ıspandyq kolonııalardyń táýelsizdigi úshin kúresýshi jetekshilerdiń biri. 1813 jyly Venesýelanyń Ulttyq kongresimen Azat etýshi bolyp jarııalandy. Qytaıda Aspan qudaıyna qurmet bildirý kúni. Bul kún - rızashylyq aıtý jáne duǵa tileý kúni. Barlyq otbasy músheleri arnaıy joralǵy túski asyna jınalady. Mal baýyzdap, toqashtar pisiredi. Qaǵazdar men hosh ıistendirgishterdi jaǵady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
70 jyl buryn (1944) Qazaq KSR Halyq komıssarlary keńesi 1944 jyly qazannyń 1-de Almaty memlekettik óner ınstıtýtyn ashý týraly qaýly qabyldady. Atalmysh mekeme Almatynyń mýzykalyq-horeografııalyq kombınaty negizinde quryldy. Sondyqtan kombınat dırektory I.Krýglıhın alǵashqy rektory mindetin atqardy. 1945 jyly konservatorııaǵa Qurmanǵazy esimi berilip, basshylyqqa Ahmet Jubanov keldi.
1 3 jyl buryn (2001) Qyrǵyz Respýblıkasynyń astanasy Bishkek qalasyndaǵy «Emendi baqta» jazýshy Muhtar Omarhanuly Áýezov eskertkishiniń ashylý saltanaty ótti.
7 jyl buryn (2007) Memleket basshysy elordamyzdyń jumys isteý salasynda qoǵamdyq qatynastardy retteıtin «Qazaqstan Respýblıkasy astanasynyń mártebesi týraly» jáne «Qazaqstan Respýblıkasy astanasynyń damý máseleleri jóninde Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańdarǵa qol qoıdy.
7 jyl buryn (2007) Pavlodarda qazaqtyń kásipqoı halyq aspaptar orkestri quryldy.
Ujym repertýarynda ulttyq jáne sheteldik kompozıtorlardyń týyndylary.
7 jyl buryn (2007) Pekınde QHR ulttardyń isteri jónindegi komıtettiń baspahanasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qaıratkeri, dramatýrg, jazýshy Rahymjan Otarbaevtyń «Soǵystyń sońǵy bombasy» (qytaı tilinen aýdarǵanda - «Heı Sıýanfen» - «Chernyı smerch» degen maǵynany bildiredi) atty áńgimeler jınaǵy qazaq (arabtyń órme jazýymen) jáne qytaı tilinde jaryq kórdi.
Tusaýkeser rásimge kórkem-óner zııalylarynyń jáne Qytaıdaǵy qazaq dıasporasynyń, Qytaıdyń jáne Sıntszıan Jazýshylar odaǵynyń, Qytaı ulttyq ýnıversıtetiniń, QHR ulttardyń isteri jónindegi komıteti Aýdarma bıýrosynyń, Qytaıdyń ortalyq radıosynyń jáne taǵy da basqa medıa qurylymdarynyń ókilderi qatysty.
5 jyl buryn (2009) Atyraýda Hıýaz Dospanova atyndaǵy jańa zamanaýı Muz aıdyny saraıy paıdalanýǵa berildi.
Jańa sport kesheniniń kólemi 1800 sharshymetrden astam aýmaqty alyp jatyr, onda jattyǵýlarmen qatar komandalyq jarystar ótkiziledi.
Dospanova Hıýaz Qaıyrqyzy (1922-2008) - qazaqtyń tuńǵysh ushqysh qyzy. Atyraý oblysynda dúnıege kelgen. Uly Otan soǵysynda áskerı ushaqpen aspan tórinde maıdan salǵan erligimen tanylǵan, al soǵystan keıingi beıbit ómirde qaıratkerligimen daralanǵan qazaqtyń qaharman qyzy. Ójettiligi men erligi úshin Qyzyl Juldyz, ІІ dárejeli Otan soǵysy, Qyzyl Tý ordenderimen jáne kóptegen medaldarmen marapattalǵan. Uly Jeńistiń 60 jyldyq mereıtoıy qarasańynda soǵys ardageri, ushqysh qyzy Dospanova Hıýaz Qaıyrqyzyna Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen «Halyq qaharmany» ataǵy berildi. Atyraý qalasynda eskertkish ornatylyp, onyń esimi bir kóshege berilgen.
5 8 jyl buryn (1956) fızıkter qalasy - Dýbnanyń negizi qalandy. Dýbna - RF Máskeý oblysynyń eń soltústigindegi qala. Máskeýden 125 shaqyrym jerde ornalasqan.
6 9 jyl buryn (1945) Potsdamda (Berlınniń mańy) Amerıka prezıdenti Garrı Trýmen KSRO basshysy Iosıf Stalındi AQSh-ta jańa asa myqty «sýperqarýdyń» jasalǵandyǵy týraly habardar etti.
ıAdrolyq qarýdyń shynymen de qorqynyshty kúshi týraly álemdik qoǵamdastyq 1945 jyldyń 6-9 tamyzynda bildi. Bul kúnderi Amerıka Japonııanyń Hırosıma men Nagasakı qalalaryn bombalap, onda júzdegen myń beıbit halyq qyryldy.
31 3 jyl buryn (1701) Detroıt qalasynyń negizi qalandy. Qalanyń negizin salýshy Soltústik Amerıkadaǵy frantsýzdyq jerlerdiń ıesi Antýan Kadıllak boldy. Onyń esimi keıin avtomobıl markasyna berildi. Qala bastapqyda ań terileri satylatyn aýyl boldy.
16 3 jyl buryn (1851) Brıtanııada terezelerge salyq alynyp tastaldy.
7 5 jyl buryn (1938) sýda erıtin kofe oılap shyǵaryldy.
7 3 jyl buryn (1941) Amerıkanyń bolashaq prezıdenti G.Trýmen Germanııa jeńip jatqanda KSRO-ǵa, jáne KSRO jeńip jatqanda Germanııaǵa kómektesýge shaqyrdy.
2 1 jyl buryn (1993) Reseı Ortalyq Banki keńestik úlgidegi kýpıýralardyń aınalymda bolýyn jáne olardyń belgilengen merzimde aýystyrylýyn toqtatý týraly habarlama taratty. Reseıdiń jańa rýbli kúshine endi.
ESІMDER
15 6 jyl buryn (1858-1931) qazaq aqyny, oıshyl, kompozıtor, aýdarmashy, XIX ǵasyrdyń aıaǵy men XX ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq ádebıeti tarıhyndaǵy iri tulǵalardyń biri QUDAIBERDІULY Shákerim dúnıege keldi.
Aqyn qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanyna qarasty Qaraýyl aýylynda dúnıege kelgen. Ákesinen jastaı jetim qalyp, nemere aǵasy Abaı Qunanbaıulynyń qolynda tárbıelengen. Bul jaǵdaı Shákerim Qudaıberdiulynyń dúnıege kózqarasynyń qalyptasýyna, aqyndyq sheberliginiń shyńdalýyna zor áser etken. Orys, arab, parsy, túrik tilderin jetik meńgerip, Batys, Shyǵys ádebıetin zerek bilgen. Jeti jasynan bastap óleń jazyp, ómiriniń aqyryna deıin aǵartýshylyq baǵyt ustanǵan. Abaıdyń jańashyldyq dástúrin damytyp, Abaıdan keıingi ekinshi realıst aqyn atanǵan. Aqynnyń tvorchestvosy san-salalylyǵymen erekshelendi, oǵan kóńildiń shat-shadyman áýeni de, kókirekti qars aıyrǵan tragızm de tán. Aqyn naqty ómir sýretterin, týǵan tabıǵattyń ásemdigin tebirene jyrlady. 19 ǵasyrdyń aıaǵy men 20 ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq ómirindegi oqıǵalarǵa, qubylystarǵa qyzý ún qosty. «Kel, jastar, biz bir túrli jol tabalyq!» óleńinde talapty jastardy uly Abaıdan úlgi-ónege alýǵa, sodan úırenýge shaqyrsa, «Jastyq týraly», «Kárilik týraly» óleńderi Abaı úlgisinde jazylyp, adamnyń ómir jasyn jyr etti. «Ómir», «Sánqoılar», «Yzaqorlar», «Qumarlyq», sııaqty dıdaktıkalyq óleń-jyrlarynda boıamaly ajardy, jasandy minez ben jaǵymsyz qylyqty synǵa aldy. Ǵashyqtyq sezim taza, pák júrekten mazdaıtynyn aıta kelip, («Anyq asyq áýlıe», «Shyn syrym») adamgershilik aq jolǵa, óner-bilimge úndedi. «Jastarǵa», «Arman», «Nasıhat» atty óleńderinde ártúrli tap pen top ókilderiniń nıet, maqsattaryn sheneı kele, qoǵamda áli moraldyq ólshemniń durys qoıylmaǵanyn sóz etti. Aqyndy qatty tolǵandyrǵan máseleniń biri - qarý-jaraqtyń adam men tabıǵatqa qarsy jumsalýy, ımperıalıstik soǵys kezinde adamnyń qyrylýy, ozbyrlyq pen zorlyqtyń oryn alýy boldy. Mundaı keleńsiz kesepattarǵa qarsy jazylǵan óleńderi Shákerimniń ınternatsıonaldyq oı, tolǵanystarynyń bıiktigin, zamanalylyǵyn ańǵartady. «Patshalar sansyz shyǵys qylady», «Adam nemene», «Bostandyq tańy atty», «Bostandyq týy jarqyrap» óleńderi Qazan tóńkerisine arnalǵan. Aqyn jarqyn ómirdi, bolashaqty, beıbitshilik pen berekeli turmysty jyrǵa qosty. Shákerim aýyz ádebıetiniń sýyrypsalma aqyndar poezııasynyń jazba ádebıetke aýysýyna zor qyzmet etti. Lırıkalyq janr túrleriniń damýyna, mazmunynyń etene jaqyndasýyna mol eńbek sińirdi. Kóptegen óleńderine án shyǵardy. Abaıdyń keńesi boıynsha «Qalqaman - Mamyr» dastanyn jazdy. Munda kirshiksiz mahabbat dáriptelip, el bıleýshiler ornatqan qatygez tirshilikke qarsylyq, ony aıyptaý bar. «Eńlik - Kebek» dastanynda birin-biri súıgen eki jastyń qasiretin eskilikti salt-sananyń qatyp qalǵan ýaǵyzdarymen baılanystyrady. «Ádil - Marııa» romanynda shynjyr balaq, shubar tós alpaýyttardyń zorlyq-zombylyǵyna qarsylyq bildirip, revolıýtsııanyń jeńisin habarlaýmen aıaqtaıdy. Sondaı-aq aqynnyń «Qodardyń ólimi», «Krez patsha» atty dastandary bar. 1905 jyly Shákerim Qudaıberdiuly qajylyq sapar shegedi. Mekkege barǵan bul saparyn paıdalanyp, aqyn óziniń baıyrǵy armanyn júzege asyrady. Ystambul, Parıj kitaphanalarynan týǵan halqynyń tarıhyna baılanysty kitaptardy oqıdy. Osylaı jınaǵan materıaldary negizinde «Túrik, qyrǵyz, qazaq Hám handar shejiresi» kitabyn, ıslam dinin qazaq múddesine úılestire túsindirý maqsatymen «Musylmandyq sharty» atty eńbegin jazǵan. Bul tusta aqynnyń dinshildigi ǵana emes, úlken oıshyl fılosof ekendigi aıqyn tanyldy. Ol jaratýshy allany aqylǵa salyp túsinýge umtylyp, din buzýshylardy qatty synǵa alǵan. Abaı sııaqty Shákerim de feodaldyq-rýlyq ortanyń minez-qulqyn, moralin jat kórip, sol kezdegi qazaq qoǵamyndaǵy áleýmettik jaryqshaqty kóre bilgen. Shákerim patrıarhaldyq pen kertartpalyqqa qarsy kúreste mádenıet pen ǵylymnyń jetistikterine súıendi, halyqtar dostyǵy men týystyǵyn qýattaǵan. Orys, batys ádebıetiniń tamasha úlgilerin qazaq oqyrmandaryna tanystyrǵan. Lev Tolstoıdyń shyǵarmashylyǵyn asa joǵary baǵalap, óz halqyn dúnıe júziniń ozyq mádenıetin ıgerýge shaqyrǵan. Ózin ǵumyr boıy L.Tolstoıdyń shákirtimin dep sanap, onymen hat jazysyp turǵan. Amerıkan jazýshysy Garrıet Bıcher-Stoýdyń «Tom aǵaıdyń balaǵany» romanyn, L.Tolstoıdyń «Asrhadon patsha», «Úsh saýal» t.b. áńgimelerin, A.Pýshkınniń «Boran», «Dýbrovskıı» povesterin qazaq tiline aýdarǵan. Fızýlıdiń «Láıli-Májnún» dastanyn názıra úlgisimen jyrlaǵan. Ideıalyq maqsat-murattary jaǵynan Shákerim únemi demokrattyq, halyqtyq, gýmanıstik-aǵartýshylyq baǵytta bolǵan. Bul oraıda 20-shy ǵasyrdyń basyndaǵy ozat oıly qazaq zııalylarymen úndes bolyp, Alashorda qaıratkerleriniń eńbegin baǵalaı bilgen. Abaıdyń realıstik dástúrlerin jalǵastyryp, epıkalyq janrdyń damýyna úlken úles qosqan. Shyǵarmalarynda demokratııalyq, halyqtyq jáne gýmanıstik kózqarastyrdy nasıhattaǵan. Taza da jarqyn mahabbatty jyrlaı otyryp, bas bostandyǵy ıdeıasyn alǵa tartqan, onyń asyl murattary úshin kúreske shaqyrǵan.
23 1 jyl buryn (1783-1830) Ońtústik Amerıkadaǵy Ispanııa otarlarynyń táýelsizdik kúresin basqarýshylardyń biri BOLIVAR Sımon dúnıege keldi.
Venesýelanyń Karakas qalasynda týǵan. Jastyq shaǵyn Evropada (Ispanııa, Frantsııa, Italııa) ótkizgen. Dúnıetanymynyń qalyptasýyna ustazy S.Rodrıges pen Eýropanyń aldyńǵy qatarly oıshyldary áser etken. Otanyna qaıtyp oralǵan soń, Venesýeladaǵy ıspan ústemdigine qarsy kúreske belsene aralasty. Bul kezde Ońtústik Amerıkada otarshyldarǵa qarsy qozǵalystar keń qanat jaıa bastaǵan. Bolıvar Venesýelada ıspandyqtar ústemdigin qulatý jónindegi 1811 jyly naýryzdyń 2-inde 7 provıntsııasynyń ókilderi qatysqan Ulttyq kongrestiń shaqyrylýyn uıymdastyrýshylardyń biri boldy. Kongress 1811 jyly shildeniń 5-inde Venesýelanyń táýelsizdigin jarııalap, sol jyly jeltoqsannyń 21-inde óz Konstıtýtsııasyn qabyldady. Ol respýblıkany ıspandyqtar qulatqannan keıin, Bolıvar Jańa Grenadaǵa (qazirgi Kolýmbııa) qonys aýdaryp, kúresin jalǵastyrdy. Bolıvar ondaǵy qozǵalystarǵa (1812 jyldyń aıaǵy - 1813 jyldyń basy) aralasyp, ásker jasaqtap, 1813 jyly Karakasty basyp aldy da, Ekinshi Venesýela respýblıkasyn qurdy. Osy eńbegi úshin Bolıvarǵa «Venesýelany azat etýshi» degen qurmetti ataq berildi. 1814 jyly Bolıvar áskeri jeńilis tapqan soń, basqa elge ketýge májbúr boldy. 1819 jyly Bolıvar áskeri Jańa Grenadany azat etip, quramyna Venesýela men Jańa Grenada kirgen Uly Kolýmbııa respýblıkasynyń prezıdenti bolyp saılandy. 1824 jyly Bolıvar áskeri Joǵarǵy Perýdegi ıspan jaýyngerlerin talqandap, sonda qurylǵan Bolıvııa (Bolıvardyń qurmetine ataldy) Respýblıkasyn basqardy. 1830 jyldyń basynda Bolıvar bılikten ketti.
7 5 jyl buryn (1939) Orta Azııada jáne Qazaqstanda tuńǵysh ret shahmattan KSRO sport sheberi ataǵyn alǵan shahmatshy, Qazaqstannyń 10 dúrkin chempıony MÚSІLІMOVA Aıda dúnıege keldi.
Taraz qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Ol 1956 jyly mektep oqýshylarynyń respýblıkalyq spartakıadasynda chempıon ataǵyn jeńip aldy. A.Músilimova 1958 jyly Qazaqstan áıelderi arasynda chempıon atandy, keıin bul ataqqa 10 ret (6 ret jeke, 4 ret komandalyq) ıe boldy. Shahmatshy 1992 jyly Fılıppınniń Manıla qalasynda ótken Búkilálemdik shahmat olımpıadasynda 8-shi orynǵa taban tiregen Qazaqstan Respýblıkasy qurama komandasynyń kapıtany boldy.
18 5 jyl buryn (1829-1889) orys jazýshysy ChERNYShEVSKII Nıkolaı Gavrılovıch dúnıege keldi.
Saratov dinı semınarııasynda, Peterbor ýnıversıtetiniń tarıh-fılologııa bóliminde oqyǵan. N.Chernyshevskıı ýnıversıtette oqyp júrgen kezinde óz betimen bilimin jetildirýmen shuǵyldanyp, tarıh, fılosofııa, sotsıologııa týraly eńbekterdi muqııat zerttedi. Onyń kózqarasynyń qalyptasýyna orys ádebıetshileri A.Pýshkın, M.Lermontov, I.Gogol, taǵy basqalar úlken yqpal etti. A.Gertsenmen saıası baılanysta bolýy sebepti 1862 jyly tutqyndalyp, Petropavl qamalyna jabyldy. Ol qamaýda otyrǵan kezde «Ne isteý kerek?» romanyn jazdy. Tutqyndalýǵa úkim kesilip, Mytınsk alańynda qara baǵanǵa tańylyp jazalanǵannan keıin N.Chernyshevskıı kóp keshikpeı Sibirge jer aýdaryldy. Jıyrma jyldan astam aıdaýda júrgenimen shyǵarmashylyq jumyspen shuǵyldanýyn toqtatqan joq.
N.Chernyshevskııdiń «Bir qyzdyń tarıhy», «Barbarýstardyń urpaǵy», taǵy basqa povesteri men áńgimeleri, «Sheshýsiz drama», «Jany ǵajap kúıeý» pesalary bar. Keńes úkimeti tusynda N.Chernyshevskıı tulǵasy men eńbekteri patshalyq Reseıdegi halyqtyń azattyq kúresine dem berýshi kúsh retinde baǵalanady.
7 4 jyl buryn (1940) Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisi BALAEV Gennadıı Nıkolaevıch dúnıege keldi.
Aqtóbe qalasynda týǵan. Konservatorııanyń fortepıano klassy boıynsha 3 kýrsyn, Tashkent teatr ınstıtýttyn bitirgen.
Samarqandtyń orys drama tearynda, M.Gorkıı atyndaǵy Vladıvostok óńirlik orys dram teatrynda akter qyzmetin atqarǵan. 1971 jyldan - M.Lermontov atyndaǵy Memlekettik akademııalyq orys drama teatrynyń aktery.
Teatr sahnasynda Kardınal Výlsıdiń (G.Gorınniń «Patshalar oıyny»), Akterdiń (M.Gorkııdiń «Na dne»), Igor (N.Ptýshkınniń «Poka ona ýmırala»), Stomıldiń (S.Mrojektiń «Tangosynda»), Togo (L.Andreevtiń «Tot, kto polýchaet poşechıny») jáne t.b. júzge jýyq basty rólderdi somdaǵan.
«Sarancha», «Mne ne zabyt, ne prostıt», «Prımıte Adama!», «Shoqan Ýalıhanov», «Pereklıchka» atty kınofılmderde oınaǵan.
4 8 jyl buryn (1966) shahmatshy, halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, zaǵıptar arasyndaǵy álem chempıony, Qazaqstannyń eńbek sińirgen sport sheberi JÚNІSOV Murat Satybaldyuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynyń Balqash qalasynda týǵan. Alǵashqy jattyqtyrýshylary - Erǵazy Álimjanov, grossmeıster Bolat Asanov. Qaraǵandy oblysynyń eki dúrkin chempıony (1990, 1991), respýblıkalyq stýdentter oıyndarynyń chempıony (Almaty, 1989), Qazaqstan zaǵıptar qoǵamynyń tórt dúrkin chempıony (Almaty, 1990, 1992, 1994, 1997), halyqaralyq týrnırlerdiń júldegeri (Brno, Chehııa, 1994; Moskva, 1994; Petropavlovsk, 1994; Benavente, Ispanııa 1995; Nıý-Iork, SShA 1995). Shahmatty shapshań oınaýdan Astana qalasynyń chempıony (2000), Almaty qalasynyń chempıony (1997, Almaty; 2000, Astana). Qazir Astana qalasyndaǵy shahmat klýbynda jattyqtyrýshylyq qyzmet atqarady.
5 3 jyl buryn (1961) QR aýyr atletıka boıynsha komandasynyń bas jattyqtyrýshysy NI Alekseı Gennadevıch dúnıege keldi.
Jambyl qalasynda týǵan. Jambyl gıdromelıoratıvti-qurylys ınstıtýtyn, Qazaq memlekettik dene shynyqtyrý ınstıtýtyn bitirdi, aýyr atletıka boıynsha jattyqtyrýshy.
Atalǵan qyzmetinde 1994 jyldan bastap. Halyqaralyq dárejedegi 2 sport sheberin, 9 sport sheberin, Olımpıada chempıony Ilıa Ilındi, Olımpıada oıyndarynyń kúmis júldegerleri Serge ı Fılımonovty, Irına Nekrasovany, Alla Vajenınany, Marııa Grabovetskaıany, álem chempıondary Vladımır Sedov pen Svetlana Podobedovany tábıeledi.
«Qurmet» ordenimen maparattalǵan.
7 8 jyl buryn (1936) "KIMEP" AQ prezıdenti, ǵylym doktory Chan Ian Beng dúnıege keldi.
1936 jyly Koreıada dúnıege kelgen. 1963 jyly Ionseı ýnıversıtetin úzdik bitirip, ekonomıka salasynan óz bilimin jalǵastyrý úshin AQSh-qa keledi.D-r Beng ph.D. dárejesin alǵannan keıin Los-Andjelestegi Kalıfornııa ýnıversıtetinde ekonomıkadan sabaq beredi, 1978 jyly San-Frantsısko ýnıversıtetinde ýaqytsha jumys isteıdi, al 1978 jyldan 1988 jylǵa deıin osy ýnıversıtette Azııa jáne Tynyq muhıt zertteýler ınstıtýtynyń atqarýshy dırektory mindetin atqarady. KSRO-daǵy ekonomıkalyq reformalar, Koreıa men Soltústik Koreıanyń ekonomıkalyq damýy týraly ǵylymı eńbegin jarııalaıdy. 1971 jyly Kolorado ýnıversıtetiniń ekonomıka kafedrasynda jáne 1974 jyly Los-Andjelestegi Kalıfornııa ýnıversıtetinde oqytýshylardyń arasynda eń joǵary bal alǵan ol óziniń oqytý ádistemesiniń nátıjesinde tanymal boldy.
D-r Beng Qazaqstanǵa 1990 jyly kelip, ekonomıkalyq saıasat máseleleri boıynsha keńes berý, Qazaqstanda naryqtyq reformalar men jekeshelendirý jumystaryn iske asyrý barysynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń tóraǵalyǵymen jumys isteıtin Saraptaý komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary qyzmetine taǵaıyndaldy.
Keıin d-r Beng 1992 jyly Almaty qalasynda postkeńestik kezeńdegi Qazaqstan ekonomıkasynyń qalyptasýyna jetekshilik etetin basshy pozıtsııalar úshin bilikti mamandar daıarlaý mindeti júktelgen Qazaqstan menedjment, ekonomıka jáne boljaý ınstıtýtynyń negizin qalaýshy-prezıdenti boldy. Ońtústik Koreıada ótkizgen biraz ýaqyttan keıin d-r Beng Qazaqstanǵa qaıta oralyp, 1997 jyly QMEBI Qamqorshylar Keńesiniń tóraǵasy, al 2000 jyly QMEBI Prezıdenti boldy.
Instıtýt aktsııalarynyń úlesi kelesi túrde bólindi: aktsııanyń 40%-y Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligine, al 60%-y d-r Bengke tıesili. QMEBI tolyǵymen táýelsiz joǵary oqý orny bolyp tabylady, 1992 jylǵy Jarǵyǵa sáıkes onyń maqsaty - Qazaqstan azamattaryna zamanaýı úlgidegi jańa bilim berý.
7 3 jyl buryn (1941) QR Kórkemsýret akademııasynyń múshesi, KSRO Sýretshiler odaǵynyń, KSRO kınematografıster odaǵynyń múshesi BEISEMBINOVA Elena Sergeevna dúnıege keldi.
Saratov qalasynda (Reseı) týǵan. Máskeý joǵary kórkem-ónerkásiptik ýchılışesiniń matalardy kórkem bezendirý fakýltetin bitirgen.
32 balalar jáne kórkem ádebıet kitaptaryn bezendirgen. Shyǵarmashylyq jónindegi gazet-jýrnaldardaǵy kóptegen maqalalardyń avtory. 10 mýltıplıkatsııalyq fılmderdiń qoıýshy-sýretshisi. Keskindemeshi, grafık. Jumystary HShJK-de kórsetildi. Kóptegen sheteldik jáne halyqaralyq kórmelerge qatysty. Almatyda, Seýlde, Kıevte jáne basqa da kóptegen qalalarda jeke kórmelerin ótkizdi. Jumystary Chehııanyń, Vengrııanyń, Reseıdiń, Túrkııanyń, Ońústik Koreıanyń, Ýkraınanyń, Shvetsııanyń, Kanadanyń, AQSh-tyń, Germanııanyń, Qazaqstannyń, Úndistannyń, Avstralııanyń murajaılary men jeke kollektsııalarynda saqtaýly. 1967 jyldan Kıev kórkemsýret qorynda sýretshi-monýmentalıst, 1968 jyldan - «Óner» kórkemsýret qorynyń sýretshisi, «Jalyn» jáne «Jazýshy» baspalarynda sýretshi-bezendirýshi. 1968-1997 jyldary - respýblıkalyq, aımaqtyq jáne búkilodaqtyq kórkemsýret kórmelerine qatysty. 1974-1984 jvyldary - «Qazaqfılm» kınostýdııasynda mýltfılmder qoıýshysy.
Halyq Sharýashylyǵy Jetistikteri kórmesiniń qola medalimen marapattalǵan. 15 4 jyl buryn (1860-1939) cheh keskindemeshisi, teatr sýretshisi, bezendirýshi Alfons MÝHA dúnıege keldi.